ÇEVRESEL ETKİ DEĞERLENDİRME SÜRECİNE KATILIMDA HUKUKİ ESASLAR VE ALMANYA UYGULAMASI

Yıl 2023, Cilt: 18 Sayı: 1, 373 - 424, 28.04.2023

Giray Akpınar

https://doi.org/10.58820/eruhfd.1289639

Öz

Bu çalışma, Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliğinde Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) süreçlerine katılımı incelemek amacıyla yapılmıştır. Bu bağlamda Çevresel Etki Değerlendirme mekanizmasının geliştirilmesi yolunda düzenlenen uluslararası konferanslar ve uluslararası sözleşmeler incelenmiştir. Çalışmanın devamında Anayasa, Çevre Kanunu ve ÇED Yönetmeliği ile getirilen ulusal düzenlemeler ele alınmıştır. Katılımcılık ilkesinin ortaya çıkışı, aktif yurttaşlık kav-ramları tartışılmıştır. Çevre hukuku alanında en önemli sözleşme olarak kabul edilen Aarhus Sözleşmesi, katılımcı demokrasi çerçevesinde incelenmiştir. Katılımcı demokrasinin sağlanmasında büyük rol oynayan çevresel bilgi ve belgelere erişim hakkı ulusal hukukun yanı sıra uluslararası hukuk çerçevesinde değerlendirilmiştir. Makalenin devamında çevre demokrasisinin temelini oluşturan Aarhus Sözleşmesi, çevresel bilgiye erişim, yargıya başvuru ve halkın katılımı açısından incelenmiştir. E-ÇED sistemine ilişkin güncel bilgiler paylaşılmış ve ÇED düzenlemesi ve Stratejik ÇED düzenlemesinin karşılaştırılmalı analizi yapılmıştır. Avrupa Birliği hukukunda taraf olunan uluslararası sözleşmeler ve Alman müktesebatı irdelenmiş, Türk ve Alman hukukunda ÇED süreçlerine katılım uygulaması karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çevre Hukuku, Çevre Etki Değerlendirme, Katılımcılık İlkesi, ÇED Uygulamalı Katılım, Alman ÇED Uygulaması

Legal Principles For Participation In The Environmental Impact Assessment Process And German Practice

Öz

This study was conducted to examine the participation in Environmental Impact Assessment (EIA) processes in the Republic of Turkey and the European Union. In this context, international conferences and international conventions organized for the development of the Environmental Impact Assessment mechanism were examined. In the continuation of the study, the national regulations introduced by the Constitution, Environmental Law and EIA Regulation were discussed. The emergence of the principle of participation, the concepts of active citizenship were discussed. The Aarhus Convention, which is considered to be the most important convention in the field of environmental law, has been examined within the framework of participatory democracy. The right to access environmental information and documents, which play a major role in ensuring participatory democracy, has been evaluated within the framework of international law as well as national law. In the continuation of the article, the Aarhus Convention, which forms the basis of environmental democracy, isexamined in terms of access to environmental information, application to the judiciary and public participation. Current information on the e-EIA system was shared and comparative analysis of EIA regulation and Strategic EIA regulation was conducted. The international conventions to which the parties are parties in European Union law and the German acquis were examined, and the application of participation in EIA processes in Turkish and German law was examined comparatively.

Anahtar Kelimeler

Environmental Law, Environmental Impact Assessment, Participation Policy, EIA Applied Participation, German EIA Practice

Kaynakça

• Alan, Rukiye. “Çevresel Etki Değerlendirmesi Sürecinde Halkın Katılımı Toplantıları: Yapılması Gerekenler ve Yaşanan Sorunlar”, (JMO) https://www.jmo.org.tr/resimler/ekler/030b84c2894bd6e_ek.pdf.
• Ateş, Hamza, Buyruk Gökçe, Ceren. “Bir İyi Yönetişim İlkesi Olarak Katılımcılık ve Türk Kamu Yönetiminde Katılımcılığın Konumu”. Ombudsman Akademik- Özel Sayı 1 (2018): 85-87, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/645118.
• Demirkale, Sezgi, Karaburç, Ökkeş, Öztürk, Lamiha. “Yerel Yönetimlerde Subsidiarite İlkesinin Etkileri ve Uygulanabilirliği”. Hukuk ve İktisat Araştırmaları Dergisi, 14/1 (2022): 48-70, https://doi.org/10.53881/hiad.1071282.
• Demirkal, Balkan M, “Adil Yargılanma Hakkı” İçinde İnsan Hakları Hukuku, ed. İlyas Doğan, 546-548. Ankara: Astana Yayınları, 2015.
• Dursun, Davut. Siyaset Bilimi. İstanbul: Beta Yayınları, 2002.
• Duymaz Erkan, “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Çevrenin Korunmasına Katkısı”. İ.Ü . Siyasal Bilgiler Fakü ltesi Dergisi 0/47 (2012): 125-126. https://dergipark.org.tr/tr/download/articlefile/5694.
• Doğru, Osman, Atilla Nalbant. İHAS Açıklamalı Önemli Kararlar. İstanbul: Legal Yayıncılık, 2013.
• Güneş, Ahmet M. Çevre Hukuku. Ankara: Adalet Yayınevi, 2021. (Güneş, Çevre Hukuku)
• Güneş, Ahmet M. “Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme”. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 14/1 (2010): 310-313. (Güneş, Aarhus Sözleşmesi Üzerine Bir İnceleme)
• Güneş, Ahmet M. “Aarhus Sözleşmesi ve Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı”, Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (2012-2013) 17- 18 (26-27-28-29), 26-28. (Güneş, Aarhus Sözleşmesi ve Çevresel Bilgiye Erişim Hakkı)
• Güney, Dinç. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne Göre Çevre ve İnsan. Ankara: Türkiye Barolar Birliği, 2008. Işık, Murşit. “Avrupa Birliği’nin Yönetişim Anlayışı Çerçevesinde Bilgi Edinme Kanunu’nun Değerlendirilmesi”. KMÜ Sosyal ve Ekonomi̇k Araştırmalar Dergi̇si, 12/19 (2010): 40-42.
• Kayaer, Mesut, “Çevre ile ilgili Karar Süreçlerine Katılım”. İçinde Yönetim ve Siyaset Biliminde Güncel Sorunlar, Araştırma Yaklaşımları ve Teknikleri, ed. Damla Tahtasakal, Aslı Okay Toprak, 79. Ankara: Astana Yayınları, 2021.
• Kışlalı, Ahmet Taner. Siyaset Bilimi. Ankara: İmge Kitapevi, 1997.
• Kocatepe, Damla. “Güvenlik Çalışmalarında Çevre Güvenliği Sorunsalı” (2018) 9 (17) KAÜİİBFD 335, 352.
• Lavrysen, Luc. “The Aarhus Convention: Between Environmental Protection and Human Rights”. Judge at the Belgian Constitutional Court Director of the Centre of Environmental & Energy Law of Ghent University, (2010): 663-670.
• Özbudun, Ergun. Siyasal Partiler. Ankara: Ankara Üniversitesi, 1979.
• Özlü, R. M. “Türkiye’de Uygulanan Çevresel Etki Değerlendirme Sürecine Halkın Katılımının Fransa’daki Uygulamayla Karşılaştırılması”, Alanya Akademik Bakış, 5/2 (2021): 727-747.
• Počuča, Milan, Marijana Mladenov, Predrag Mirković. “The Analysis of the Aarhus Convention in the Context of Good Enviromental Governance”, Ekonomika Poljoprivrede, 65/4 (2018): 1619,1620, DOI: 10.5937/ekoPolj1804615P.
• Özlüer Özkaya, Ilgın. “Çevresel Konularda Bilgiye Erişim Rehberi ve Aarhus Sözleşmesi”, (2018) 1 (1) Ekoloji Kolektifi Derneği https://ekolojikolektifi.org/wpcontent/uploads/2018/08/c%CC%A7evresel-konularda-bilgiyeeris%CC%A7im.pdf.
• Schmidt, Manfred G. Demokrasi Kuramlarına Giriş, Çeviren M. Emin Köktaş, Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Seidler, Anne. “The role of NGOs in Environmental Impact Assessment processes in the North Sea”. Environmental and Infrastructure Planning Faculty of Spatial Sciences University of Groningen & Water and Coastal Management Faculty of Computer Science, Economics and Law University of Oldenburg, 2022.
• https://frw.studenttheses.ub.rug.nl/3789/1/Anne_Seidler_Final_Mas ter_Thesis.pdf
• Serter, Gencay. “Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirmesinin Tarihsel Süreçteki Gelișimi” https://www.spo.org.tr/resimler/ekler/d8eb9f23fbd362d_ek.pdf.
• Yaman, Fatih Turan. “Katılımcı Demokrasi: Kapsam ve Unsurlar”. TÜİİBF E- Dergi https://dergipark.org.tr/tr/pub/trakyaiibf/issue/33986/330573 144.
• Yıldırım Kara, Özlem. “Türkiye’de İyi Yönetişim”. Uluslararası AfroAvrasya Araştırmaları Dergisi, 6/2 (2018): 275-276, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/508310
• Anayasa Mahkemesi. 08.07.2009, K. 2009/9 (11.10.2022).
• https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2009/07/20090708- 9.htm.
• AİHM Büyük Daire. 19.02.1998, A. 116/1996/735/932, (13.10.2022).https://hudoc.echr.coe.int/tur#{%22fulltext%22:[%22Guerra%22],%22documentcollectionid2%22 [%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-58135%22]}.
• AİHM 3. Daire. 10.10.2004, A. 46117/99, (13.10.2022).
• https://hudoc.echr.coe.int/tur#{%22fulltext%22:[%22ta%C5%9Fk%C4%B1n%22],%22documentcollectionid2%22:[%22GRANDCHAMBER%22,%22CHAMBER%22],%22itemid%22:[%22001-67401%22]}
• Danıştay 6. Daire,.13.06.1994, K. 1994/4393, (13.10.2022).
• https://www.dogadernegi.org/wpcontent/uploads/2022/10/ced-yonetmeligi-iptal-davasi.pdf.
• Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, “Kabul Edilebilirlik Kriterleri Rehberi”, (Erişim Tarihi 13.10.2022), https://www.echr.coe.int/documents/admissibility_guide_tur.pdf.
• “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6. Maddesine İlişkin Rehber”, (Erişim Tarihi 13.10.2022), https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_6_TUR.pdf.
• “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Madde 8 Rehberi”, (Erişim Tarihi 13.10.2022), https://www.echr.coe.int/Documents/Guide_Art_8_TUR.pdf.
• AİHM, “Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi”, (Erişim Tarihi 13.10.2022), https://www.echr.coe.int/documents/convention_tur.pdf.
• “Active Citizenship Policiy”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://www.aarhus.dk/media/6603/policy-for-activecitizenship.pdf.
• AÜA, “Çevresel Etki Değerlendirmesinin kökeni ve gelişimi”, (Erişim tarihi 10.10.2022), https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/149200/mod_r esource/content/0/3%20%C3%87EDin%20geli%C5%9Fimi%20ve% 20k%C3%B6keni.pdf.
• Avrupa Komisyonu, “Avrupa Birliği İlerleme Raporu Türkiye 2013”, (Erişim Tarihi 18.10.2022), https://www.ab.gov.tr/files/2013%20ilerleme%20raporu/2013 _ilerleme_raporu_tr.pdf.
• Avrupa Komisyonu, “Avrupa Birliği ÇED Direktifi”, (Erişim Tarihi 10.10.2022), https://ec.europa.eu/environment/eia/eialegalcontext.
• Mevzuat Bilgi Sistemi, “Bilgi Edinme Hakkı Kanunu madde 15-27”, (Erişim Tarihi 14.10.2022), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.4982.pdf.
• Emanuel Bertrand, “The European Commission’s White Paper on European Governance (2001)”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://ehne.fr/en/encyclopedia/themes/materialcivilization/expertise-and-knowledge/europeancommission%E2%80%99s-white-paper-european-governance-2001.
• Birleşmiş Milletler, “United Nations Conference on Environment and Development”, (Erişim Tarihi 11.10.2022), https://www.un.org/en/conferences/environment/rio1992.
• Convention on Enviromental Impact Assesment in a Transboundary Context (Espoo Convention)”, (Erişim Tarihi 11.10.2022), https://treaties.un.org/pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg _no=XXVII- 4&chapter=27&clang=_en.
• Birleşmiş Milletler, “13. Convention on Access to Information, Public Participation in Decision-Making and Access to Justice in Environmental Matters”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=IND&mtdsg_no=XXVII-13&chapter=27.
• “Court of Justice of the European Union Public Access to Enviromental Information”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/201 8-05/fiche_thematique_-_environnement_-_en.pdf.
• Convention on Access to Information, Public Participation in DecisionMaking and Access to Justice in Enviromental Matters”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://unece.org/DAM/env/pp/documents/cep43e.pdf.
• CSB, “Stratejik Çevresel Değerlendirme”, (Erişim Tarihi 15.10.2022), https://scd.csb.gov.tr.
• CSB, “STRATEJİK ÇEVRESEL DEĞERLENDİRME YÖNETMELİĞİ’NİN UYGULANMASI TEKNİK YARDIM PROJESİ”, (Erişim Tarihi 15.10.2022), https://webdosya.csb.gov.tr/db/scd/menu/agrisector-guideline-tr_20181108035606.pdf 4.
• CSB, “E-ÇED Uygulaması Dünyada İlk Olma Özelliği Taşıyor”, (T.C. Çevre Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, 3 Eylül 2014), (Erişim Tarihi 15.10.2022), https://csb.gov.tr/e-ced-uygulamasidunyada-ilk-olma-ozelligi-tasiyor-bakanlik-faaliyetleri-1037.
• Mevzuat Bilgi Sistemi, “ÇED Yönetmeliği”, (Erişim Tarihi 15.10.2022), https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/yonetmelik/7.5.39647.pdf.
• Mevzuat Bilgi Sistemi, “Çevre Kanunu”, (Erişim Tarihi 14.10.2022), https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.2872.pdf.
• “Espoo Convention”, (Erişim Tarihi 13.10.2022), https://unece.org/environment-policyenvironmentalassessment/text-convention#article2. “Gesetz über die Umweltverträglichkeitsprüfung (UVPG)”, (Erişim Tarihi 17.10.2022), https://www.gesetze-iminternet.de/uvpg/BJNR102050990.html.
• GSA, “ABD Ulusal Çevre Politikası Yasası”, (General Services Administration, 26 Şubat 2019), (Erişim Tarihi 10.10.2022), https://www.gsa.gov/real-estate/environmentalprograms/national-environmental-policy-act.
• “HALKIN KARARLARA KATILIMINI SAVUNMAK, Çevresel Etki Değerlendirmesi Yö netmeliği İptal Davası”, https://www.dogadernegi.org/wpcontent/uploads/2022/10/ced-yonetmeligi-iptal-davasi.pdf MFA ‘Sürdürülebilir Kalkınma’ (T.C. Dışişleri Bakanlığı) (Erişim Tarihi 10.10.2022) https://www.mfa.gov.tr/surdurulebilirkalkinma.tr.mfa
• TBB “Çevreyi Dolayısıyla İnsan Sağlığını İlgilendiren Hukuk BelgeleriKısa Tarihçe” (Türkiye Barolar Birliği) (Erişim Tarihi 11.10.2022) https://www.ttb.org.tr/eweb/bergama/3.html
• TEPAV, “Stratejik Yerel Yönetim”, (Erişim Tarihi 12.10.2022), https://www.tepav.org.tr/upload/files/1408538775-7.Yonetisim_ve_Katilim.pdf.
• Umweltprüfungen UVP/SUP, (Erişim Tarihi 17.10.2022), https://www.bmuv.de/themen/bildungbeteiligung/beteiligung/umweltpruefungen-uvp-sup
• “UVP -Verfahren”, (Erişim Tarihi 17.10.2022), https://www.usp.gv.at/umweltverkehr/umweltvertraeglichkeitspruefung/uvp-verfahren.html.
• “White Paper on governance”, https://eur-lex.europa.eu/EN/legalcontent/summary/white-paper-on-governance.html.
• WWF “Halkın Katılımı Çevresel Karar Alma Süreçlerini Nasıl Etkiler: Dünyadan iyi Örnekler”, (Erişim Tarihi 17.10.2022), http://coseed.eu/assets/files/fvmVYcGTq6-halkin-katilimi-cevreselkarar-alma-sureclerini-nasil-etkiler-dunyadan-iyiorneklerpdf.pdf.