SİYASAL SÖYLEMİN VE İDEOLOJİLERİN GAZETE KARİKATÜRLERİNDE YENİDEN ÜRETİMİ: ÖRNEK OLAY 1982 ANAYASASI

Yıl 2017, Cilt: 5 Sayı: 2, 312 - 346, 31.07.2017

Fatma Nisan , N. Tülay Şeker

https://doi.org/10.17680/erciyesakademia.323032

Cited By: 2

Öz

Siyaset
ve basın arasında karşılıklı çıkara dayanan bir ilişki söz konusudur. Siyaset
kendi propagandasını yaymak için basından, basın da ekonomik rant sağlamak ve
ayakta durabilmek için siyasetten yararlanmaktadır. Bu durum her ne kadar
günümüze özgü bir durummuş gibi gözükse de aslında tarihi, basının ilk ortaya
çıktığı zamanlara kadar dayanmaktadır. Basın, siyasi söylemi ve ideolojileri
gazetelerin her bir materyalinde yeniden üretmektedir. Siyasi söylemin ve
ideolojilerin gazete materyallerinde üretimi noktasında haber metinleri her ne
kadar başı çekse de karikatürler de çizgilerinde bu görevi üstlenmektedir.
“Basit, doğrudan araçlar aracılığıyla zengin bir enformasyon taşımaya çalışan
ileti örnekleri olan karikatürleri” (Fiske, 1996, 73), ideoloji ve söylem
üretimini kimi zaman görsel, yazılı ve sözel kimi zaman ise, sadece görsel
malzemeler vasıtasıyla yaparlar. Daha çoğunlukla muhalefet yapma amacında olan
karikatürler hangi yolu kullanırlarsa kullansınlar sonuçta, iletilmek istenen
mesajların hedef kitle tarafından doğru okunmasını ve algılanmasını sağlarlar. Türkiye’de,
cumhuriyetten sonra, anayasal düzeni yeni baştan oluşturmak için, ‘demokrasi
ayarı’ olarak nitelendirilen ‘askeri darbeler’ gerçekleşmiş ve bunların
akabinde anayasa, yeni baştan düzenlenmiştir. Bu tür süreçlerde iktidar ve
muhalefet partilerinin söylemleri gazetelerde yeni baştan üretilmiştir. Bu
çalışmada, 1982 Anayasası döneminde yayınlanan karikatürler siyasal söylem ve
gazete ideolojilerinin yeniden üretiminin analizi yapılmıştır. Ayrıca karikatür
çizerlerinin tabi oldukları gazetelerinin ideolojilerine göre hareket edip etmediği
belirlenmiştir. Bu çalışmada, 1982 döneminde Cumhuriyet, Güneş ve Tercüman
gazetelerinin karikatürleri incelenmiştir. Çalışmada literatür taramasının yanı
sıra, söylem çözümlemesi ve göstergebilimsel çözümleme yöntemleri
kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

1982 Anayasası, ideoloji, söylem, söylem çözümlemesi, göstergebilim, mizah

THE REPRODUCTION OF POLITICAL DISCOURSE AND IDEOLOGIES IN NEWSPAPER CARICATURES: CASE STUDY ON THE 1982 CONSTITUTIONAL REFERENDUM

Öz

There is a relationship
based on self-interest of the press and politics. While politics make use of
the press to spread their own propaganda, the media benefit from the politics
in order to ensure the economic rant and their survival. Though it seems
specific to the present day, its history actually dates back to the emergence
of the press. The press re-produces the political discourse and ideologies in
every single unit of newspapers. At this point, the texts in newspapers draws
the head, but the caricatures also play a crucial role in demonstrating this
reproduction. “Caricatures are the ways of communication that try to convey the
knowledge through simple and clear devices” (Fiske, 1996, 73), while the
caricatures sometimes present the production of ideology and political discourse
as visually, written and verbally, they frequently do it only visually. In
addition, the caricatures mostly aim to make opposition, but whichever way they
use, as a consequence they allow the target group to receive the aimed message
directly. “Military coups”, the so-called “the adjustments to democracy” were
staged in Turkey after the Republic in order to recreate the constitutional
order and just after, the constitutional law was regulated again. At this
process, the discourse of the ruling and opposition parties were reveluated in
the newspapers. In this study, the cartoons published during the 1982
Constitution was analyzed to reproduction newspaper ideologies and political
discourse. Moreover it has been revealed whether the caricaturists proceed
according to the ideology of the newspaper they were working for. In this
study, the newspapers Cumhuriyet, Güneş ve Tercüman that belong all the 1982
era have been analyzed. In this study, along with the literatüre review,
discourse analysis and semiotics analysis methods have been used.

Anahtar Kelimeler

Constitution 1982, ideology, discourse, discourse analysis, semiotics, humour, caricature

Kaynakça

• Ahmad, F. (2002), Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Doruk Yayınları.
• Alver, F. (2009). Kültürel Çalışmalarda Medya Metinlerinin Okunması Sürecinde İzleyicinin Konumlandırılması, Terör ve Haber Söylemi, M. Şeker- N. T. Şeker (Ed.), İstanbul: Literatürk Yayınları.
• Asker, A. (2009). Gazeteci Milletvekilleri: 1980-2009, Türkiye’de Kitle İletişimi Dün- Bugün- Yarın, K. Alemdar (Der.), Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Barrett, M. (2004). Marx’tan Foulcault’ya İdeoloji, (A. Fethi, Çev.), Ankara: Doruk Yayıncılık.
• Barthes, R. (1993). Göstergebilimsel Serüven, (M. Rifat- S. Rifat, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bayram, Y. (2009). Türkiye’de Siyasi Karikatürün Yeri ve 11’nci Cumhurbaşkanlığı Seçimine İlişkin Siyasi Karikatürlerin Çözümlenmesi, Selçuk İletişim, 6, 1, 107- 123.
• Berger, A. A. (1993). Kitle İletişiminde Çözümleme Yöntemleri, N. Ulutak- A. Tunç (Ed.), M. Barkan, N. Bayram vd. Çev.), Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Basımevi.
• Berger, J. (1986). Görme Biçimleri, (Y. Salman ve M. Gürsoy, Çev.), İstanbul: Metis Yayınları.
• Boral, G. (2009). Basının 24 Ocak Kararları Karşısında Tutumu, Türkiye’de Kitle İletişimi Dün- Bugün- Yarın, K. Alemdar (Der.), Ankara: Gazeteciler Cemiyeti Yayınları.
• Bozdağ, İ. (1992), Dünyada ve Türkiye'de Basın İstibdadı, İstanbul: Emre Yayınları.
• Bulut, S. (2011). Sendikal Basın ve Karikatür, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, 13-15 Mayıs 2010, Erzurum: Mega Ofset.
• Büyükkantarcıoğlu, S. N. (2012). Söylem İncelemelerinde Eleştirel Dilbilimsel Boyut: Eleştirel Söylem Çözümlemesi ve Ötesi, Haberi Eleştirmek, Ö. Özer, (Ed.), Konya: Literatürk Yayınları.
• Cemal, H. (2004/a). Tarihi Yaşarken Yakalamak: Demokrasi Notları, (3. bs), İstanbul: Doğan Kitap.
• Cemal, H. (2004/b). Demokrasi Korkusu: 12 Eylül Günlüğü, (6. bs), İstanbul: Doğan Kitap.
• Cevizci, A. (2002). Paradigma Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Engin Yayıncılık.
• Çakmak Kılıçaslan, D. E. (2008). Siyasal İletişim İdeoloji ve Medya İlişkisi, İstanbul: Kriter Yayınevi.
• Çebi, M. S. (2002). Günümüzde Siyasetin Medyada İnşası ve Sunumu Üzerine Bazı Dikkatler, İletişim, s. 14, Güz, 1-33.
• Çelik, N. B. (2005). İdeolojinin Soykütüğü: Marx ve İdeoloji, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Çeviker, T. (1988). Gelişim Sürecinde Türk Karikatürü II Meşrutiyet Dönemi (1908- 1918), İstanbul: Adam Yayıncılık.
• Çeviker, T. (1997). Karikatür Üzerine Yazılar, İstanbul: İris Yayıncılık.
• Demir, V. (2007). Türkiye’de Medya Siyaset İlişkisi, İstanbul: Beta Yayınları.
• Demirkent, N. (1982). Sayfa Sayfa Gazetecilik, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Devran, Y. (2010). Haber Söylem İdeoloji, İstanbul: Başlık Yayın Grubu.
• Dursun, Ç. (2001). TV Haberlerinde İdeoloji, Ankara: İmge Kitapevi.
• Eagleton, T. (2005). İdeoloji, (M. Özcan, Çev.), (2. bs), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Erdemol, M. K. (2010). Aklını Yitiren Türkiye, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Erkman- Akerson, F. (2005). Göstergebilime Giriş, İstanbul: Multılıngual Yayıncılık.
• Filiz, Ş. (2008). Ahlak Felsefesinin Temel İlkeleri Perspektifinden Türkiye’de Medya- Siyaset İlişkileri, Z. Damlapınar (Ed.), Medya ve Siyaset, (2. bs), Konya: Eğitim Kitabevi Yayınları.
• Fiske, J. (1996). İletişim Çalışmalarına Giriş, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Fiske, J. (2003). İletişim Çalışmalarına Giriş, (S. İrvan, Çev.), (2. bs), Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Gardner, R. A. (2002). The Blessing of Living in a Country Where There are Senryü!: Humaor in the Response to Aum Shinrikyö, Asian Folklore Studies, Vol. 61. No: 1, 35-75.
• Guiraud, P. (1994). Göstergebilim, (M. Yalçın, Çev.), (2. bs), Ankara: İmge Kitabevi.
• Güneri, C. (2008). Sanat Alanı Olarak Mizah: Sanat, Mizah, Karikatür İlişkisi ve Türkiye’den Üç Örnek, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya.
• Hançerlioğlu, O. (1992). Türk Dili Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Hünerli, S. (2011). Bir Muhalefet Aracı Olarak Karikatür ve Savaş Karşıtı Karikatürler, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, 13-15 Mayıs 2010, Erzurum: Mega Ofset.
• İnal, M. A. (1999). Medya Dil ve İktidar Sorunu: İletişim Çalışmalarında Medya ve Siyaset İlişkisini Nasıl Tartışmalıyız, İletişim, Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Akademik Dergisi, Sayı: 3, 13-36, Ankara.
• İnam, A. (Şubat 2009). Felsefede Mizah, Mizahta Felsefe, Olaylara Farklı Bir Bakış Açısı: Karikatür ODTÜ’lüler Bülteni, Ankara: ODTÜ Mezunları Derneği Yayınları.
• İnceoğlu, Y. A. ve Çomak, N. A. (2009).Teun A. van Dijk, Y. Giritli İnceoğlu- N. Akgün Çomak (Der.), Metin Çözümlemeleri, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Kaya, A. (2004). İdeolojiden İdeolojiye Yolculuk: Düşüncebilimden Kimlikbilime, İdeolojiler 1, Doğu Batı Düşünce Dergisi, Ağustos- Eylül- Ekim-1, Yıl: 7, Sayı: 28, 67-81, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Kırca, L. (1996). Mizah ve Siyaset, Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı: 12, yıl: 2, sayı: 12, 1436-1437, Ankara: Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Kasım- Aralık.
• Kocaman, A. (2009). Dilbilim Söylemi, Haz: Ahmet Kocaman, Söylem Üzerine, (3. bs), Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Köse, A. (2011). 1980’lere Mizah Üzerinden Bir Bakış: Gırgır Dergisi Örneği, Ulusal İletişim Kongresi Gülmenin Arkeolojisi ve Medyada Mizah Olgusu, Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi Ulusal İletişim Kongresi Bildiri Kitabı, 13-15 Mayıs 2010, Erzurum: Mega Ofset.
• Lefebvre, H. (1996). Marx’ın Sosyolojisi, (S. Hilav, Çev.), (3. bs), İstanbul: Sorun Yayınları.
• Lull, J. (2001), Medya İletişim Kültür, (N. Güngör, Çev.), Ankara: Vadi Yayınları.
• Mclellan, D. (2009). İdeoloji, (B. Yıldırım, Çev.), (2. bs), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Mutlu, E. (2008). İletişim Sözlüğü, Beşinci Basım, Ankara: Ayraç Kitapevi.
• Nişanyan, S. (2003). Sözlerin Soyağacı, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, (2. bs), İstanbul: Adam Yayınları.
• Oral, T. (1998). Yaza Çize, İstanbul: İris Koleksiyonu.
• Özer, A. (1985). Karikatürün Reklamlarda Kullanımı, Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• Rifat, M. (2009). Göstergebilimin ABC’si, (3. bs), İstanbul: Say Yayınları.
• Rivers, W. L. (1982), The Other Government: Power and the Washington Media, New York: Universe Books.
• Rubin, R. (1981), Press, Party and Presidency, London: Norton Press.
• Saussure, F. (1979). Genel Dilbilim Dersleri, (B. Vardar, Çev.), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sayın, A. K. (2011). Anayasa Değişiklikleri ve Çalışma Yaşamına Yansımaları, Sosyal Siyaset Konferansları, S:61, 2011/1, 518-527.
• Selçuk, T. (1998). Grafik Mizah, T. Çeviker (Der.), İstanbul: İris Yayıncılık.
• Sözen, E. (1996). Haber Söylemi ve İdeoloji, Yeni Türkiye Medya Özel Sayısı: 12, yıl: 2, sayı: 12, 1543-1548, Ankara: Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Kasım- Aralık.
• Sutherland, M. ve Sylevester, A. K. (2000). Advertising and the Mind of the Consumer, St. Leonidas, Australia: Griffin Press.
• Şenyapılı, Ö. (2003). Neyi, Neden, Nasıl Anlatıyor? Karikatür Kim, Niye Çiziyor?, Ankara: ODTÜ Yayıncılık.
• Tek, H. (2007). Darbeler ve Türk Basını, (3. bs), Ankara: Elips Yayınları.
• Tokgöz, O. (2003). Temel Gazetecilik, Ankara: İmge Kitabevi Yayınları.
• Tokmakçıoğlu, E. (2011). Türk Basın Tarihi, Ankara: İsim Yayınları.
• Topuz, H. (2003). II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, (2. bs), İstanbul: Remzi Kitabevi.
• van Dijk, T. A. (1999). Söylemin Yapıları ve İktidarın Yapıları, M. Küçük (Der.), Medya İktidar İdeoloji, Ankara: Ark Yayınları.
• van Dijk, T. A. (2003). Critical discourse analysis. D.Schiffrin, D. Tannen, & E. H. Hamilton (Ed.), In The Handbook of Discourse Analysis, 352-372, Oxford: Blakwell Publishing.
• van Dijk, T. A. (2007). Medya İçerikleri: Bir Söylem Olarak Haberin Disiplinler Arası Çözümlemesi, Ü. Atabek ve G. Şendur Atabek (Der.), Medya Metinlerini Çözümlemek: İçerik Göstergebilim ve Söylem Çözümleme Yöntemleri, Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Yanardağ, M. (2008). Medya Nasıl Kuşatıldı: Emin Çölaşan- Aydın Doğan Tartışması ve Medyanın Ekonomi Politiği, İstanbul: Siyah Beyaz Kitap.
• Yücel, Y. G. (2008). 1972-1980 Yılları Arasında Bir Mizah Dergisi: Gırgır’da Yoksulluk Temsiliyetleri, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• Zürcher, E. J. (1995). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Ana Brittannica Genel Kültür Ansiklopedisi (1986). Cilt: 12, İstanbul: Ana Yayıncılık.
• http://www.tdk.gov.tr. Erişim Tarihi: 05.02.2012.
• GAZETELER
• Cumhuriyet, 01 Eylül- 01 Aralık 1982 tarihleri arası
• Güneş, 01 Eylül- 01 Aralık 1982 tarihleri arası
• Tercüman, 01 Eylül- 01 Aralık 1982 tarihleri arası