DANIŞTAY KARARLARI ÇERÇEVESİNDE İDARİ YAPTIRIMLARDA LEHE HÜKMÜN UYGULANMASI İLKESİ

Yıl 2021, Cilt: 16 Sayı: 2, 445 - 486, 20.10.2021

Onur Kaplan

Öz

Tipik suç fiili niteliği taşımamakla birlikte, kişilerce kamu düzenini ihlal eden tutum ve davranışların gerçekleştirilmesi neticesinde
yetkili idari makamların kamu gücü kullanmak suretiyle tek yanlı
biçimde tesis ettiği idari işlemlerden olan idari yaptırım kararlarında
ceza hukuku ilkesi olarak kabul edilen bazı prensiplerin uygulama
alanı bulduğu görülmektedir. Bu anlamda kişilere yönelik biçimde
tesis edilen belirli idari yaptırım kararları bakımından lehe hükmün
uygulanması imkanı varsa, bunun uygulanma gerekliliği; hukuki güvenlik ve öngörülebilirlik ilkelerine koşut biçimde önemli bir prensip
olarak karşımıza çıkmaktadır. Kesinleşmemiş ve icrası devam eden
idari yaptırım kararlarına ilişkin olarak lehe hükmün varlığının tespitine, hukuk düzeninde bazı hukuki sonuçların bağlandığı ifade edilebilir. Buna göre, idari cezalar bakımından yasal dayanağı bulunan lehe
kanun hükmünün uygulanması ilkesi yönünden idare hukuku ve ceza hukuku disiplinleri arasında bir koşutluk halinin varlığından bahsedilebilir. Danıştay tarafından verilen kararlarda bu hususa vurgu yapıldığı ve bu kapsamda söz konusu prensibin idari cezalar bakımından
da uygulanabilir olduğunun ifade edildiği görülmektedir. Bu ifade
biçimi, idari yaptırım kararlarının içerdiği müeyyidenin niteliği ve
kapsamı yönünden etki ürettiği gibi, idari usul ilkeleri çerçevesinde
bireylere sağlanan imkanların geniş biçimde yorumlanması bakımından da kendini göstermektedir. Bu doğrultuda çalışmada, idari yaptırım kararlarında lehe hükmün uygulanması ilkesinin benimsenmesinin hukuki sonuçları irdelenerek, konunun Danıştay kararlarında ne
şekilde ele alındığı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

İdare, Kamu Gücü, İdari Yaptırım, Öngörülebilirlik, Danıştay

Kaynakça

• Akıllıoğlu, Tekin, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarına Göre Yönetim ve İnsan Hakları”, 2000 Yılında İdari Yargı Sempozyumu, Danıştay Yayınları, Ankara, 2000, (ss. 117-138).
• Ayatar Kızılyar, Sema, “Ceza Yaptırımı ile İdari Yaptırım Ayrımı”, Yaşar Üniversitesi E-Dergi, Cilt: 8, Özel Sayı, 2013, (ss. 1637- 1668).
• Ayaydın, Cem, İdare Hukuku’na Giriş (II), Yenilik Yayınevi, İstanbul, 2008.
• Azrak, A. Ülkü, “Umumi İdari Usul ve Kodifikasyonu Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 33, Sayı: 1-2, 1967, (ss. 66-82).
• Balta, T. Bekir, İdare Hukukuna Giriş, TODAİE Yayınları, Ankara, 1970. Bekar, Elif, “Kabahatler Kanunu’nun Genel Hükümlerinin Değerlendirilmesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. İl Han Özay’a Armağan), Cilt: 69, Sayı: 1-2, 2011, (ss. 1033-1050).
• Bulut, Metin, “Kamu Görevlileri Disiplin Hukukunda Kanunilik İlkesini Yeniden Düşünmek”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 6, Sayı: 12, 2018, (ss. 227-278).
• Can, Osman, “Belirlilik İlkesine Anayasal Bakış”, Atatürk Üniversitesi Erzincan Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1-2, 2005, (ss. 89-125).
• Carbajo, Joël, L’application dans le temps des décisions administratives exécutoires, LGDJ, Paris, 1980.
• Collet, Martin, Le contrôle juridictionnel des actes des autorités administratives indépendantes, LGDJ, Paris, 2003.
• Cremer, Wolfram, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararlarında İdarî Ceza Hukuku” (çev. Nart, Serdar), İstanbul Kültür Üniversitesi İdari Ceza Hukuku Sempozyumu (Ed. Ulusan, İlhan/Başaran Yavaşlar, Funda), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009, (ss. 173-184).
• Çağlar, Selda, Hukuk Devletinin Hukuki Belirlilik İlkesi Üzerinden Değerlendirilmesi, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Çağlayan, Ramazan, İdari Yaptırımlar Hukuku (Kabahatler Hukuku Yorumu), Asil Yayıncılık, Ankara, 2006.
• De Béchillon, Denys, Qu’est-ce qu'une règle de droit?, Éditions Odile Jacob, Paris, 1997.
• De Laubadere, André/Gaudemet, Yves, Traité de droit administratif: Tome-I, 16. édition, LGDJ, Paris, 2001.
• Dellis, Georges, Droit pénal et droit administratif: l’influence des principes du droit pénal sur le droit administratif répressif, LGDJ, Paris, 1997.
• Demichel, André, Le contrôle de l’État sur les organismes privés: essai d’une théorie générale, LGDJ, Paris, 1960
• Dursun, Hasan, “Almanya’da İdari Suç ve Cezalarda Kanunilik İlkesinin Uygulanması”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 9, 2017, (ss. 203-246).
• Ekinci, Murat, “Ceza Hukuku İlkeleri Açısından İdari Yaptırımlar”, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Sayı: 2017/3, 2017, (ss. 19-54).
• Erkut, Celal, “Tespit Davasının İdarî Bir Dava Türü Olarak Kabul Edilip Edilemiyeceği Sorununa Uyuşmazlık Mahkemesinin Yaklaşımı”, İdare Hukuku ve İlimleri Dergisi, Cilt: 11, Sayı: 1-3, 1990, (ss. 6-17).
• Evren, Çınar Can, “Kabahatlerde Kanunilik İlkesi”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. İl Han Özay’a Armağan), Cilt: 69, Sayı: 1-2, 2011, (ss. 967-1001).
• Evren, Çınar Can, Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar Özelinde İdari Yaptırımların Hukuki Rejimi, Savaş Yayınevi, Ankara, 2020.
• Fouquet, Olivier, Jurisprudence fiscale: Cumul des sanctions fiscales et penales, La Revue administrative, No: 296, 1997, (ss. 170-171).
• Güçlü, Yaşar, İdari Para Cezaları ve Diğer İdari Yaptırımlar, 4. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Gülan, Aydın, “Kanun Değişikliğiyle İdari Para Cezası Verilmeden Önce “Uyarı” Şartı Getirilmesi, Kimi Durumlarda Görülmekte Olan İptal Davasını Etkileyecek Lehe Bir Düzenleme Sayılabilir Mi?”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Prof. Dr. Durmuş Tezcan’a Armağan), Cilt: 21, Özel Sayı, 2019, (ss. 2953-2960).
• Günday, Metin, İdare Hukuku, 11. Baskı, İmaj Yayınevi, Ankara, 2017.
• Gündüz, F. Ebru, “İdari Yaptırımların Zaman Bakımından Uygulanması”, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Yıl: 8, Sayı: 32, 2017, (ss. 33-60).
• Kağıtcıoğlu, Mutlu, “İdarenin Ekonomik Kolluk Faaliyetinin Bir Görünümü: Sermaye Piyasası Kanununda İdari Tedbirler”, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Cevdet Yavuz’a Armağan), Cilt: 22, Sayı: 3, 2016, (ss. 3323- 3351).
• Kangal, Zeynel T., Kabahatler Hukuku, 2. Baskı, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2019.
• Karabulut, Mustafa, İdari Yaptırımların Hukuki Rejimi, Turhan Kitabevi, Ankara, 2008.
• Katoğlu, Tuğrul, “Kabahatler ve Zaman Yönünden Uygulamaya İlişkin Kimi Sorunlar”, Haluk Konuralp Anısına Armağan Cilt-II, Yetkin Yayınevi, Ankara, 2009, (ss. 1020-1034).
• Léost, Raymond. Les sanctions administratives dans le domaine de la nature, Revue Juridique de l’Environnement, numéro spécial, 2008, (ss. 51-55).
• Mahmutoğlu, F. Selami, Kabahatleri Suç Olmaktan Çıkarma Eğilimi ve Düzene Aykırılıklar Hukukunda (İdari Ceza Hukukunda) Yaptırım Rejimi, Kazancı Yayınları, İstanbul, 1995. Memiş, Emin, Genel İdare Hukuku, 2. Baskı, Filiz Kitabevi, İstanbul, 2017.
• Oder, Burak/Ayanoğlu, Taner, “Yorum ve Tespit Davaları”, İdari Yargının Yeniden Yapılandırılması ve Karşılaştırmalı İdari Yargılama Usulü Danıştay 133. Yıl Sempozyumu, Danıştay Yayınları, Ankara, 2003, (ss. 105-140).
• Odyakmaz, Zehra/Keskin, Bayram, “Kamu Görevlilerinin Meslekten Çıkarılmalarında Uygulanan Kriterlerin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi İçtihadı Bağlamında Değerlendirilmesi”, Prof. Dr. Metin Günday Armağanı Cilt-II, Atılım Üniversitesi Yayınları, Ankara, 2020, (ss. 917-962).
• Oğurlu, Yücel, İdarî Yaptırımlar Karşısında Yargısal Korunma (İdari Ceza Hukuku ve İdari Cezalara Karşı Başvuru Yolları), 2. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2001.
• Oğurlu, Yücel, “Tarihi “Ahi Birlikleri”nden Çağdaş ‘Kamu Kurumu Niteliğindeki Meslek Kuruluşları’na İzdüşümler: Mesleki Dayanışma, Disiplin ve İdari Yaptırımlar”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl: 16, Sayı: 32, 2017, (ss. 77-93).
• Ohana, Daniel, “Administrative Penalties in the Rechtsstaat: On the Emergence of the Ordnungswidrigkeit Sanctioning System in Post-War Germany”, The University of Toronto Law Journal, Vol.: 64, No: 2, 2014, (ss. 243-290).
• Özay, İl Han, İdari Yaptırımlar (Kuramsal Bir Deneme), İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1985.
• Özay, İl Han, “Adli Kolluk-İdari Kolluk”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası (Prof. Dr. Füsun Sokullu-Akıncı’ya Armağan), Cilt: 71, Sayı: 1, 2013, (ss. 947-961).
• Özbek, Veli Özer/Doğan, Koray/Bacaksız, Pınar, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 11. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Özdemir, Selman, “İmar Para Cezaları Özelinde İdarî Yaptırımların Zaman Bakımından Uygulanması”, Türk İdare Dergisi, Sayı: 473, 2011, (ss. 113-132).
• Özdemir, Selman, “Yapı Denetim Kuruluşuna İmar Kanunu Kapsamında Para Cezası Verilip Verilemeyeceği Hakkında Bir İnceleme: Yapı Denetim Kuruluşlarının Fennî Mesuliyet Sorumlulukları”, Necmettin Erbakan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 3, Sayı: 2, 2020, (ss. 182-207).
• Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Baskı, Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2020.
• Özkan, Gürsel, “İdari Yaptırımlar, Lehe Kanun Uygulaması ve Yargıya Güven”, International Conference On Eurasian Economies 2020, Beykent Üniversitesi Yayınları, İstanbul, 2020, (ss. 175-185).
• Paulitat, Hélène, “Bağımsız İdari Otoritelerin Yaptırım Yetkisi” (çev. Göçer, Mahmut), Bağımsız İdari Otoriteler (Ed. Kaboğlu, İbrahim Ö.), Alkım Kitabevi, İstanbul, 1998, (ss. 145-153).
• Rençber, Altan, Kabahat Genel Teorisi Açısından Vergi Kabahatleri, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017.
• Rosenfeld, Emmanuel/Veil, Jean, “Sanctions Administratives, Sanctions Pénales”, Pouvoirs, No: 128, 2009, (ss. 61-73).
• Sancakdar, Oğuz, “İdari Cezaların Yaptırımlar Teorisindeki Yeri ve Türk Hukuku’ndaki Anayasal Temelleri”, İstanbul Kültür Üniversitesi İdari Ceza Hukuku Sempozyumu (Ed. Ulusan, İlhan/Başaran Yavaşlar, Funda), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009, (ss. 59-110).
• Sancakdar, Oğuz/Altınok Çalışkan Elif/Dursun, Gizem/Seyhan, Serkan/Yağcı, Pınar, Disiplin Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara, 2019.
• Söyler, Yasin, “Fahiş Fiyat Artışlarına Karşı İdari Yaptırım Uygulanmasında Yetki Çatışması”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt: 79, Sayı: 1, 2021, (ss. 211-248).
• Sürbehan, Sadrettin, “İdarî Müeyyide ve İdarî Ceza Hukuku”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 42, Sayı: 378, 1971, (ss. 128-152).
• Taşdöğen, Salih, “İdari Yaptırım Kararlarının Hukuki Niteliği ve Unsurları”, Kabahatler Hukuku Yazıları-I (Ed. Kangal, Zeynel T.), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017, (ss. 149-180).
• Thomasset-Pierre, Sylvie, L’autorité de régulation boursière face aux garanties processuelles fondamentales, LGDJ, Paris, 2003.
• Uler, Yıldırım, “Anayasa Mahkemesi İptal Kararları Geri Yürür”, Bahri Savcı’ya Armağan, Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, Ankara, 1988, (ss. 515-534).
• Ulusoy, Ali D., “İdare Ceza Hukuku’nun İşlevi ve Hukuk Düzeni İçindeki Yeri”, İstanbul Kültür Üniversitesi İdari Ceza Hukuku Sempozyumu (Ed. Ulusan, İlhan/Başaran Yavaşlar), Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2009, (ss. 43-58).
• Ulusoy, Ali D., İdari Yaptırımlar, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2013.
• Ulusoy, Ali D., “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin İdari Yaptırımlara Bakışı”, Yıldırım Uler’e Armağan, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, Lefkoşa, 2014, (ss. 635-644).
• Ünyılmaz, Habip, “Kabahatler Hukukunda Kanunilik İlkesi”, Kabahatler Hukuku Yazıları-I (Ed. Kangal, Zeynel T.), On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017, (ss. 73-100).
• Yıldırım, Turan, “İdari Usul Yasası Kapsamında İdareye Başvuru”, İdari Usul Kanunu Hazırlığı Uluslararası Sempozyum Bildiriler Kitabı, Başbakanlık Basımevi, Ankara, 1998, (ss. 247-253).
• Yılmaz, Sibel, “Anayasa Mahkemesi’nin Bireysel Başvuru Kararlarında İdari Yaptırımlar”, Kabahatler Hukuku Yazıları-I, On İki Levha Yayıncılık, İstanbul, 2017, (ss. 223-279).
• Yurtcan, Erdener, Yargıtay Kararları Işığında Kabahatler Kanunu ve Yorumu, 2. Baskı, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara, 2016.
• Zafer, Hamide/Pamuk, Gülfem/Çakır, Kerim, Gerekçeli-Açıklamalı-İçtihatlı Kabahatler Kanunu, Beta Yayıncılık, İstanbul, 2014.
• Zanobini, Guido, İdari Müeyyideler (çev. Günal, H. Yılmaz), Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1964.