Sociological Foundations of Cultural Imperialism in Attila Ilhan’s Analyses

Yıl 2024, Sayı: 86, 117 - 140, 14.06.2024

Mustafa Doğacan Sümer

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.86.117

Öz

study examines Attila Ilhan’s analysis of cultural imperialism.
The fundamental questions addressed in this study revolve around the
role of the phenomenon of cultural imperialism in Ilhan’s intellectual
world and the themes through which he engages in the discussion on
this subject. Based on these questions, an evaluation is conducted
regarding Ilhan’s columns and books. Writing on the issue of building
a national culture in Türkiye throughout his intellectual life, Ilhan
sees the biggest obstacle in this construction process as cultural
imperialism. For this reason, the subject of cultural imperialism is
one of the fundamental issues upon which he thinks and discusses.
Ilhan’s analysis of cultural imperialism is structured around four
key themes: globalization, national culture, modernization, and
intellectualism. Interpreting the process of globalization as a new
nomenclature of the world imperialist system, Ilhan makes an
analysis based on the fact that this system has its sovereigns and
the exploited. The first point Attila Ilhan emphasizes, whether
on the subject of cultural imperialism or in other areas of cultural
debates, is the value of societies’ unique cultural accumulations in
social life. It is central to his analysis that all societies have specific
historical and social conditions. Conducting a comparative analysis
of cultural imperialism among societies, Ilhan examines at Türkiye’s
position against Western culture. He discerns two contrasting cultural
legacies -the Western cultural heritage and Türkiye’s own cultural
heritage- marked by significant disparities. According to Ilhan, being
oblivious to Türkiye’s cultural heritage and, conversely, assimilating
with Western culture constitutes the initial step in comprehending
cultural imperialism. According to him, cultural imperialism in the
specific context of Türkiye is the outcome of a mindset that forgets
the true goal of modernization and mistakenly perceives the goal
as westernization. Ilhan argues that due to this mentality, contempt
for one’s own cultural world emerged among individuals and that
individuals were isolated from the cultural life of the society in which
they lived and became transmitters of another culture. Based on this,
he states that the underestimation of cultural resources in Türkiye
leads to cultural imperialism. Within Ilhan’s conceptual framework,
national culture corresponds to a cultural world that needs to be
defended, preserved and developed. He advocates for the protection
of national culture against external, aggressions defining this
aggression as the cultural dimension of imperialism, namely cultural
imperialism. He puts forward the solution as reaching the national
culture synthesis. Therefore, Attila Ilhan’s thoughts constructed
with different dimensions such as globalization, national culture,
modernization and intellectualism make an important contribution
to the literature on cultural imperialism. In this respect, he fills a
significant void in Turkish intellectual life..

Anahtar Kelimeler

Attila Ilhan, Cultural Imperialism, National Culture, Globalization, Modernization, Intellectual

Attila İlhan’ın Çözümlemelerinde Kültürel Emperyalizmin Sosyolojik Temelleri

Öz

Bu çalışmada Attila İlhan’ın kültürel emperyalizm çözümlemesi
ele alınmıştır. Kültürel emperyalizm olgusunun İlhan’ın düşünsel
dünyasında nasıl bir yere sahip olduğu ve konuya dair hangi temalar
üzerinden bir tartışma yürüttüğü bu çalışmanın cevap aradığı temel
sorulardır. Bu sorular doğrultusunda İlhan’ın kaleme aldığı köşe
yazıları ve kitaplarından yola çıkılarak bir değerlendirme yapılmıştır.
Düşünce hayatı boyunca Türkiye’de ulusal bir kültür inşa etme meselesi
üzerine yazan İlhan, bu inşa sürecindeki en büyük engeli kültürel
emperyalizm olarak görür. Bu sebeple kültürel emperyalizm konusu
onun üzerinde düşündüğü ve tartıştığı temel konuların başında gelir.
Attila İlhan’ın kültürel emperyalizm çözümlemesinin küreselleşme,
ulusal kültür, çağdaşlaşma ve aydın olmak üzere dört tema üzerinden
ilerlediği görülür. Küreselleşme sürecini dünya emperyalist sisteminin
yeni bir adlandırması olarak yorumlayan İlhan, bu sistemin egemenleri
ve sömürülenleri olduğu gerçeğinden hareketle bir analiz yapar.
Attila İlhan’ın ister kültürel emperyalizm konusunda ister kültürel
tartışmaların diğer alanlarında olsun, üzerinde durduğu ilk nokta
toplumların kendine özgü kültürel birikimlerinin toplumsal hayattaki
değeridir. Bütün toplumların özgül tarihsel ve toplumsal koşullara
sahip olduğu savunusu çözümlemesinin merkezinde yer alır. Kültürel
emperyalizm konusunda toplumlar arasında bir karşılaştırma yapan
Attila İlhan, Türkiye’nin Batı kültürü karşısındaki konumuna bakar.
Ona göre bir yanda Batı’nın kültürel birikimi diğer yanda Türkiye’nin
kültürel birikimi söz konusudur ve bu iki kültürel birikim önemli
farklılıklar gösterir. İlhan’a göre Türkiye’nin kültürel birikiminden
bihaber olmak, tersine Batı kültürü ile kaynaşmış olmak, kültürel
emperyalizmi anlamak için başlangıç noktasıdır. Ona göre Türkiye
özelinde kültürel emperyalizm, asıl amacın çağdaşlaşmak olduğunu
unutup amacın batılılaşmak olduğunu sanan zihniyetin ürünüdür. İlhan
bu zihniyet sebebiyle bireyler arasında kendi kültürel dünyalarını hor
görme sonucunun ortaya çıktığını ve bireylerin içinde bulunduğu
toplumun kültürel hayatından soyutlanarak başka bir kültürün
aktarıcıları olduğunu savunur. Buradan hareketle Türkiye’deki kültür
kaynaklarının küçümsenmesinin kültür emperyalizmine kapı açtığını
ifade eder. İlhan’ın düşüncelerinde ulusal kültür, savunulması,
korunması, geliştirilmesi gereken bir kültürel dünyaya karşılık gelir.
Ona göre ulusal kültürün diğer ülkelerin saldırısından korunması
gerekir. Bu saldırı biçimini emperyalizmin kültürel boyutu, yani
kültürel emperyalizm olarak tanımlar. Çözümü ise ulusal kültür
sentezine ulaşmak olarak ortaya koyar. Dolayısıyla Attila İlhan’ın
küreselleşme, ulusal kültür, çağdaşlaşma, aydın gibi farklı boyutlarla
inşa ettiği düşünceleri kültürel emperyalizm literatürüne önemli bir
katkı sağlar. Bu yönüyle Türk düşünce hayatında önemli bir boşluğu
doldurur.

Anahtar Kelimeler

Attila İlhan, Kültürel Emperyalizm, Ulusal Kültür, Küreselleşme, Çağdaşlaşma, Aydın

Kaynakça

• Bauman, Zygmunt (2010). Küreselleşme: Toplumsal Sonuçları, 3.baskı, çev. Abdullah Yılmaz, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2015). Türk Düşününde Batı Sorunu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Berkes, Niyazi (2016). Türkiye’de Çağdaşlaşma, 22.baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Elliott, Anthony (2017). Çağdaş Sosyal Teoriye Giriş, çev. Gökhan Savaş, Ankara: Dipnot Yayınları.
• Erbaş, Hayriye ve Songül Sallan Gül (2001). “Kapitalizm ve Kültür: Popüler Kültürün Küreselleşmesi ve Piyasalaşması”, Mülkiye. 25(229), s. 207-228.
• Harvey, David (2008). Umut Mekanları, çev. Zeynep Gambetti, İstanbul: Metis.
• Hirst, Paul ve Grahame Thompson (1992). “The Problem of ‘Globalization’: International Economic Relations, National Ecnomic Management and the Formation of Trading Blocs”, Economy and Society 21(4), s. 357-396.
• Hobsbawm, Eric (1998). “The Nation and Globalization”. Constellations 5(1), s.1-9.
• İlhan, Attila (2005). Ulusal Kültür Savaşı, 3.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2015). Hangi Küreselleşme, 4.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2016). Batı’nın Deli Gömleği, 6.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2017a). Hangi Batı, 13.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2017b). Hangi Laiklik, 4.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2019). Hangi Edebiyat, 5.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• İlhan, Attila (2020). Hangi Atatürk, 21.baskı, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Meriç, Cemil (2016). Sosyoloji Notları ve Konferanslar, 18.baskı, haz. Ümit Meriç, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Olmae, Kenichi (1990). Borderless World: Power and Strategy in the Interlinked Economy, New York: Harper Business.
• Özkandaş, Yaşar (2019). “Attila İlhan’ın Mustafa Kemal Atatürk Çözümlemesi”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi (90), s.198-211.
• Ritzer, George (2011). Küresel Dünya, çev. Melih Pekdemir, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ritzer, George ve Jeffrey Stepnisky (2015). Çağdaş Sosyoloji Kuramları ve Klasik Kökleri, çev. Irmak Ertuna Howison, 2. baskı, Ankara: De Ki Basım Yayın.
• Rossi, Ino (2007). “Globalization as a Historical and a Dialectical Process”, Frontiers of Globalization Research: Theoretical and Methodological Approaches, New York: Springer, s. 27-62.
• Söker, Gönülden Esemenli (2002). Attila İlhan’da Kültür Sorunsalı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Tomlinson, John (1999). Kültürel Emperyalizm: Eleştirel Bir Giriş, çev. Emrehan Zeybekoğlu, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Tomlinson, John (2013). Küreselleşme ve Kültür, 2. basım, çev. Arzu Eker, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Wallerstein, Immanuel (2013). Sosyal Bilimleri Düşünmemek: 19. Yüzyıl Paradigmalarının Sınırları, 2. baskı, çev. Taylan Doğan, İstanbul: BGST Yayınları.
• Williams, Raymond (2017). Kültür ve Toplum: 1780-1950, çev. Uğur Kocabaşoğlu, İstanbul: İletişim Yayınları.