Turkish Literature Under Western (Civilisation) Influence Turkish Poetry Under Western Poetry Influence

Yıl 2024, , 141 - 156, 14.06.2024

Osman Nuri Tolar

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.86.141

Öz

In the history of Turkish modernization, the construction of new
Turkish literature and the modernization of Turkish poetry have a
very important place. To say that modern Turkish literature was born
under the influence of Western European “civilization” and to talk
about a Turkish literature under the influence of Western “literature”
means to express two very different claims. Likewise, it would be
different to talk about a Turkish poem under the influence of Western
“literature” and to talk about a Turkish poem under the influence of
Western “poetry”. For this reason, it is necessary to say that the terms
“Western civilization” and “Western literature” express different
contents and distinguish between literature and poetry.
The early artists of the new Turkish literature and modern Turkish
poetry argued that literature and poetry / art should be at the service
of the people, with the idea of poíêsis, which finds its origin in Greek
philosophy. Thus, poetry has acquired a direct aim (kátharsis) by
undertaking the task of examining the possibilities of Turkish cultural
existence to take place and maintain its existence in the modern world.
The modernization of Turkish poetry, which has a very old tradition,
is different from the giving of the first examples of genres such as
novel, essay, theater and the modernization of Turkish literature. The
formation of genres such as novel and theater in Turkish has been
provided by making use of all the achievements and possibilities of
classical Turkish poetry. The modernization of Turkish poetry should
be evaluated separately from Turkish novel, story and theater within
Turkish modernization.
In this article, in the light of the thoughts summarized above, the
following questions were asked and tried to be answered: 1- Is it
the same to talk about a Turkish poetry / literature under Western
influence and to talk about a Turkish poetry / literature under Western
poetry / literature influence? 2- Is poetry a branch of literature? 3-
(Therefore), does the modernization of Turkish poetry, which has an
old tradition, and the emergence of genres such as novel and theater
that make up modern Turkish prose, under the direct influence of
Western literature, mean the same thing? The subject of the article is
limited to the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Literature, poetry, prose, west, modernization, poíêsis

Batı Etkisinde Türk Edebiyatı Batı Şiiri Etkisinde Türk Şiiri

Öz

Türk modernleşmesi tarihinde yeni Türk edebiyatının inşası ve
Türk şiirinin modernleşmesi meseleleri çok önemli bir yer tutar.
Modern Türk edebiyatının Avrupa merkezli Batı “medeniyeti”
etkisinde doğduğunu söylemekle Batı “edebiyatı” etkisinde bir
Türk edebiyatından bahsetmek birbirinden farklı iki düşüncenin dile
getirilmesi demektir. Yine Batı “edebiyatı” tesirinde bir Türk şiirinden
bahsetmekle Batı “şiiri” etkisinde bir Türk şiirinden bahsetmek de
farklı olacaktır. Bu sebeple “Batı medeniyeti” ve “Batı edebiyatı”
tamlamalarının farklı içerikleri isimlendirip farklı tesir alanlarına
işaret ettiklerini ve edebiyat şiir ayrımını yapmanın zaruri olduğunu
söylemek gerekmektedir.
Batı sanatı / şiiri, aynı zamanda Batı medeniyetine karşı söz konusu
medeniyetin kendi içinde doğmuş güçlü bir eleştiri anlamına
gelmektedir. Dolayısıyla Batı “şiiri” etkisinde gelişmiş bir Türk şiiri
için yapılan ‘Batı etkisinde gelişmiş Türk şiiri’ isimlendirmesi eksik
ve yanıltıcıdır. Bu konuda Batı veya Batı medeniyetinin etkisinden
değil Batı sanatı ve şiirinin etkisinden bahsetmek daha doğru olacaktır.
Yapılacak bir edebiyat ve şiir ayrımı ise meselenin daha açıklıkla
kavranmasını sağlayacaktır. Ayrıca modern Türk şiirinin en belirgin
vasfının Batı şiiri etkisinde kaldığını iddia etmek de yanıltıcı olmuştur.
Türk şiiri, modernleşmesini gerçekleştirirken kendine mahsus bir şiir
düşüncesi geliştirmeyi başarmıştır.
Poíêsis düşüncesiyle tanışmak Türk şairlerin modern Türk şiirine
mahsus bir poíêsis üretmelerine sebebiyet vermiştir. Modern Türk
şiirinin ilk dönem sanatçıları kökünü Yunan felsefesinde bulan Türk
şiirine mahsus bu poíêsis düşüncesiyle edebiyatın ve şiirin (sanatın)
halkın hizmetinde olması gerektiği düşüncesini savunmuşlardır.
Böylelikle şiir, Türk kültür varlığının modern dünya içinde yer alıp
mevcudiyetini devam ettirme imkânlarını yoklamak işini uhdesine
alarak doğrudan bir amaç (kátharsis) edinmiştir. Sonraki dönem
sanatçıları ise “sanat sanat içindir” iddiasında olmakla beraber
şiirlerinin arkasında Türk duygusunun olduğunu, edebiyatların ait
oldukları milletlerin karakterine sahip olmaları gerektiğini dile
getirmişlerdir. “Sanat için sanat” düşüncesini savunan Servet-i
Fünûn şair ve yazarları dahi bir millete mahsus edebiyatın en büyük
üstünlüğünün milliyetinin seciyesine maruz olması, zevahiri ne olursa
olsun akan kanının ait olduğu ırkın kanı olması gerektiği hususunda
hemfikirdiler.
Bu düşünceyle nesir ve şiir, Türk kültür varlığının modern
dünya içinde var oluş mücadelesinin imkânlarını yoklama işine
hasredilmiştir. Bununla birlikte çok eski bir geleneğe sahip Türk
şiirinin modernleşmesi roman, deneme, tiyatro gibi türlerin ilk
örneklerinin verilmesinden ve Türk edebiyatının modernleşmesinden
farklıdır. Türkçede roman, tiyatro gibi türlerin oluşması klasik
Türk şiirinin olanca kazanımlarının ve olanaklarının devreye
sokulması suretiyle başarılmıştır. Türk şiirinin modernleşmesi, Türk
modernleşmesi içinde Türk romanı, hikâyesi, tiyatrosundan müstakil
olarak değerlendirilmelidir.
Bu makalede yukarıda özetlenen değerlendirmeler eşliğinde şu
problemlere odaklanmak istenilmiştir: 1- “Batı” etkisindeki bir Türk
şiirinden / edebiyatından bahsetmekle “Batı şiiri / sanatı etkisindeki”
bir Türk şiirinden / edebiyatından bahsetmek aynı şey midir? 2- Şiir
de roman, hikâye ve diğer nesir türleri gibi edebiyatın bir alt şubesi
midir? 3- Köklü bir geleneğe sahip Türk şiirinin modernleşmesi,
modern Türk nesrini oluşturan roman, tiyatro gibi Türk edebiyatında
daha önceden örnekleri olmayan türlerin ortaya çıkması meselesiyle
aynı değerlendirilebilir mi? Bu sorular (özellikle bir ve ikinci
sorular) yeni Türk edebiyatı alanında yeni bir hususa işaret ederek
Türk Batılılaşması ve/veya modernleşmesi içinde Türk şiirinin
modernleşmesinin biricikliğine dikkatleri çekmeyi, Batı etkisinde Türk
edebiyatı gibi isimlendirmelerin modern Türk şiirini sınıflandırmada
yetersiz kaldığını göstermeyi hedeflemiştir. Makalenin konusu 19.
asır ile sınırlandırılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Edebiyat, şiir, nesir, Batı, modernizasyon, poíêsis

Kaynakça

• Akyıldız, Ali (2011). “Tercüme Odası” (Cilt 40), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 504-506.
• Atasoy, Nurhan (1992). “Barok” (Cilt 5), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 56-73
• Aristoteles. (1998). Nikomakhos’a Ethik, Çev. Saffet Babür, Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Baudelaire, Charles (2007). Fotografi Sanat mı? E. Batur içinde, Modernizmin Serüveni, Çev. Turhan Ilgaz, İstanbul: Alkım, s. 27.
• Bölükbaşı, Rıza T. (2002). Rıza Tevfik Bey, R. E. Ünaydın, Haz. Nevzat Birinci, Nuri Sağlam içinde, Diyorlar ki-Bütün Eserleri-Röportajlar I (Cilt 1), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Cemal Süreya (2017). Şapkam Dolu Çiçekle, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cenab Şahabeddin (2002). Cenab Şahabeddin Bey, R. E. Ünaydın, Haz. Nevzat Birinci, Nuri Sağlam içinde, Diyorlar ki-Bütün Eserleri-Röportajlar I (Cilt 1). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Çağrıcı, Mustafa (1994). Edep (Cilt 10), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s.414-415.
• Doğramacıoğlu, Hüseyin (2011). Namık Kemal’in İbret gazetesinde sıraladığı sosyal tenkitler ve çözüm önerileri, Turkish Studies (Elektronik), 6 (1), 999-1010.
• Ebuzziya Tevfik. (2011). Dağarcık, Haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman içinde, Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 3, Nesir 1 (1860-1923), İstanbul: Dergâh Yayınları s. 237.
• Enginün, İnci (2016). Yeni Türk Edebiyatı Tanzimattan Cumhuriyet’e, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Eyice, Selami (1989). “Ahmed III Çeşmesi” (Cilt 2), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 38-39.
• Faik Reşad (2017). Târîh-i Edebiyât-ı Osmâniyye, Haz. Erdoğan Erbay, Yusuf Babür, İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Fuzûlî (1286). Külliyât-ı Divân-ı Fuzûlî, İstanbul: Tasvîr-i Efkâr Matbaası. Kanık, Orhan V. (2020). Şairin İşi, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lynton, Norbert (2015). Modern Sanatın Öyküsü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Mehmed Murad (2008). Turfanda mı yoksa Turfa mı? Haz. Oğuzhan Karaburgu, İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Muallim Naci (2017). Istılahât-ı Edebiyye, Haz. M. A. Yekta Saraç, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Nâbizâde Nâzım (2006). Karabibik, Haz. M. Fatih Andı, İstanbul: 3F Yayınevi.
• Namık Kemal (2011). Lisan-ı Osmanî’nin Edebiyatı Hakkında Bazı Mülâhazâtı Şâmildir, Haz. İnci Enginün, Zeynep Kerman içinde, Yeni Türk Edebiyatı Metinleri 3, Nesir 1 (1860-1923), İstanbul: Dergâh Yayınları, s. 128, 129.
• Nedîm (2017). Nedîm Dîvânı Haz. Muhsin Macit, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Okay, Mehmet O. (1994). Edebiyat (Cilt 10), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 395-397.
• Okcu, Naci (2011). Şeyh Gâlib Dîvânı Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri Şiirlerinin Umûmî Tahlîli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Recâîzâde Mahmûd Ekrem. (2016). Ta’lim-i Edebiyyât, Haz. Furkan Öztürk, İstanbul: Dün Bugün Yarın Yayınları.
• Sami Paşazade Sezai (2002). Sami Paşazade Sezai Bey, R. E. Ünaydın, Haz. Nevzat Birinci, Nuri Sağlam (Dü) içinde, Diyorlar ki-Bütün Eserleri- Röportajlar I (Cilt 1, s. 23), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sokrates (2000). Symposion, Çev. Cenap Karakaya, İstanbul: Sosyal Yayınlar.
• Şinâsî (1310). Dîvân-ı Şinâsî, İstanbul: Matbaa-ı Ebu’z-Ziyâ.
• Tanpınar, Ahmet H. (2006). XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Haz. Abdullah Uçman, İstanbul: YKY.
• Tevfik Fikret (2015). Rübâb-ı Şikeste ve Diğer Eserleri, Haz. Fahri Uzun, İstanbul: İnkılâp.
• Uşaklıgil, Halid Z. (2002). Halid Ziya Bey, R. E. Ünaydın, Haz. Nevzat Birinci, Nuri Sağlam içinde, Diyorlar ki-Bütün Eserleri-Röportajlar I (Cilt 1, s. 39), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.