Fârâbi Düşüncesinde Adalet: Dağıtıcı Ve Düzeltici Adalet Kavramlarının Yansımaları

Yıl 2016, Cilt: 30 Sayı: 40, 53 - 71, 01.09.2016

Ramazan Turan

Öz

Bu çalışmanın amacı, genel anlamda Fârâbî’nin adalet anlayışını ele
almak, daha özel olarak ise dağıtıcı ve düzeltici adaletin onun düşüncesindeki
yansımalarını incelemektir. Fârâbî temel olarak adaleti, üç boyutuyla ele alır.
İlk olarak adalet, İlk Mevcut’un bir niteliği ve âlemdeki denge ve düzenin
ilkesidir. İkinci olarak adalet, insanın düşünce ve özgür seçimiyle ortaya çıkan ahlâkî bir erdemdir. Bu erdem
davranışlarda iki aşırılık arasında ortayı bulmaya yönelik bir seçim ilkesidir.
Üçüncüsü câhil şehirlerde, güç, iktidar ve diğer insanlara zulmetme şeklinde
beliren aslında adalet olmayan fakat adalet sanılan tabii adalettir. Tabii
adaletle Fârâbî, mal-mülk, şeref, otorite gibi toplumda dağıtıma konu olan
menfaatlerden fazlaca pay alıp, bunlara ulaşamayanların ezilmesine vurgu yapar.

Fârâbî, Aristoteles’ten
mülhem olarak ele aldığı dağıtıcı ve düzeltici adalet kavramlarına ayrıca vurgu
yapar. O, dağıtıcı adalet kapsamında adil paylaşımı esas alırken insanları bir
derecelendirmeye tabi tutar. Toplumda her birey ve aile topluma katkısı
oranında pay almalıdır. Topluma katkısı olmayan güçsüz ve yaşlılar ihmal
edilmemeli fakat toplumsal düzenin işlemesine engel olanlar da toplumdan
uzaklaştırılmalıdır. Düzeltici adalet kapsamında ise daha çok kamusal adalet
üzerinde durmuştur. Verilen zararı telafi etmek asıl gayedir fakat bireysel
tazminden daha çok, kamu zararının en aza indirilmesi Fârâbî’nin önceliğidir.

Anahtar Kelimeler

Fârâbî, Erdem, Adalet, Dağıtıcı Adalet, Düzeltici Adalet

Justice In Fârâbî’s Thought: The Concepts Of Distributive And Rectificatory Justice Reflections

Öz

The general aim of this study is to examine Fârâbî’s concept of justice; privately to examine reflections of distributive and rectificatory justice in his thought.  Fârâbî basically analyzes justice within its three dimensions. Firstly justice is an attribute of First Being and it is principle of balance and equilibrium in cosmos. Secondly justice is ethical virtue which comes out with man’s intellect and will. This virtue is a choice principle which enables it to find moderation between two extremes in actions. Thirdly, natural justice which indeed it has been assumed as justice but it isn’t real justice, it comes out as a force, greed for power and cruelty to man in the ignorant cities. By natural justice, Fârâbî emphasizes to get more shares of goods, honors, and powers etc. which are distributed benefits in society and to crush people who couldn’t reach they.
Fârâbî also emphasizes concepts of distributive and rectificatory justice which are inspired Aristotle’s thought. Within the scope of distributive justice, as he regards just sharing, he categories of people. Per individual and family in society should get a share for their contribution to society. Weak and old people who don’t provide contribution to society, they shouldn’t be neglect but people who prevent to work social order should been removed from society. In rectificatory justice, he attaches importance to public justice.  Here, to recompense is main goal but Fârâbî puts forward to reduce of public damage rather than individual compensation

Kaynakça

• Aristoteles, Nikomakhos’a Etik (çev.: Saffet Babür), Kebikeç Yay., Ankara 2005.
• Ross, David, Aristoteles, (çev.: Ahmet Arslan, İhsan Oktay Anar, Özcan Yalçın Kavasoğlu, Zerrin Kurtoğlu), Kabalcı Kitabevi, İstanbul 2002.
• el-Amirî, Ebu’l Hasan, es-Saâde vel İsâd, (tahk.: Ahmet Abdül Halim Atiyye), Camiatü’l Kahire, Kahire 1991.
• Fârâbî, Arâu Ehli’l-Medineti’l-Fadıla, (nşr.: Ali Bu Mulhim), Daru’l-Hilal, Beyrut 1995.
• Fârâbî, Fusulü’n Münteza’a, (tahk.: Fevzi M. Neccar), Darul Meşrik, 2. Baskı, Beyrut, 1993.
• Fârâbî, Kitabu’s-Siyaseti’l-Medeniyye, (tahk.: Fevzi M. Neccar), Daru’l Meşrık, Beyrut 1986.
• Fârâbî, Kitabu’l Hurûf , (çev.: Ömer Türker), Litera Yay., İst. 2008.
• Fârâbî, Kitabu’l Mille ve Nusûs Uhrâ, (tahk.: Muhsin Mehdî), Dâru’l Meşrık, Beyrut 1991.
• Fârâbî, Risâletü’t-Tenbîh âlâ Sebîli’s-Sa’âde, (tahk.: Sehbân Halifât), Camiatü’l Ürdüniyye, Amman 1987.
• İbn Manzur, Lisânu’l-Arap, Daru’s-Sadr, Beyrut 1998.
• İbn Miskeveyh, Tehzibü’l Ahlak, (tahk.: Nevvaf Cerrah) Dar Sader, Beyrut 2006.
• Fahri, Macit, İslam Ahlak Teorileri, (çev.: Muammer İskenderoğlu, Atilla Arkan), Litera Yay., İst. 2004.
• MacIntyre, Alasdair, Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik’in Kısa Tarihi, (çev.: Hakkı Hünler, Solmaz Zelyüt Hünler) Paradigma Yay., İst. 2001.
• Ez-Zebidi, Muhammed Murtaza, Tacü’l-Arus, Beyrut, 1968.
• Nasiruddin Tûsi, Ahlak-ı Nasiri, (çev.: Anar Gafarov, Zaur Şükürov), Litera Yay., İst. 2007.
• Platon, Devlet, (çev.: Sebahattin Eyuboğlu, M Ali Cimcoz), İş Bankası Kültür Yayınları, İst. 1999.
• Platon, Gorgias, (çev.: Reyan Erben), MEB Yay., İst. 1997.
• Râgıp el-İsfahânî, Ez-Zeria İla Mekarimi’ş-Şeria, (tahk.: Taha Abdurrauf Said), Mektebetü’l- Külliyati’l- Ezheriyye , Kahire 1973.
• Yalın, Salih, “Şirvânî’de Ahlak ve Siyaset”, Bilimname, S. XXIV, Kayseri 2013.
• Korkut, Şenol, “Meşşaî Geleneğinin Kurucu Filozofu: Fârâbî”, (İslam Felsefesi Tarihi 1 içinde, ed.: Bayram Ali Çetinkaya), Grafiker Yay., Ankara 2012.
• Topakkaya, Arslan, Hukuk ve Adalet, Yetkin Yay., Ankara 2010.
• Yayla, Atilla, Liberal Bakışlar, Liberte Yay., Ankara 2000.   