Eski Manyas’ta Erken Osmanlı Dönemine Ait Zaviyeli Cami ve Türbe

Yıl 2020, Sayı: 79, 175 - 198, 21.12.2020

Halil Sözlü

https://doi.org/10.32704/erdem.838773

Öz

Erken Osmanlı Çağı’nda önemli rol oynayan Balıkesir, bünyesinde
bu döneme ait kültürel varlıkları barındırmaktadır. Makalemizde,
öncelikle Eski Manyas’ın tarihsel süreç içerisinde geçirdiği dönemler
üzerinde durulmuştur. Bölgenin tarih boyunca farklı isimlerle
anıldığı ve kesintisiz bir yerleşim alanı olduğu bilinmektedir. Roma,
Bizans, Beylikler ve Osmanlı döneminde Manyas’ın etkin olarak
kullanılan bir yer olduğu görülmektedir. Özelde Manyas’a, genelde
ise Balıkesir’e baktığımız zaman bu dönemlere ait mimari yapıların
zenginliği göze çarpmaktadır. Çalışmamızda, Balıkesir’in Manyas
ilçesi eski Manyas harabelerinde bulunan Erken Osmanlı dönemi
özellikleri yansıtan Zaviyeli Cami ve Türbe incelenmiştir. Özgün
hâlleriyle günümüze kadar ulaşmış bu yapılar, zamana karşı koyarak
ayakta kalmaya çalışmaktadır. Araştırma kapsamında yapılar yerinde
görülerek, ölçüleri alınarak çizimleri yapılmış ve fotoğraflar eşliğinde
ayrıntılı bir şekilde tanıtılmış, dönem içerisindeki benzer örnekleriyle
karşılaştırmalar yapılmıştır. Caminin zaviyeli yapılar grubunda olması
ve ilk inşa döneminden izleri bugüne kadar taşıması bakımından önemi
vurgulanması gerekmektedir. Bu düşünceyle yürütülen bu çalışmada,
zaviyeli caminin, mimari form ve özellikleri, kullanılan malzemeler ile
plan açısından irdelenmesi yapılmıştır. Yapılan bu araştırma sonrasında
caminin aynı plan türüne sahip camiler içerisinde farklı ve önemli
özelliklere sahip olduğu anlaşılmıştır. Süsleme bakımından sade olan
yapılarda herhangi bir bezemeye rastlanmamıştır. Türbenin de Erken
Dönem Osmanlı mimari üslubuna uygun bir biçimde inşa edildiği
anlaşılmıştır. Sonuç kısmında, yapıların dönem içerisindeki yerleri ve
önemleri belirtilerek korunması ve onarımlarının yapılmasına yönelik
önerilerimiz dile getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Balıkesir, Manyas, Mysia, zaviyeli camiler, türbe

The Mosque With Zaviyah and Tomb From The Early Ottoman Perıod In Old Manyas

Öz

Abstract

Balıkesir, which played an important role during the Early Ottoman period, includes cultural heritage belonging to this period. In our article, first of all, the periods of Old Manyas in the historical process

are focused on. It is known that the region has been called by different names throughout history and that it is an uninterrupted settlement area. It is seen that Manyas was used effectively during the Roman, Byzantine, Principalities (Anatolian Beyliks), and Ottoman eras. When we look at Manyas in particular and Balıkesir province in general, the richness of the architectural structures of these periods stands out. In our study, the Mosque with Zaviyah and Tomb which reflecting the architectural features of the Early Ottoman period in the old city of Manyas district, Balıkesir were examined. These structures, which have survived to the present day in their original form, are trying to survive by resisting time. Within the scope of the research in the area, the structures examined, measured, plan drawings were made and introduced in detail with photographs, and made comparisons with similar examples during the same period. It should be emphasized that the mosque is important in terms of being in the group of structures with lodges and carrying the traces of the first building period up today. In this study, the architectural form and features of the Zaviyah Mosque were examined in terms of the materials and the plan. After this research, it was understood that the mosque has originality and importance within the mosques with the same type of plan. There is no decoration in the buildings which are plain in terms of ornamentation. It was understood that the tomb also was built by the Early Ottoman architectural style. In the conclusion section, we stated the places during the period and the historical value of the buildings. And also we expressed our suggestions for the conservation and restoration of the buildings.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Balıkesir, Manyas, Mysia, zaviyah mosque

Kaynakça

• AKKUŞ, Tacettin (2010). Gönen ve Köyleri Tarihçesi, İstanbul, MVT Yayıncılık.
• AKPINARLI, Kerim Kâni (2009). Balıkesir Şehir ve Belediye Tarihi, Balıkesir, Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları.
• ANONİM (1997). Balıkesir Rehberi (1920), Balıkesir Valiliği Kültür Yayınları 1997/1, Balıkesir.
• ANONİM (2003). Bitek Kent Balıkesir, Balıkesir, Yapı Kredi Yayınları.
• ASLANAPA, Oktay (2004). Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, İnkılap Yayınları.
• AYVERDİ, Ekrem Hakkı (1966). Osmanlı Mimarisinin İlk Devri,C.I, İstanbul, Baha Matbaası.
• CRAMER, J. A. (1831). Geographical and Historical. Description of Asia Minor, Oxford.
• DAŞ, Ertan (2007). Erken Dönem Osmanlı Türbeleri, İstanbul, Gökkubbe Yayınları.
• OTTO DORN, Katharina (1941). Das Islamısche Iznik, Berlin.
• EREN, Muharrem (1990). Balıkesir’de Tarihi Kitabeler, Balıkesir, İnce Ofset.
• EYİCE, Semavi (1963). “Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler”, İktisat Fakültesi Mecmuası, İstanbul, s. 3-80, Sermet Matbaası.
• GOODWİN, Godfrey (1971). A. History of Ottoman Architecture, London, Thames and Hudson Ltd.
• İNALCIK, Halil (2005). “Batı Anadolu’da Yükselen Denizci Gazi Beylikleri, Bizans ve Haçlılar”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu Bildirileri 18-20 Ekim 2004, Balıkesir, s. 29.
• KADIOĞLU, İsmail Hakkı (1935). Çepniler Balıkesir’de, Balıkesir, Vilayet Matbaası.
• MERCANGÖZ, Zeynep (2005). “Bizans’ın Son Yıllarında Balıkesir Yöresi”, Uluslararası Batı Anadolu Beylikleri Sempozyumu 18-20 Ekim 2004, s. 46- 72, Balıkesir Üniversitesi Yayınları.
• MUTAF, Abdülmecit (2000). Karesi Vilayeti Tarihçesi, Balıkesir, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• MUTAF, Abdülmecit (2003) Salnamelere Göre Karesi (1847-1922), Balıkesir, Zağnos Kültür ve Eğitim Vakfı Yayınları.
• MUTAF, Abdülmecit (2003). Tarihi Eserleriyle Balıkesir, Balıkesir, Balıkesir Belediyesi Kültür Yayınları.
• ÖNEY, Gönül (1989). Beylikler Devri Sanatı XIV-XV. Yüzyıl (1300 – 1453), Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• ÖNKAL, Hakkı (1992). Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• ÖTÜKEN, S. Yıldız (1988). “Karacabey İlçesindeki Tophisar Köyü’nün Ortaçağ’daki Önemi ve Tarihi Eserleri”, İzmir, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Dergisi IV, s. 89-106, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• SÖZEN, Metin vd (1976). Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul, 1976, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• SÖZLÜ, Halil (2014). Balıkesir’de Türk Dönemi Mimari Eserleri, (Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi), Van.
• SU, Kamil (1938). Balıkesir ve Civarında Türkmen ve Yörükler, İstanbul, Balıkesir Halkevi Yayınları.
• ŞATIROĞLU, İlknur (2010). “Eski Manyas / Poimanenon Ortaçağ Yapıları” Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• ŞİMŞİR, Nahide (2013). Balıkesir Şehri ve Tarihi Araştırmaları, İstanbul, IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• TAESCHNER, Franz (1962). “Eski Manyas ve Harabeleri”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi, Ankara, s.352-355, Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• TUNCER, Orhan Cezmi (1991) Anadolu Kümbetleri II, Ankara.
• TÜFEKÇİOĞLU, Abdülhamit (2001). Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1988). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara.
• UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1925). İsmail Hakkı; Karesi Vilayeti Tarihçesi, İstanbul.