İkonografik Açıdan Orta Çağ Türk Mimarisinde Yer Alan İstiridye Motifi

Yıl 2008, Sayı: 52, 111 - 124, 12.12.2008

Alev Çakmakoğlu Kuru

Öz

Eski çağlardan itibaren pek çok ülkenin sanatında gördüğümüz istiridye motifinin genel olarak "yeniden doğuşu, ikinci hayatı" simgelediği
bilinmektedir.Bu makalede Orta Asya'da "Gök Tanrı" ve "Budizm" gibi
farklı inançların etkisindeki Türk sanatının kaynaklarında istiridye motifinin varlığına değinilmekte, X. yüzyıldan başlayarak büyük ölçüde
Müslüman olan Türklerin 1071'den itibaren kendilerine yurt edindikleri
Anadolu'daki mimari eserlerinde istiridye motifini nasıl ve nerelerde
kullandıkları üzerinde durulmaktadır. Yine bu araştırmada Selçuklu
devleti ve beyliklerin hüküm sürdüğü Orta Çağ Anadolu'sunda öncelikle hangi yapılarda, nerelerde istiridye motifinin kullanıldığı tespit
edilmekte ve mezar yapılarında istiridye şeklindeki kubbeye geçiş elamanlarının İslam inancı içersinde taşıdığını düşündüğümüz sembolik
anlamları ve bu anlamların diğer kültürlerdeki örnekleri ile benzer ya
da ayrılan yönleri irdelenmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Türk sanatı, Orta Çağ, istiridye, ikonografi, mezar yapısı

Oyster Motif in the Midlle Age Turkish Architecture in Terms of Iconography

Öz

It is well known that the oyster motif, which has been seen in the art
of many countries in the ancient times, often symbolizes the "rebirth
and second life". In this article, the oyster motifs in the Central Asian
Turkish Art, under the influence of different beliefs such as the "Sky
God" and "Buddhism", is discussed and whether the Turks, increasingly
adopting Islam beginning with the Xth century, used the oyster motif
in their architectural works in Anatolia, is inquired. Also, in this study,
the structures where the oyster motif was used in Anatolia in the Middle Age, under the reign of the Seljuk State and the Principalities, are determined, and the symbolic meanings within Islamic belief of the
oyster-shaped elements of transition to domes and the similar and
different aspects of corresponding symbolic meanings in other cultures are discussed.

Anahtar Kelimeler

Turkish Art, Middle Age, Oyster, Iconography, Tomb

Kaynakça

• Altun, A. (1978), Anadolu Artuklu Devri Türk Mimarisinin Gelişmesi, İstanbul.
• Andrews, C. (1990), Ancient Egyptian Jewellery, London.
• Aslanapa, O. (1990), Türk Sanatı, Ankara.
• Atasoy, N., Bahnasi, A., Rogers, M. (1990), The Art of İslam, Paris.
• Ateş, M. (2001), Mitolojiler ve Semboller, Ana tanrıça ve Doğurganlık Sembolleri, İstanbul.
• Bakırer, Ö. (1976), XIII. ve XIV. yy. larda Anadolu Mihrapları, Ankara.
• Blacker, J. F. (1922), The ABC of Indian Art, London.
• Can, Ş. (1990), Klasik Yunan Mitolojisi, İstanbul.
• Cantay, G. (1992), Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Ankara.
• Chevailierand, J., Gheerbrant, A. (1996), Dictionary of Symbols, London.
• Diez, E., Aslanapa, O., Koman, M.M. (1950), Karaman Devri Sanatı, İstanbul.
• Eastmond, A. (2004), Art and Identity in Thirteenth Century Byzantium; Hagia Sophia and The Empire of Trabizonid, London.
• Eberhard, D. W. (1942), Çin'in Şimal Komşuları, Ankara.
• Eberhard,W.(2000), Çin İmgeleri Sözlüğü, İstanbul.
• Eliade, M. (1992), İmgeler, Simgeler, Ankara.
• Eliade, M. (2001), Babil Simyası ve Kozmolojisi, İstanbul.
• Ersoy, N. (2000), Semboller ve Yorumları, İstanbul.
• Ferguson, G. (1961), Sign & Symbols, in Christian Art, New York.
• Hattstein, M., Delius, P. (2000), İslam: Art and Architecture, Könemann, Cologne.
• Karamağaralı, B. (1992), Ahlat Mezar Taşları, Ankara.
• Karamağaralı, B. (1993), "îçiçe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında", Sanat Tarihinde İkonografik Yaklaşımlar, Güner İnal'a Armağan, 249-270.
• Karamağaralı, H. (1976), "Kayseri deki Hunad Camiinin Restitüsyonu ve Hunad Manzumesinin Kronolojisi Hakkında Bazı Mülahazalar", Ankara Üniversitesi İlahiyat fakültesi Dergisi, XXI, 199-246.
• Kolay Aktuğ, İ. (1999), Batı Anadolu 14. yy. Beylikler Mimarisinde Yapım Teknikleri, Ankara.
• Kuban, D. (2002), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul.
• Kuru Çakmakoğlu, A. (1999), Kayseri'de Türk Devri Mimarisi, Ankara.
• Kuru Çakmakoğlu, A. (2000), "Beypazarı Boğazkesen Kümbeti ve Mihrabındaki Balık Figürü Hakkında", Prof. Dr.Haluk Karamağaralı Armağanı, 225-243.
• Kuş, A., Dıvarcı, İ. Şimşek, F. (2004), Konya ve ilçelerinde Selçuklu Eserleri, Konya.
• Morris, D. (1999), Koruyucu Tılsımlar, İstanbul.
• Ögel, B. (1991), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara.
• Ögel, B.1995, Türk Mitolojisi, C. II., Ankara.
• Ögel, S. (1987), Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı., Ankara.
• Önkal, H. (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri., Ankara.
• Ramage, N. H., Ramage, A. (1991), The Cambridge Illustrated History of Roman Art, Cambridge.
• Roux, J. P. (1999), Orta Asya Tarih Ve Uygarlık, İstanbul.
• Sarıkaya, M. S. (1999), XIII-XVI. Asırlardaki Anadolu'da Fütüvvetnamelere Göre Dini İnanç Motifleri, Ankara.
• Sultan Veled (1941), Divanı Sultan Veled, Transl. F. Nafiz Uzluk, Ankara.
• Tuncer, O. C. (1986), Anadolu Kümbetleri, C. 1, Ankara.
• Tuncer, O. C. (1991), Anadolu Kümbetleri, C. 2, Ankara.
• Tuncer, O. C. (2000), Anadolu Kümbetleri, C. 3, Ankara.
• Ünal, R. H. (1982), Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Taç Kapılar, İzmir.
• Wilhelm, H. W. (2001), İpek Yolu ve Orta Asya Kültür Tarihi, İstanbul.