Hangi İslam?

Yıl 2020, Sayı: 79, 199 - 224, 21.12.2020

Çevirmen: Bahaeddin Yediyıldız

https://doi.org/10.32704/erdem.838785

Öz

İslam terimi hem jeopolitik konuşlanmayı hem de en büyük üç tek
Tanrılı dinin en gencinin sosyal ve manevi içeriklerini kapsar. Yedinci
yüzyılın ilk yarısında Arabistan'da ortaya çıkan İslam, ihtida, kültürel
cazibe ve fetih yoluyla yayıldı. Bazıları tarafından hala bilinmiyor
olsa da, günümüzde dünyanın en canlı sistemlerinden biridir. Bu
makale, 20. yüzyılın ünlü Fransız sosyal bilimcisi Jacques Berque’in
ölümünden bir hafta önce Avrupa ve Arap Dünyası ile İslâm ve Batı
ilişkileri hakkında yapmış olduğu tarihî ve sosyolojik bir tahlildir.
Berque burada yoğun ve özlü bir anlatımla İslam’ın coğrafî ve
beşerî konumuna, kültürel farklılıklarına, diğer bir ifadeyle bu köklü
medeniyetin çağınızdaki farklılaşmış uzantılarına dikkat çekiyor.
İslam ülkeleri arasında gerçekleştirilen uluslararası toplantılarda, İslam
medeniyetinin temel sorunlarının tartışılmasından daha çok yerel ve
geçici bazı meseleler üzerinde durulmakla yetinildiğini vurgulayan
Berque, çağımızda İslam’ın asıl meselelerini küresel kapsamda ele
alıyor. Ona göre, Ortaçağda İslam Batı tarafından, mesela bir Pierre
Abélard (1079-1142), bir Ramon Lull (1235-1315) tarafından daha
iyi anlaşılmıştı. Batı’nın İslam ve Çin gibi oluşumlara karşı tutumu,
Sanayi Devrimi’nden sonra değişti. Kibir ve egemenlik mantığı hâkim
oldu. Emperyalizm ya da “sanayi devriminin genişlemesi”, halklar ve
kültürler arasındaki değişim mekanizmasını bozdu. İslam, iki veya üç
asırdan bu yana, geçmişte kendisinin de kullandığı Batı rasyonalitesini
işletmeyi sürdüremedi. İbn Rüşt ya da İbn Haldun’un çok verimli
düşünceleri takipçilerini bulamadı. Bu büyük medeniyet mekanik
performanslardan mahrum kaldı. “Takip hastalığına” tutuldu, taklitten
başı döndü. Batı ile ilişkileri, “burukluk ve ötekilik” temeli üzerine
oturdu. Batı bugün İslam’a tamamen olumsuz yaklaşıyor. Japonya’yı
ayıplamıyor, ondan korkuyor. Ona göre, Çin kullanılacak harika bir
müşteri… Hindistan’ın “metafizik eğilimi” bu devi “zararsız” kılıyor.
Müslüman’a gelince, o “ebedi bir Sarazen’dir. En kötü bir modernlikle
daha tehlikeli olabilir. Batı, İslam’ı üç konuda suçluyor: “Bazen
terörizme varan bir saldırganlık; din görevlisini siyasette kullanma
eğilimi; İnsan haklarına saygı konusunda isteksizlik… Bugün kadın
hakları bunun en kesin ölçütüdür”. Berque, bunların sebeplerini
anlatarak cevaplarını veriyor. İslam’da bu sorunları gözlemlemenin,
Batı tarihinin yıkımlarını unutturamayacağını belirtiyor ve
“örosantrizmden/Avrupa merkezciliğinden” sakınılmasını tavsiye
ediyor. Berque’e göre, İslam, maneviyatının bir kısmını kaybetmeye
başlamıştır. Müslümanların çoğu, İslam’ı yabancı kumpaslara,
rejimlerin başarısızlığına ve insanların kötülüğüne karşı bir sığınak
olarak görüyor. Bu rol, manevî rolün önüne geçmiştir. Demokrasi
mahkûm edilmiştir. Bazı grupların bu tutumu, Müslüman toplumların
tümünün bağnazlık ve hoşgörüsüzlükle suçlanmalarına sebep olmuştur.
Bu toptancı suçlamalar tamamen «haksız”dır. Ancak bugünün İslam’ı
kitleleri tatmin etmiyor. Özgünlüğünü koruyan ve dünyanın gidişatına
ayak uyduran bir “gelişme İslam’ı”, dinamik bir İslam inşa etmek
gerekiyor.

Anahtar Kelimeler

Din, kültür, medeniyet, İslam, Avrupa, sömürgecilik, çağdaşlaşma, Jacques Berque

Which Islam?

Öz

ABSTRACT

The term Islam involves both geopolitical deployment and the social and moral content of the youngest monotheistic religion. Having emerged in the first half of the seventh century in Arabia, Islam spread through conversion, cultural attraction and conquests. It is still one of the liveliest systems of the world though that is not recognized by many. This article is a historical and sociological analysis made by Jacques Berque –renowned French social scientist of the twentieth century- one week before his death on European and Arab worlds; and the relations between Islam and the West. Berque draws attention to geographic and human position and cultural differences of Islam –in other words, to differentiated extents of that rooted civilization- with a compact and concise expression. He emphasizes that the international meetings between the Islamic countries cover local and temporal affairs rather than discussing the main problems of the Islamic Civilization; and he examines the essential issues of Islam at our age within a global content. For him, Islam was better understood in West in the Middle Ages, for instance, by Pierre Abélard (1079-1142) and Ramon Lull (1235-1315). The attitude of the West against Islam and China changed after the Industrial Revolution. Conceit and conception of supremacy prevailed. The imperialism or “spreading of the Industrial Revolution” damaged the exchange mechanism among the communities and cultures. For two or three centuries, Islam has not maintained working the Western rationality, which it actually had used in past. Productive ideas of Averroes or Ibn Khaldoun could not find followers. Such a great civilization lacked mechanical performances. It fell into the “disease of imitation”. Its relations with the West were set on the base of “acridty and otherness.” Today the West approaches to Islam in a completely negative way. It does not blame Japan, and is afraid of it. China is a great and useful client. “Metaphysical inclination” of India renders it harmless. However, when it is about the Muslims, they are “perpetual Saracens”. They could be more dangerous with the worst modernism. The West accuses Islam of three matters: “Aggression that sometimes leads to terrorism; tendency to use religious officials in politics; reluctance for respect to civil rights. The issue of rights of the women is a definite measure of it.” Berque explains the reasons of those and answers them. He states that observing those problems in Islam would not efface the destruction of the Western history and suggests avoiding “Eurocentrism”. For Berque, Islam began to lose a part of its morality. Most of the Muslims see Islam as a shelter against foreign conspiracies, failures of regimes and evil of the people. This role prevents its moral role. Democracy is condemned. This kind of attitude of certain groups resulted in blaming all Muslim communities for bigotry and intolerance. These accusations are completely “unfair”. But today’s Islam do not satisfy masses. A “development Islam” and a dynamic Islam that maintains its genuineness and keeps pace with the state of affairs of the World needs to be built.

Anahtar Kelimeler

Religion, culture, civilization, Islam, Europe, colonialism, modernisation

Kaynakça

• Berque, Jacques (1980), L’Islam au défi, Paris: Gallimard.
• Berque, Jacques (1995), Le Coran, essai de traduction, Paris: Albin Michel.
• Burgat, François (1988), L’islamisme au Maghreb, la voie du Sud, Paris: Karthala.
• Chérif, Mustapha (1990), Culture et politique au Maghreb, Alger: Maghreb- Relation, Sd.
• Gardet, Louis (1982), L’islam, religion et communauté, Paris, Desclée de Brouwer.
• “Hilaf Allah (1992), “Hakku’l-İhtilâf fî’l-mefhûmi’l-İslâmî” [İslami tasarımda ayrışma hakkı], el-Kâhira Dergisi, Kahire,1992.
• Malek, Rédha (1993), Tradition et révolution, l’enjeu de la modernité en Algérie et dans l’Islam, Paris: Sindbad.
• Sellam, Sadek (1990), Etre musulman aujourd’hui, Paris, Nouvelle Cité, Rencontres.
• Talbî, Mohamed ve Dr. Bucaille (1989), Réflexions sur le Coran, Paris, Seghers.