Türkiye’de Ücretli Öğretmenlik, Alan Değişikliği ve Orantısız Öğretmen Hareketliliğinin Eğitime Yansımaları

Yıl 2024, Cilt: 26 Sayı: 4, 524 - 541, 31.12.2024

Yücel Oktay , Fatma Köybaşı Şemin

https://doi.org/10.17556/erziefd.1477139

Öz

Türkiye’de öğretmen istihdam politikalarından alan değişikliği uygulaması, ücretli öğretmenlik uygulaması ve bölgelere göre orantısız öğretmen hareketliliğinin eğitime yansımalarını araştırmayı amaçlayan bu çalışma karma araştırma yöntemlerinden Tamamen Karma, Sıralı, Baskın Statülü Tasarım’a göre desenlenmiştir. Araştırmada veriler üç aşamada toplanmış ve analiz edilmiştir. Birinci aşamada araştırmacılar tarafından geliştirilen ve açık uçlu sorulardan oluşan yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılmış, elde edilen veriler içerik analizi yöntemiyle analiz edilmiştir. İkinci aşamada doküman incelemesi yöntemiyle elde edilen veriler tematik analiz sürecinden geçirilmiştir. Üçüncü aşamada da resmî kurumların raporlarından derlenen istatistiki veriler SPSS programıyla analiz edilmiştir. Araştırmada alan değişikliği, ücretli öğretmenlik ve orantısız öğretmen hareketliliği gibi bazı istihdam politikaları ele alınmış ve araştırma sonuçları tüm bu uygulamaların eğitimin niteliğini olumsuz yönde etkilediğini ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

eğitim politikası, öğretmen istihdamı, ücretli öğretmenlik, alan değişikliği, öğretmen hareketliliği

Reflections of Hourly-Paid Teaching, Field Change and Disproportionate Teacher Mobility on Education in Turkey

Öz

This study aims to examine the impact of three specific teacher employment policies on education in the context of Turkey: field change, hourly-paid teaching, and unbalanced teacher mobility in regions. It was carried out with Fully Mixed Sequential Dominant Status Design as a type of mixed methods research. The data were collected and analyzed in three stages. First, a semi-structured interview form with open-ended questions was prepared by the researchers and the data obtained in this way were processed with content analysis. Second, document analysis was conducted, and collected data were interpreted through thematic analysis. Lastly, statistical analysis was conducted on the relevant state reports in SPSS. The results revealed that all of the abovementioned policies impair the usual course of formal education in the country. It has been suggested that education policies should be reviewed in order to have a positive impact on education through the employment types of teachers.

Anahtar Kelimeler

education policy, teacher employment, hourly-paid teaching, field change, teacher mobility

Kaynakça

• Akdemir, A. S. (2013). Türkiye’de öğretmen yetiştirme programlarının tarihçesi ve sorunları. Electronic Turkish Studies, 8(12), 15-28.
• Akyüz, Y. (2019). Türk Eğitim Tarihi M.Ö 1000- M.S. 2019. Ankara: Pegem Akademi Yayıncılık.
• Altun, Ö. (2019). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde görev yapan öğretmenlerin karşı karşıya kaldıkları eğitsel ve yaşamsal sorunlar. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Aydın, A., Sarıer, Y., Uysal, Ş., Aydoğdu-Özoğlu, E., ve Özer, F. (2014). Türkiye’de öğretmen istihdamı politikalarının değerlendirilmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi 20(4), 397-420. https://doi.org/: 10.14527/kuey.2014.016.
• Aydın, M. (2007). Eğitim yönetimi (8.Baskı). Hatipoğlu Yayıncılık.
• Baskan, G. A., Aydın, A., ve Madden, T. (2006). Türkiye’deki öğretmen yetiştirme sistemine karşılaştırmalı bir bakış. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 15(1), 35-42.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40. https://www.doi.org/10.3316/QRJ0902027
• Burns, N., & Grove, S. K. (2009). The practice of nursing research: Appraisal, synthesis, and generation of evidence. (6th ed.) Saunders. https://www.doi.org/10.1016/j.ienj.2009.03.009
• Cesur, O., ve Sağlam, M. (2022). Anadolu Üniversitesi Açiköğretim Fakültesi Okul Öncesi Öğretmenliği Bölümü Mezunu Öğretmenlerin Öğretmenlik Deneyimlerinin İncelenmesi. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 6(3), 1037-1055.
• Corbin, J., & Strauss, A. (2008). Basics of qualitative research techniques and procedures for developing grounded theory (third edition). Sage Publication. https://www.doi.org/10.1177/1094428108324514
• Creswell, J. W., & Creswell, J. D. (2017). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches. Sage Publications.
• Creswell & Plano Clark, V. L. (2020) Karma yöntem araştırmaları: Tasarımı ve Yürütülmesi (Çev. ed. Dede, Y., Demir, S. B.). (4.Baskı) Ankara: Anı Yayıncılık.
• Çelik, Ö., ve Taç, İ. (2021). Alan değişikliği yapan sınıf öğretmenlerinin deneyimlerine ilişkin görüşleri. Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Dergisi, (43), 216-234. https://www.doi.org/10.33418/ataunikkefd.854467
• Çetin, A., Ünsal, S., ve Hekimoğlu, E. (2021). 2018-2019 Öğretim yılında güncellenen öğretmen yetiştirme lisans programının incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (52), 337-358.
• Dali, N. (2017). Eğitimde yeni istihdam politikaları ve esnek çalışma ilişkileri: Eskişehir'de ücretli öğretmenler üzerine bir saha araştırması. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir.
• Demirel, O. N. (1995). Öğretmenlik mesleğine yönelen eğitim fakültesi öğrencilerinin sosyo-ekonomik, psikolojik özellikleri (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Demirkaya, H., ve Ünal, O. (2017). Sosyal bilgiler öğretmen adaylarının sözleşmeli öğretmenlik uygulamasına yönelik görüşlerinin incelenmesi. International Journal of Social Science Research, 6(1), 24-37.
• Doğan, S., Beşir Demir, S., ve Turan, N. (2013). Ücretli öğretmenlik uygulamasının değerlendirilmesi. Electronic Turkish Studies, 8(12), 371-390. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5850
• Dinçer, M., A. (2015). Achieving Universal Education in Turkey: Post-2015 Challenges. Education Reform Initiative Sabanci University.
• Eğitim-Bir-Sen (2019). Öğretmen atama ve yer değiştirme süreci tespitler ve bir model önerisi. Eğitim-BirSen Yayınları.
• Eğitim Reformu Girişimi (ERG) (2017). Eğitim İzleme Raporu 2016-2017.
• Erol, İ. ve Karsantık, İ. (2021). Öğretmenlerin alan değişikliğine yönelik görüşlerinin incelenmesi: Sınıf öğretmenliğinden özel eğitim öğretmenliğine geçiş. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 34 (30. Ulusal Özel Eğitim Kongresi Özel Sayısı), 1-37. https://www.doi.org/10.19171/uefad.822238
• Erol, M. ve Merze, O. (2023). Özel Eğitim Okullarında Ücretli Öğretmenlik Uygulaması ve Uygulamanın Eğitime Yansımaları Hakkında Okul Yönetici Görüşleri. International Academic Social Resources Journal, 8(51), 3181-3196. http://dx.doi.org/10.29228/ASRJOU RNAL.70953
• Eroğlu, A.(2022). Türkiye'de öğretmen istihdamı politikaları (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• Ersözlü, Z. N., Maviş, F. Ö., Özel, Ö., ve Kürşadoğlu, A. E. (2014). Alan değişikliği yapan sınıf öğretmenlerinin geçtikleri alanla ilgili uyum sorunları ve çözüm önerileri. Eğitimde Politika Analizi Dergisi, 3(1), 8-23.
• Eşme, İ. (2009). Öğretmen yetiştirmede geri adımlar (Yayınlanmamış ararştırma raporu).
• Evci, B., Evci, A., Arısan, G., ve Gerçek, A. (2024). Öğretmen istihdam biçimleri: Ücretli öğretmenlik. Ulusal Eğitim Dergisi, 4(1), 286-296. https://www.doi.org/10.5281/zenodo.10600617
• Forrester, M. A. & Sullivan, C. (2018). Doing qualitative research in psychology: A practical guide. Sage Publications.
• GAP Bölge Kalkınma İdaresi (2018). Güneydoğu Anadolu Bölgesinde öğretmen hareketliliği projesi değerlendirme raporu. http://yayin.gap.gov.tr/pdf-view/web/index.php?Dosya=055003066b.
• Gökyer, N. (2012). 2012 yılında alan değişikliği yapan öğretmenlerin yeni alanlarına ve uygulamaya ilişkin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 22(3), 1187-1208.
• Gözler, A. ve Konca, A. S. (2021). Öğretmen adaylarının ücretli öğretmenliğe yönelik algılarının incelenmesi. Ahi Bilge Eğitim Dergisi (ABED), 2(1), 56-67.
• Gül, İ. ve Kavaklı, F. (2021). Öğretmenlerin istihdam şekillerine göre iş doyum düzeyleri ile iş performansları arasındaki ilişki. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40(1) 191-205. https://doi.org/:10.7822/omuefd.797239.
• Güneş, V. (2014). Alan değişikliği sürecinde karşılaşılan sorunlara ilişkin çok boyutlu çözümlemeler (Bayburt ili örneği). Okan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Gürcüoğlu, S. (2019). Milli eğitim bakanlığı sözleşmeli öğretmenlik uygulamasının kamu politikası açısından değerlendirilmesi. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 19(37), 26-48.
• Güvercin, G. (2014). Öğretmenlik mesleğinde kökten bir dönüşüm: Ücretli öğretmenlik. Yıldız A. (Ed.). İdealist öğretmenden sınava hazırlayıcı teknisyene: Öğretmenliğin dönüşümü (s.139-178). Kalkedon Yayıncılık.
• Karadeniz, Y., ve Beşir Demir, S. (2010). Sözleşmeli öğretmenlik uygulamasının değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(2).
• Kesbiç, K. (2021). ARISE Eğitimde Eşitsizliğin Azaltılması Projesi: Türkiye ulusal raporu. Eğitim Reformu Girişimi. https://www.egitimreformugirisimi.org/egitim-gozlemevi/arastirma/egitimde-esitsizligin-azaltilmasi-projesi-arise/
• Kızıltaş, Y. (2021). Orantısız öğretmen hareketliliği: İki dilli öğrencilerin ağırlıkta olduğu kırsal bölgelerdeki okullarda yaşanan bir sorunun anatomisi. Kocaeli Üniversitesi Eğitim Dergisi, 4(2), 440-475. http://doi.org/10.33400/kuje.956378
• Köse Şirin, A., Üçkardeşler, E. ve Dinçer, M. A. (2014). Devam oranlarının arttırılması teknik destek projesi Şanlıurfa-Mardin-Van-Muş illerinde devamsızlık durum analizi.
• Leech, N. L. & Onwuegbuzie, A. J. (2009). A typology of mixed methods research designs. Qual Quant. 43, 265–275. https://www.doi.org/10.1007/s11135-007-9105-3
• Lincoln, Y. S. (1985). Naturalistic inquiry (Vol. 75). Sage.
• MEB (2010). 18. Millî Eğitim Şurası Kararları (01-05 Kasım 2010). Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı Şura Genel Sekreterliği.
• MEB (2012). Strateji Geliştirme Başkanlığının 28/12/2012 tarih ve 30646425/610/249512 sayılı yazısı.
• MEB (2019). PISA 2018 Türkiye ön raporu. 03105347_PISA_2018_Turkiye_On_Raporu.pdf (meb.gov.tr).
• MEB (2020). TIMSS 2019 Türkiye ön raporu. https://odsgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_12/10175514_TIMSS_2019_Turkiye_On_Raporu_.pdf.
• Miles, M. B., ve Huberman, A. M. (2016). Genişletilmiş bir kaynak kitap: Nitel veri analizi (S. Akbaba Altun ve A. Ersoy, Çev. Ed.). Pegem Akademi.
• Miller, S. (2003). Analysis of phenomenological data generated with children as research participants. Nurse Researcher, 10(4), 68-82. https://www.doi.org/10.7748/nr2003.07.10.4.68.c5908
• Oktay, H. (2012). Türkiye'de öğretmen istihdamında yaşanan sorunlar (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Öğülmüş, K., Yıldırım, N., ve Aslan, G. (2013). Ücretli öğretmenlerin görevlerini yaparken karşılaştıkları sorunlar ve ücretli öğretmenlik uygulamasının okul yöneticilerince değerlendirilmesi. Primary Education Online, 12(4), 1086-1099.
• Özer, B., Tüysüz, C., Bozkurt, N. ve Özdemir, S. (2013). Branş değişikliği ile yan alanlarına geçen sınıf öğretmenlerin yaşadıkları bu değişime ilişkin görüşleri: Hatay il örneği. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (15) , 265-290. https://doi.org/:10.14520/adyusbd.668.
• Öztaş, K., ve Dündar, H. (2021). Alan değişikliği yapan sınıf öğretmenlerinin yaşadığı problemler. International Journal of Social Science Research, 10(2), 211-228.
• Polat, S. (2013). Ücretli öğretmenlik istihdamının yarattığı sorunlar üzerine nitel bir araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(28).
• Sabuncuoğlu, Z. (1997). Personel Yönetimi Politika ve Yönetsel Teknikler. Bursa: Ezgi Kitabevi
• Sıcak, A., Arslan, A. ve Burunsuz, E. (2015). Alan değiştiren sınıf öğretmenlerinin özyeterlik inançlarının incelenme. Asian Journal of Instruction, 3(2), 15-25.
• Soydan, T. (2012). Eğitimin yapısal dönüşümü bağlamında öğretmenlerin istihdamı: İstihdam biçimi farklılıkları üzerine öğretmen ve yönetici görüşlerine dayalı bir araştırma. Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(2), 1-13.
• Sümer, A. (2022). Alan Değiştiren Sınıf Öğretmenlerinin Alan Değişikliği Sonrası Karşılaştığı Sorunlar ve Bu Öğretmenler Hakkında Yönetici Görüşleri. Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences, 8(59), 1755-1761. DOİ: http://dx.doi.org/10.29228/JOSHA S.65920
• Şahin, H. (2018). Toplumsal değişim aracı olarak eğitim ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde eğitimde eşitsizlik. The Jurnal Of Academic Social Science, 6 (74), 414-431. DOI : 10.16992/ASOS.13842
• Tuncer, M. (2012). Türkiye’deki kadrosuz öğretmen istihdamının kadrosuz istihdam edilen öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(3), 797-818.
• Turan, M., ve Bozkurt, E. (2010). Ücretli öğretmenlik sistemine ilişkin öğretmen görüşleri. Education Sciences, 5(4), 1543-1557.
• Turhan, M. (2011). İlköğretim okullarında görev yapan okul yöneticileri ve öğretmenlerin ücretli öğretmenliğe ilişkin görüşleri. Education Sciences, 6(2), 1775-1785.
• Turhan, M. (2016). Öğretmen sirkülasyonu sorunsalının Q metodu ile incelenmesi (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Van.
• Türk-Eğitim Sen (2012). Alan değiştirdim ama mutsuzum, eski alanıma dönmek istiyorum. 04.06.2022 tarihinde https://www.turkegitimsen.org.tr/yazi_goster.php?Id=1640 adresinden erişildi.
• Türk-Eğitim Sen (2022). Ücretli öğretmen sayısı zirve yaptı. 04.06.2022 tarihinde https://turkegitimsen.org.tr/ucretli-ogretmen-sayisi-zirve-yapti/ adresinden erişildi.
• Ushurova, Z., Tösten, R., & Kayra, F. (2023). Öğretmen iş gücü devir hızının (öğretmen sirkülasyonunun) avantaj ve dezavantajları: Siirt örneği. Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(1), 159-189. https://dx.doi.org/10.17240/aibuefd.2023..-1172429
• Yalçın, D. (2017). Ücretli öğretmenlik uygulamasının öğrencilerin matematik dersine karşı tutumuna etkisinin incelenmesi. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(1), 1-11.
• Yıldırım, B. (2020). Öğretmen yetiştirme üzerine bir model önerisi: STEM öğretmen enstitüleri eğitim modeli. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (50), 70-98. https://www.doi.org/10.9779/pauefd.586603
• Yılmaz, M. (2018). Ücretli öğretmenlerin karşılaştıkları sorunlar. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 12(25), 102-116. https://doi.org/:10.29329/mjer.2018.153.6
• Yılmaz, Ö. (2001). Bölgesel eşitsizlik: Türkiye örneği. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 15(1-19).