Bakü’de Bulunan Üç Derbendnâme Nüshası Üzerine

Yıl 2016, Cilt: 30 Sayı: 41, 97 - 108, 28.12.2016

Gökçe Yükselen Peler

Öz

Hazar dönemi Türk tarihi ve
Dağıstan tarihi açısından çok kıymetli olan Derbendnâmeler, maalesef hâlâ
günümüz Türkiye Türkçesinde yayınlanmış değillerdir. Günümüzde Türkiye Yazmalar
Kataloğunda kayıtlı on iki Derbendnâme nüshası mevcuttur. Bu nüshalar,
Gürcistan, Rusya ve Fransa kütüphanelerinde bulunmaktadırlar. Ancak Azerbaycan’ın
başkenti Bakü’de Azerbaycan Millî İlimler Akademisi Məhəmməd
Füzuli Adına El Yazmaları Enstitüsünde üç Derbendnâme nüshası daha
bulunmaktadır. M-37, B-333, A-613 numaraları ile kayıtlı olan bu nüshalar, Türk
dili tarihi açsından çok kıymetli malzemeyi haizdirler. Bu eserler, Türk
dilinin Azerbaycan sahasına ait olmakla birlikte, karışık dilli olma özelliğini
göstermektedirler. M-37 numaralı nüsha, dil özellikleri bakımından Günümüz
Azerbaycan Türkçesine en yakın olan nüshadır. Nüsha az da olsa Kıpçak Türkçesi
özellikleri göstermektedir. B-333 numaralı nüsha ise, üç nüsha içerisinde en
uzun olanıdır. Nüshada Azerbaycan Türkçesi özellikleri görülmekle birlikte, yer
yer Osmanlı Türkçesine yaklaşmaktadır. Ayrıca üç nüsha içerisinde Arapça –
Farsça unsurların en fazla olduğu ve Kıpçak Türkçesi özelliklerin en az olduğu
nüshadır. A-613 numaralı nüsha ise yarım olmakla birlikte dili en ilginç
olanıdır. Eserde yine Azerbaycan Türkçesi özellikleri görülmekle birlikte bol
miktarda Kıpçak Türkçesi özellikleri de içermektedir.

Anahtar Kelimeler

Derbendnâme, Dağıstan, Azerbaycan Türkçesi, Kıpçak Türkçesi, karışık dilli

Kaynakça

• ONAY, Ahmet Talât, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB Yayınları, İstanbul 1996.