Tarihî ve Kültürel Mirasın Korunmasında Millî Saraylar Yaklaşımı

Yıl 2024, Sayı: 87, 201 - 230, 31.12.2024

Yasin Yıldız

https://doi.org/10.32704/erdem.2024.87.201

Öz

Türkiye’nin tarihî ve kültürel mirasının özgün örneklerinden ve
medeniyet tarihimizin anıtsal yapılarından olan Osmanlı sarayları;
temsili, simgesel ve sanatsal değeri yüksek yapıtlardır. Günümüze
büyük oranda muhafaza edilmiş halde ulaşan Osmanlı sarayları,
yapıları, bahçeleri ve barındırdıkları koleksiyonları ile temsil ettikleri
medeniyetin mimarî ve estetik anlayışını yansıtan son derece önemli
eserlerdir. Zira tarihî ve kültürel miras sadece yapıları veya eşyaları
değil, o eserlerin yaşattığı kültürel ve tarihî birikimin izdüşümlerini
de kapsamaktadır. Bu nedenle tarihî mirasımızı oluşturan eserlerin
korunması, yaşatılması ve bunun sürdürülebilir kılınması, toplumsal
kimliğin korunmasına eşsiz bir katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda,
ülkemizdeki tarihî mirasın saraylar bölümünden sorumlu bir kurum
olan Millî Sarayların, emanetçisi olduğu bu eserlerin muhafazası
ve yaşatılması kapsamında yürüttüğü restorasyon ve konservasyon
uygulamaları dikkate değer bir araştırma alanı olarak öne çıkmaktadır.
Başkanlık, bünyesinde bulunan tüm taşınır ve taşınmaz kültür
varlıklarının muhafazası, bakımı ve gelecek nesillere aktarılabilmesi
için önemli çalışmalar yürütmektedir. Bu nadide yapılar her ne kadar
günümüze büyük ölçüde ulaşabilmiş olsa da inşa edildikleri tarihten
günümüze kadar geçen süreç içerisinde zaman ve çevresel faktörler
başta olmak üzere çeşitli sebeplerden kaynaklı hasarlar ve bozulmalar
meydana gelmiştir. Restorasyon süreçlerinin ilk aşamasında bu hasar
ve bozulmalara neden olan etkenler, alanlarında uzman restoratörler
tarafından değerlendirilmekte, ardından restorasyon öncesinde
yapılması gereken çalışmalar başlatılmaktadır. Tüm bu çalışmalar
ehemmiyeti sebebiyle titizlikle yürütülmektedir. Milli Sarayların
yürüttüğü restorasyon ve konservasyon çalışmalarının bilimsel
açıdan değerlendirilmesi ve düzenlenmesi, her biri alanında uzman
bilim insanlarından oluşan Millî Saraylar Bilim ve Değerlendirme
Kurulu tarafından yerine getirilmektedir. Karar aşamasında uzmanlık gerektiren spesifik konularda Millî Saraylar Danışmanlık Komitesi
üyelerinin görüşlerine de başvurulmaktadır. Millî Saraylar restorasyon
uygulamalarında, yapının hâlihazırdaki durumu izin verdiği ölçüde,
restorasyon sonrası kullanımı ile ilgili fonksiyon önerileri de
belirlenmektedir. Bu aşamada ana prensip, yapının tarihî kimliğinin
ve belge değerinin mümkün olabildiğince korunabilmesidir. Millî
Saraylar, emanetçisi olduğu kültürel miras niteliğindeki saray,
kasır ve köşk gibi yapılara dair müdahale biçimlerini ve bunların
uygulanma prensiplerini uluslararası çağdaş koruma yöntemlerini
kullanarak belirlemekte ve çalışmalarını sürdürülebilirlik ilkesine
dayanarak yürütmektedir. Bu çalışmada, yüz yıllık bir geçmişe sahip
olan Millî Saraylar Başkanlığının restorasyon alanındaki deneyimi,
güncel kapasitesi ve uygulamalarının muhtelif örnekler üzerinden
somutlaştırılarak irdelenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Millî saraylar, restorasyon, kültür, koruma, kültürel miras

National Palaces’ Approach to the Conservation of Historical and Cultural Heritage

Öz

As distinctive examples of Türkiye’s historical and cultural heritage
and as monumental landmarks within our civilizational history, the
Ottoman palaces are works of significant representational, symbolic,
and artistic value. These palaces, which have largely survived to the
present day in a well-preserved state, are of exceptional importance
as they reflect the architectural and aesthetic sensibilities of the
civilization they represent through their structures, gardens, and
the collections they contain. Indeed, historical and cultural heritage
encompasses not only buildings and objects but also the cultural
and historical accumulations embodied by these works. Therefore,
the preservation, continuation, and sustainability of these assets that
constitute our historical heritage provide an invaluable contribution to
the protection of societal identity. In this context, the restoration and
conservation practices carried out by the Directorate National Palaces,
the institution responsible for the section of our country’s historical
heritage pertaining to palaces, concerning the preservation and
sustainability of the assets it holds in trust, emerge as a noteworthy area
of research. The Directorate undertakes significant efforts to preserve,
maintain, and ensure the transmission of both movable and immovable
cultural assets under its jurisdiction to future generations. Although
these invaluable structures have largely survived to the present day,
they have sustained various forms of damage and deterioration over
time, primarily due to the passage of time, environmental factors,
and other contributing causes. In the initial phase of restoration
processes, expert restorers evaluate factors contributing to damage
and deterioration. Following this assessment, necessary preparatory
measures are initiated prior to the commencement of restoration.
Given their importance, all these works are carried out with the
utmost care and precision. The scientific evaluation and organization
of the restoration and conservation efforts conducted by the National
Palaces are carried out by the National Palaces Science and Evaluation
Committee, which is composed of experts in their respective fields.
During the decision-making process, input is also sought from
members of the National Palaces Advisory Committee on particular
issues requiring specialized knowledge. In restoration practices, the
National Palaces also identifies functional recommendations for the
post-restoration use of the structure to the extent permitted by its
current condition. At this stage, the primary principle is to preserve
the historical identity and documentary value of the structure to the
greatest extent possible. National Palaces determines the methods of
intervention and the principles of their implementation for cultural
heritage structures such as palaces, pavilions, and kiosks, employing
contemporary international conservation techniques, and conducts
its work based on the principle of sustainability. This study aims
to examine the experience, current capacity, and practices of the
century-old Directorate of National Palaces in the field of restoration
by concretizing these aspects through various examples.

Anahtar Kelimeler

National palaces, restoration, culture, conservation, cultural heritage

Kaynakça

• Akcan Ekici, Sakine (2018). 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Ehl-i Hiref-i Hâssa Teşkilatı Birimleri ve Yapısal Özellikleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yeniçağ Tarihi Bilim Dalı Doktora Tezi.
• Can, Selman (2006). “XIX. Yüzyılda Osmanlı Mimarlığının Teşkilat Yapısı ve Balyanlar”, 150. Yılında Dolmabahçe Sarayı Uluslararası Sempozyumu, c.1, s. 64-79.
• İntizâmî, (1587). Sûrnâme-i Hümâyûn, TSM, Env. No: H. 1344, 255a. Kandemir, Özge (2013). Kültürel Miras Kapsamındaki Yapıların Çağdaş Yaklaşımlarla Müze İşlevine Adaptasyonları: “Yeni” Mekânsal Deneyimler’’, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlilik Tezi, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Koçak, Emine - Eskici, Bekir (Aralık 2019). “Müzelerde Korumaya Etkiyen Faktörler”, Sanat ve Tasarım Dergisi, 24.
• Kuban, Doğan (1969). ‘‘Modern Restorasyon İlkeleri Üzerine Yorumlar’’, Vakıflar Dergisi, S. 8.
• Necipoğlu, Gülru (2007). 15. ve 16. Yüzyılda Topkapı Sarayı Mimari, Tören ve İktidar, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
• Orgun, Zarif (1938). ‘’Hassa Mimarları’’, Arkitekt, S. 1938-12 (96). Turan, Şerafettin (Mayıs 1963). “Osmanlı Teşkilatında Hassa Mimarları’’, Tarih Araştırmaları Dergisi 1/1.
• Turan, Şerafettin, (2020). “Mimarbaşı”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C.30, Ankara 2020, s.90-91
• Uluengin, M. Bülent (2002). Rölöve, Yem Yayın, İstanbul. Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1986). “Osmanlı sarayında Ehl-i Hıref (sanatkârlar) Defterleri”, Belgeler: Türk Tarih Belgeleri Dergisi, 11(15).
• Yaman, Bahattin (2008). “1545 Yılı Saray Sanatkârları”, Belleten, C.72 (264), s. 501-534.
• Yaman, Bahattin (2008). Osmanlı Saray Sanatkârları: 18. yüzyılda Ehl-i Hıref, Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• BCA.30.18.1.1/12.68.1 (8 Ocak 1925).