“Sinema Bizler İçin Sokağa Açılan Bir Tüneldi”: 1960-1970’li Yıllarda Mardinli Kadınların Sinema Deneyimi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 327 - 343, 30.01.2023

Yektanurşin Duyan

https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.1188274

Öz

Bir kent eğlencesi olan sinema, Mardin’de Halkevi Sineması (1938) aracılığıyla bilinir hale gelir, ellili yıllarda açılan özel sinemalar ile beraber kentin en önemli eğlencesi olur. Çalışmada 1960-1970’li yıllarda Mardinli kadınların sinema deneyimi, sinemaya gitme pratikleri derinlemesine görüşmelerle incelenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda Mardinli kadınlar için sinemanın kamusal mekâna çıkış anlamına geldiği görülmüştür. İncelenen dönemde gündelik hayatta kamusal alanda sık görünmeyen kadınlar için sinemanın sokağa çıkma, sosyalleşme ve görünür olmayla ilişkilendirildiği tespit edilirken, kadınlar matinesiyle cinsiyetlendirilmiş yarı kamusal/yarı özel mekân olan sinemanın ataerkilliği ve kentsel mekandaki eşitsizliği yeniden ürettiği saptanmıştır. 12 Eylül Askeri Darbesi’nden sonra ülkedeki değişimler sinemaya da yansır. Darbe ve sonrasında yaşanan toplumsal olaylar, Türk sinemasının en önemli hedef kitlesi olan aile ve kadını sinemadan koparıp, sinema salonlarını homososyal mekanlar haline getirir. Bu değişim ve kopuş, Mardin’de de görülür, seksenli yıllardan sonra kadınlar sinemaya gitmeyi bırakır. Kentin önemli eğlence mekânı, kadınlar için yarı özel/yarı kamusal mekân olan sinemalar, kahvehanelere dönüştürülür.

Anahtar Kelimeler

Mardin, Sinema, Kamusal Alan, Kamusal Mekân, Cinsiyetlendirilmiş Mekân

“Cinema was a Tunnel That Led To The Street For Us”: An Analysis on the Cinema Experience Women From Mardin in the 1960-1980s

Öz

Cinema, which is an urban entertainment, became known in Mardin through the People's House Cinema and changed into the most important entertainment of the city with the private cinemas opened in the fifties. In the study, the cinema experience and the practices of going to the cinema of Mardin’s women in the 1960s-1970s were examined through in-depth interviews. As a result of the examination, it has been seen that cinema means an exit to the public space for the women of Mardin. It has been determined that cinema is associated with going out, socializing and being visible for women who are not frequently seen in the public sphere in the examined period. In addition, it was concluded that cinema, which is a gendered semi-public/semi-private space with women's matinees, reproduces patriarchy and inequality in urban space. With the women's matinee, the cinema turns into a semi-private semi-public space, in other words cinema become as a gendered space. So, in this case, cinema transform as means that reproduces inequality in urban space. After September 12th 1980 Military Coup, the changes in the country are reflected in the cinema. So, women and family who are the most important target audiences of Turkish cinema, rupture from cinema and had been turned movie theaters into homosocial spaces. This change and rupture are also seen in Mardin, women stop to going to the cinema and the important entertainment place of the city, the semi-private semi-public space for women, are turned into coffee houses.

Anahtar Kelimeler

Cinema, Public Sphere, Public Space, Gendered Space

Kaynakça

• Akbulut, H. (2014). Sinemaya gitmek ve seyir: bir sözlü tarih çalışması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırmalar Dergisi, 2(2), 1–16.
• Aktaş, G. (2017). Kadın açısından kente ilişkin mekân pratikleri. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, 27, 136–149. https://doi.org/10.5505/pausbed.2017.43154
• Alkan, A. (2000). “Özel alan-kamusal alan” ayrımının feminist eleştirisi çerçevesinde kentsel mekân. Kültür ve İletişim, 3(1), 71–95.
• Alkan, A. (2009). Cinsiyet dinamiklerinin peşinden mekânın izini sürmek. A. Alkan (Ed.), içinde Cins Cins Mekân (s. 7–36). Varlık.
• Bora, A. (2005). Kadınların sınıfı: ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İletişim.
• Cantek, F. S., Ulutaş, C. U., & Çakmak S. (2014). Evin içindeki sokak, sokağın içindeki ev: Kamusal ile özel “ara”sında kalanlar, F. S. Cantek (Ed.) içinde Kenarın Kitabı (s. 121–161). İletişim.
• Charlesworth, H. (1995). What are “women’s international human rights”? R. J. Cook (Ed.) içinde Human Rights of Women (s. 58–84). University of Pennsylvania Press. https://doi.org/10.9783/9780812201666.58
• Connell, R. W. (1998). Toplumsal cinsiyet ve iktidar toplum, kişi ve cinsel politika. Ayrıntı.
• Cook, R. J. (1995). Women’s international human rights: the way. R. J. Cook (Ed.), içinde Human Rights of Women (s. 1–35). University of Pennsylvania Press.
• Demirbaş, G. (2012). Kadınların mekân algısı ve mekânı kullanma biçimleri [Yüksek Lisans]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Duyan, Y. (2020). “Müjde! artık sinemasızlıktan şikâyet etmeyiniz”: Sinemanın Mardin’deki seyri üzerine bir inceleme. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 12(1), 9-42. https://doi.org/10.32001/sinecine.778131
• Erkaslan, Ö. (2005). 1990’ların Türk sinemasında kamusal ve özel mekanların cinsiyetçi sunumu: Özkan’ın bir kadının anatomisi’nde kadın. İletişim, 20, 157–174.
• Ertaylan, A. (2013). Yeşilçam döneminde Van’ın sinema kültürü. Journal of Turkish Studies, 8(8), 1839–1839. https://doi.org/10.7827/TurkishStudies.5170
• Fenster, T. (1999). Space for gender: cultural roles of the forbidden and the permitted. Environment and Planning D: Society and Space, 17(2), 227–246. https://doi.org/10.1068/d170227
• Fenster, T. (2002). Culture, human rights and planning (as control) for minority women in Israel. T. Fenster (Ed.) içinde Gender, Planning and Human Rights (s. 39–54). Routledge. https://doi.org/10.4324/9780203011003
• Fenster, T. (2005). The right to the gendered city: Different formations of belonging in everyday life. Journal of Gender Studies, 14(3), 217–231. https://doi.org/10.1080/09589230500264109
• Jarvie, I. C. (1993). Sosyal bir kurum olarak sinemaya gitme. 25. Kare, 5, 22–25.
• Kan Ülkü, G. (2018). Konutun cinsiyeti. Mimarlık Bilimleri ve Uygulamaları Dergisi (MBUD), 3(2), 63–80. https://doi.org/10.30785/mbud.287911
• Kaya, D. (2019). Eski İzmir sinemaları ve Yıldız Sineması: mekân, toplum, seyir. Sinecine: Sinema Araştırmaları Dergisi, 8(2), 93-138. https://doi.org/10.32001/sinecine.536527
• Kaynar, H. (2009). Al gözüm seyreyle dünyayı: İstanbul ve sinema. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırmaları Dergisi, 9, 44–55.
• Kırel, S. (2010). Kültürel çalışmalar ve sinema. Kırmızı Kedi.
• Kümbetoğlu, B. (2001). Kentsel alan ve yerel yönetimlerde toplumsal cinsiyet. N. Akgökçe ve A. İlyasoğlu (Eds.) içinde Yerli bir feminizme doğru (s. 259–283). Sel.
• Lefebvre, H. (2014). Mekânın üretimi. Sel.
• Liman, A. S. (2014). Gaziantep’te sinema, seyir ve seyirci (1923-1980). İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Dergisi, 47, 97–123.
• Mackenzie, S. (2002). Kentte kadınlar. B. Duru ve A. Alkan (çev.) içinde 20. yüzyıl kenti (s. 249–283). İmge.
• Massey, D. (1994). Space, place and gender. Polity.
• Ortaklan, K. O. (2019). Ulusötesilik ile çokkültürlülük arasında Osmanlı İstanbul’unda sinema. Alternatif Politika, 11(1), 263–289.
• Öz, P. T. (2012). Pelikülden dijitale sinemada seyir kültürü ve seyircinin değişen konumu. The Turkish Online Journal of Design Art and Communication, 2(2), 65–73.
• Özbek, M. (2004). Kamusal alan, kültür ve tecrübe. M. Özbek (Ed.) içinde Kamusal alan (s. 465–466). Hil.
• Özkök, E. (2019). Bir erkeklik mekânı olarak kahvehaneler [Yayınlanmamış]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Pateman, C. (1989). The disorder of women: democracy, feminism, and political theory. Stanford University Press.
• Ravazzoli, E. (2016). Cinemagoing as spatially contextualised cultural and social practice. Alphaville: Journal of Film and Screen Media, 11, 33–44.
• Şanlıer Yüksel, I., ve Çam, A. (2019). Adana sinema tarihinden kadınların seyir deneyimine dair fragmanlar. Kültür ve İletişim, 44, 63–94.
• Tuncer, S. (2014). Going public: women’s experience of everyday urban public space in Ankara across generations between the 1950s and the 1980s. Doktora Tezi]. Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tuncer, S. (2015). Going out: a feminist field story from private to public. Moment Journal, 2(2), 30–58. https://doi.org/10.17572/mj2015.2.3058
• Uçar İlbuğa, E. (2017). 1960-1970’li yıllarda kent ve taşra karşıtlığında Türkiye’de kadınların sinema izleme pratikleri üzerine bir araştırma. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, 45, 388–402.
• Uçar İlbuğa, E. (2018). 1960-1970’li yıllarda Antalya’da sinema izleme deneyimleri. Ankara Üniversitesi İlef Dergisi, 5(1), 61–90.
• Uybadın, A. (2021). 1960’lı ve 1970’li yıllar Türkiyesindeki sinema deneyimlerini hatırlamak [Yayınlanmamış]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Vural, T., & Yücel, A. (2006). Çağımızın yeni kamusal mekanları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış. İTÜ Dergisi, 5(2), 97–106.
• Yüksel Akıncı, N. A. (2017). Kurtuluş son durak filminde kadına yönelik şiddet temsilleri ve bir dolayımlama aracı olarak ev kavramı. Selçuk İletişim, 9(4), 211–220.
• Yuval-Davis, N. (1997). Gender & Nation. Sage.