Sultan II. Abdülhamid’den Paris Barış Konferansı’na Kürtler

Yıl 2020, Sayı: 50, 231 - 247, 30.12.2020

Cengiz Kartın

https://doi.org/10.48070/erusosbilder.744161

Öz

Coğrafi Keşifler ve Sanayi İnkılâbı ile birlikte batı; öteki olarak tanımladığı kendi coğrafyası dışındaki insanların neye sahip olduğu bilgisini, bölgeye göndermiş olduğu resmi ya da gayri resmi görevlileri marifetiyle elde etmiştir. Bu bilgi toplama sürecini en iyi yöneten devlet İngiltere olmuştur . 

Osmanlı Devleti batının yaşamış olduğu yukarda bahse konu süreç içerisinde dünyayı yeterince takip edemeyen ve her geçen gün toprak kaybetmek suretiyle Anadolu’ya doğru geri çekilen bir görüntü arz etmiştir. Söz konusu bu durum içerisinde Sultan II. Abdülhamid devri devletin bu kötü gidişatını frenlemeye dönük bazı hamlelerin ve çalışmaların yapıldığı bir dizi çalışmalarla geçmiştir. 

Yapılan bütün çalışmalara rağmen devlet kan kaybetmeye devam etmiştir. Sultan II. Abdülhamid’in 1909’da tahttan indirilmesi ve hemen akabinde yaşanan Trablusgarp, Balkan ve I. Dünya Savaşları ise Osmanlı Devleti’nin sonunun gelmesini beraberinde getirmiştir. Yaşanan tüm bu süreç içerisinde Kürtlerin büyük çoğunluğu devlete sadık kalmayı tercih etmişse de azınlıkta kalan küçük bir grup ise İtilaf Devletleri ile iş birliği içerisinde olmuştur. Yapılan bu tercihlerin belirlenmesinde özellikle Sultan II. Abdülhamid döneminde gerçekleştirilen faaliyetlerin çok önemli olduğu bilinmektedir. Çalışma I. Dünya Savaşı sonunda imza edilen Paris Barış görüşmelerini Kürtler özelinde değerlendirmek amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kürtler, II. Abdülhamid, Paris Barış Konferansı, Şerif Paşa, Boghos Nubar Paşa

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi

Proje Numarası

SYL-2014-5582

Kurds from Sultan Abdulhamid II to Paris Peace Conference

Öz

Following geographical discoveries and the Industrial Revolution, the west acquired the information concerning the people they identified as “others” who lived outside their own geography by means of official or unofficial agents sent to the region. The government that most effectively managed the data collection was England. The British Empire, which was considered as the “Empire on which the Sun never set” of the 19th century, turned the First World War into an achievement battle where the collected information was blended. 

During this process, the Ottoman state was retreating to Anatolia by losing territories day by day and was unable to keep up with the developments of that era. Considering these conditions, the era of Sultan Abdulhamid II included a series of attempts and practices to restrain the dire course of events happening in the state. 

Despite these attempts, the state still suffered. The dethronement of Abdulhamid II in 1909 and the subsequent Tripoli and Balkan Wars, and the First World War brought about the end of the Ottoman State. During this process, most of the Kurds were loyal to the state, but a minority of them cooperated with the Allies. It is acknowledged that their preferences were based mainly on the activities carried out during the era of Sultan Abdulhamid II. The study aims to evaluate Paris Peace Conference, specifically in terms of Kurds, that was signed at the end of the First World War. 

Anahtar Kelimeler

Kurds, Abdulhamid II, Paris Peace Conference, Sherif Pasha, Boghos Nubar Pasha

Proje Numarası

SYL-2014-5582

Kaynakça

• Açıkses, E. (2000), Osmanlı Devleti’ni parçalamak amacıyla batılı devletlerin Doğu ve Güneydoğu Anadolu siyaseti ve bölgedeki faaliyetleri, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 209-222.
• Arfa, H. (1966), The Kurds: An historical and political study, Oxford Üniversitesi.
• Atacan, F. (Temmuz 2001), A Kurdish Islamist group in modern Turkey: shifting identities, Middle Eastern Studies, 37/3, 111-144.
• ATASE, ATA-ZB, 11/32, 24 Şubat 1336 (24 Şubat 1920).
• ATASE, ATA-ZB, 11/33, 26 Şubat 1336 (26 Şubat 1920).
• Atlanta Constitution (18 Haziran 1921), Re build the lost cities of the Chaldeans.
• Aydın, M. (2001), İkinci Abdülhamit Han’ın liderlik sırları, Okumuş Adam.
• Aytepe, O. (Haziran 1998), Yeni belgelerin ışığında Kürdistan Teali Cemiyeti, Tarih ve Toplum, 29/174, 325-336.
• Aytepe, O. (Mayıs 1998), Kürt İstiklâl Komitesi, Tarih ve Toplum, S. 173, 292-305.
• BOA, DH. ŞFR., 107/104, H. 29 Cemaziye’l-ahir 1338 (20 Mart 1920).
• BOA, DH. ŞFR., 107/104, H. 29 Cemaziye’l-evvel 1338 (M. 19 Şubat 1920).
• BOA, DH. ŞFR., 659/106, R. 24 Nisan 1336 (24 Nisan 1920).
• BOA, DH.EUM.AYŞ, 33/74, H. 10 Cemaziye’l-ahir 1338 (1 Mart 1920).
• Bruinessen, M. (2004), Ağa, şeyh ve devlet, (Çev. B. Yalkut), İletişim.
• Bruinessen, M. V. (2013), Kürdistan üzerine yazılar, (Çev. Nevzat Kıraç ve diğerleri), Sekizinci Baskı, İletişim.
• Bulloch, J. ve Morris, H. (1992), No friends but the mountains: The tragic history of the Kurds, Penguin Books.
• Bulut, S. (1997), Paris konferansında Şerif Paşa’nın faaliyetleri ve Doğu Anadolu ahalisinin durumu, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Buran, A. (Yaz 2011), Kürtler ve Kürt Dili, Turkish Studies, , 6/3, 43-57.
• Callahan, E. (1920), Glimses of the peace conference, Catholic Messenger.
• Chaliand, G. (1993), A people without a country the Kurds and Kurdistan, Zed Book Ltd.
• Ciment, J. (1996), The Kurds: state and minority in Turkey, Iraq and Iran, Facts on file.
• Çamsoy, Z. (2007), Milli Mücadele Dönemi’nde Kürdistan Teali Cemiyeti (1918-1927), [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarih Enstitüsü.
• Çay, A. M. (2010), Her yönüyle Kürt dosyası, Genişletilmiş Sekizinci Baskı, İlgi Kültür Sanat.
• Dakland Tribune (Friday Evening) (27 Haziran 1919), Allies reject Turk plea to keep territory, 3.
• Dillon, E. J. (1919), The peace conference, Hutchinson Co.
• Dockrill, M. ve Fisher, J. (2001), The Paris Peace Conference 1919: peace without victory, Palgrave.
• Driver, G. R. (1919), A report on Kurdistan and Kurds, Royal Anthrolopological Institute.
• Edmonds, C. J. (1958), The place of the Kurds in the middle eastern scene, Journal of The Royal Central Asian Society, 45/2, 141-153.
• Edmonds, C. J. (2010), East and west of Zagros, travel: war and politics in Persia and Iraq 1913–1921, Brill.
• Elphinston, W. G. (Haziran 1946), The Kurdish question, International Affairs, 22/1, 91-103.
• Entessar, N. (1992), Kurdish ethnonationalism, Lynne Rienner.
• Göktas, H. (1992), Kürtler, isyan-tenkil, Alan.
• Göldaş, İ. (1992), Kürdistan Teali Cemiyeti, Doz.
• Gunter, M. M. (2004), Historical dictionary of the Kurds, The Scarecrow.
• Gunter, M. M. (İlkbahar 2004), The Kurdish question in perspective, World Affairs, 166/4, 197-205.
• Hansen, H. H. (1961), The Kurdish woman’s life, Andeisbogtrykkeriet.
• Haskins, C. H. ve Howard, R. L. (1920), Some problems of the peace conference, Harvard Üniversitesi.
• Hay, W. R. (1921), Two years in Kurdistan, Sidgwick and Jackson Ltd.
• Heper, M. (2007), The state and Kurds in Turkey: the question of assimilation, Palgrave Macmillan.
• Heper, M. (2010), Devlet ve Kürtler, Üçüncü Baskı, Doğan Kitap.
• Herron, G. D. (1921), The defeat in the victory, Cecil Palmer .
• Hilmi, R. (2010), Anılar, tanığının dilinden Şeyh Mahmud Berzenci hareketi, Peri.
• Jawad, S. (1981), Iraq and Kurdish question 1958-1970, Ithaca.
• Kartın, C. (Haziran 2013), Batılı seyyahların gözüyle doğu, Türk Yurdu, 33/310, 214-226.
• Kaymaz, İ. Ş. (2003), Musul sorunu: petrol ve Kürt sorunlarıyla bağlantılı tarihsel-siyasal bir inceleme, Otopsi.
• Kemal, A. (1992), Birinci Dünya Savaşı yıllarında Kürdistan, Berhem.
• Kılıç, O. (1997), 18. yüzyılın ilk yarısında Osmanlı Devleti’nin idari taksimatı –eyalet ve sancak tevcihatı, Ceren Matbaacılık.
• Kılıç, O. (2018), Klasik dönem Osmanlı idari sisteminde farklı bir unsur: Kürdistan vilayeti/eyaleti, Ciepo 22 Uluslararası Osmanlı Öncesi ve Osmanlı Çalışmaları Komitesi II, [Ed: K. İnan, M. Tosun ve D. Çolak], 547-564.
• Kırkpınar, K. (2004), Ulusal Kurtuluş Savaşı dönemi İngiltere ve Türkiye (1919-1922), Phonix.
• Klein, J. (2011), The margins of empire: Kurdish militias in the Ottoman tribal zone, Stanford Üniversitesi.
• Kodaman, B. (1987), Sultan II. Abdülhamit devri Doğu Anadolu politikası, TKAE.
• Kodaman, B. (Mayıs 2010), II. Abdülhamit ve Kürtler-Ermeniler, SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 21, 131-138.
• Kurubaş, E. (1998), Sevr sürecinde yapılan uluslararası toplantılarda Kürt sorunu ve İngiltere’nin politikası, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3, 185-208.
• Kutlay, N. (1992), İttihat Terakki ve Kürtler, Beybun.
• Küçük, C. (1988), Abdülhamit II, İslam Ansiklopedisi, C. 1, Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı, 216-224.
• Lansing, R. (1921), The big four: and others of the peace conference, HoughTon Mifflin Company.
• Lazarev, M. S. (1989), Emperyalizm ve Kürt sorunu (1917-1923), [Çev. M. Demir], Özge.
• Lynch, H. F. B. (1901), Armenia, travels and studies, Longmans, Green And Co.
• Manitoba Free Press (Morning Edition) (7 Haziran 1919), 22.
• Mcdowall, D. (1991), The Kurds: an historical perspective, Asian Affairs, 22/3, 293-302.
• Minorsky, V. ve Bois, T. (2008), Kürt milliyetçiliği, [Çev. E. Karahan, H. Akkuş ve N. Uğurlu], Örgün.
• Michael A. R. (İlkbahar 2011), Abdürrezzak Bedirhan: Ottoman Kurd and russophile in the twilight of empire, Explorations in Russian and Eurasian History, 12/2, 411–450.
• Miller, D. H. (1924), My diary: at the conference of Paris with documents, Appeal Printing.
• Mumcu, U. (1991), Kürt-İslam ayaklanması 1919-1925, İkinci Baskı, Tekin.
• Nebez, J. (2004), The Kurds: history and culture, Western Kurdistan Association.
• O’shea, M. T. (2004), Trapped between the map and reality: geography and perceptions of Kurdistan, Routledge.
• Olson, R. (1998) , The Kurdish question and Turkish-Iran relations: from World War I to 1998, Mazda.
• One Who Knows Them (1921), Makers of the new world, Cassel And Company Ltd.
• Öke, M. K. (1992), Musul ve Kürdistan sorunu 1918-1926, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Özer, A. (1990), Doğu Anadolu’da aşiret düzeni, Boyut.
• Özyürek, E. (2010), 20. yüzyılın ilk çeyreğinde İngiltere’nin Irak politikası, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parmar, I. (2004), Think tanks and power in foreign policy: A comparative study of the role and influence of the council on foreign relations and the royal institute of international affairs 1939-1945, Palgrave Macmillan.
• PRO, FO 195/1211.
• PRO, FO 195/1617.
• PRO, FO 195/1804.
• PRO, FO 195/2125.
• PRO, FO 195/2147.
• PRO, FO 371/3657, Copy of telegram from Gureya Bedir Khan (Cairo), 17 Ocak 1919, 101.
• PRO, FO 371/4192, Diary of major E. Noel on special duty, 25 Temmuz 1919, 107502, 9.
• PRO, FO 371/4192, H. M. G.’s policy in Kurdistan, 21 Temmuz 1919, 112773.
• PRO, FO 371/5068, Diary of major E.W.Noel, c. i. e., d.s.o., on special duty on Kurdistan from june 14th, to september 21st, 1919, Superintendent Goverment Press, 1919, 75- 141.
• PRO, FO 78/1017.
• PRO, FO 78/1306.
• PRO, FO 78/1607.
• PRO, FO 78/2050.
• PRO, FO 78/2104.
• PRO, FO 78/5284.
• PRO, WO 32/5226, From British high commission, Constantinople, 21 Temmuz 1919, 83267.
• San Antonio Express (2 Ocak 1923), Ethnic wheels within wheels, 8.
• Sekban, Ş. M. (1979), Kürt meselesi, Kon.
• Sluglett, P. (2007), Britain in Iraq, contriving king and country, I. B. Tauris.
• Soane, E. B. (1914), To Mesopotamia and Kurdistan in disguise, Small Maynard and Company.
• Sonyel, S. (1973), Türk Kurtuluş Savaşı ve dış politika I Mondros bırakışmasından Büyük Millet Meclisi’nin açılısına kadar, Türk Tarih Kurumu.
• Sönmezoğlu, F. (1985), Milli Mücadele ve dış dünya, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İletişim, 1184-1192.
• Stansfield, G. R. V. (2003), Iraqi Kurdistan: political development and emergent democracy, Routledge Curzon.
• Strohmeier, M. (2003), Crucial images in the presentation of a Kurdish national identity, heroes and patriots, traitors and foes, Brill.
• Şadillili, V. (1980), Türkiye’de Kürtçülük hareketleri ve isyanlar, Kon.
• Şimşir, B. (2007), Kürtçülük, Bilgi.
• The Times (10 Mart 1920), Kurdish independence, 12.
• Tunaya, T. Z. (1986), Türkiye’de siyasi partiler mütareke dönemi, Hürriyet Vakfı.
• Ulubelen, E. (1982), İngiliz belgelerinde Türkiye, İkinci Baskı, Çağdaş.
• Ülman, H. (1985,) Tazimattan cumhuriyete dış politika ve doğu sorunu, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 1, 272-277.
• Ünal, Fatih, Osmanlı Devleti’nin son yıllarında güneydoğu aşiretlerinden Milli Aşireti ve İbrahim Paşa”, Hacı Bektaşı Veli Araştırmaları Dergisi, 41,183-204.
• White, P. (2000), Primitive rebels or revolutionary modernizers: The Kurdish National Movement in Turkey, Zed Books.
• Yalçın-Heckmann L. (1991), Tribe and kinship among the Kurds, Peter Lang.
• yıldız, H. (1991), Aşiretten ulusallığa doğru Kürtler, Fırat-Dicle.
• Yıldız, H. (2005), Fransız belgeleriyle Sevr-Lozan-Musul üçgeninde Kürdistan, Genişletilmiş Dördüncü Baskı, Doz.