MÜBERRED ve SA‘LEB’İN İLMÎ REKABETİ

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 1, 33 - 46, 15.06.2016

Ahmet Şen

Öz

Makalemizde, Basra ve Kûfe ekolünün son iki temsilcisi olan Müberred ile Sa‘leb arasındaki ilmî çekişmeyi ele aldık. Basra ve Kûfe ekolünün Müberred ve Sa‘leb’e kadar geçirdiği süreci ortaya koyduktan sonra Bağdat’ta bu iki dilcinin ilmî faaliyetleri esnasında birbirleriyle münasebetlerini dile getirdik. Ayrıca iki dilci arasında cereyan eden tartışmalarından beş tanesine yer verdik.

Anahtar Kelimeler

Basra, Kûfe, Müberred, Sa‘leb

SCIENTIFIC COMPETITION BETWEEN MUBERRED AND SA’LEB

Öz

In this article, scientific conflict between Mubarrad and Sa’leb who are the last two representatives of Basra and Kufa school is examined. Firstly, the process of schools of Basra and Kufa until the time of Mubarrad and Sa’leb is analyzed. Secondly, these two scholars relation with each other is explained during their scientific activities in Bagdad. In addition, five debates between above mentioned linguistic scientists are given a place in this paper.

 

Anahtar Kelimeler

Basra, Kûfe, Müberred, Sa‘leb

Kaynakça

• ‘Abdurrahman b. Muhammed İbnu’l-Enbârî, Nuzhetu’l-Elibbâ fî Tabakâti’l-Udebâ, nşr. İbrâhîm es-Sâmerrâ’î, 3.baskı, Mektebetu’l-Menâr, Zerkâ, 1985.
• Ahmed Emîn, Duha’l-İslâm, Mektebetu’l-Usre, Kahire, 1998.
• Altıkulaç, Tayyar, “Nasr b. Âsım”, DİA, XXXII, 414. _________, “Ebû Amr b. Alâ”, DİA, X, 94-97.
• Bulut, Ali, “Yûnus b. Habîb”, DİA, XLIII, 606-607; _________, “Yûnus b. Habîb ve Nahivdeki Yöntemi”, OMÜİFD, sy. 18-19 (2005), s. 237-264.
• Dayf, Şevkî, el-Medârisu’n-Nahviyye, Dâru’l-Me‘ârif, 9. Baskı, Kahire, 2005..
• Demir, İsmail, Büyük Arap Dil Bilgini Ebû Sa‘îd es-Sîrâfî, Yenda, İstanbul, 2009.
• Demirayak, Kenan – Bakırcı, Selami, Arap Dili Grameri Tarihi (Başlangıçtan Günümüze), Erzurum, 2001.
• Durmuş, İsmail, “Nahiv”, DİA, XXXII, 302. __________, “Sa‘leb”, DİA, XXXVI, 25-27.
• Ebu’t-Tayyib el-Lugavî, Merâtibu’n-Nahviyyîn, nşr. Muhammed Ebu’l Fadl İbrâhîm, Mektebetu’n-Nehda, Kahire, 1955.
• Furat, Ahmet Subhi, Al-Mubarrad; Arap Filolojisindeki Yeri, Dil ve Edebiyat Hakkındaki Çalışmaları, Basılmamış Doçentlik Tezi, İstanbul, 1971. __________, Arap Edebiyatı Târihi, I-II, İstanbul, 1996.
• Goldziher, Ignace, Klasik Arap Literatürü, çev. Azmi Yüksel-Rahmi Er, Vadi Yay., 2. baskı, Ankara, 2012. ___________, “Arap Dili Mektepleri”, çev. Süleyman Tülücü, Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, sy. 9 (1990), s. 329-344.
• Gündüzöz, Soner, “Nahiv ve Sarf İlimlerinin Doğuşu Üzerine”, OMÜİFD, sy. 9 (1997), s. 283-300. ___________, Sîbeveyh’te Kelime Yapısı, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 2002.
• Güney, Fikri, Ebu’l-‘Abbâs Sa‘leb: Hayatı, Eserleri ve Arap Dilindeki Yeri, Basılmamış Doktora Tezi, Erzurum, 2011.
• el-Hatîb el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, I-XVII, nşr. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1.baskı, Beyrut, 2001.
• İbn Fâris, Ebü'l-Hasan Ahmed, es-Sâhibî fî Fıkhi’I-Luğati'l-‘Arabiyye ve Mesâilihî ve Suneni'l-‘Arab fî Kelâmihi, Dâru'l-Kutubi'l-İlmiyye, Beyrut, 1997.
• İbn Haldûn, Mukaddime, I-II, nşr. ‘Abdullah M. Dervîş, Dâru Ya‘rub, Dımaşk, 1425/2004.
• İbn Hallikân, Muahmmed b. Ebi Bekr, Vefeyâtu’l-A‘yân ve Enbâ’u Ebnâ’i’z-Zamân, I-VIII, nşr. İhsân ‘Abbâs, Dâru Sâdır, Beyrut, 1968.
• İbn Hazm, Cemheretu Ensâbi’l-‘Arab, nşr. ‘Abdusselâm Hârûn, 5. baskı, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 1982.
• İbnu’l-‘İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb, Dâru İhyâ’i’t-Turâsi’l-‘Arabî, Beyrut, ts.
• İbnu’l-Kıftî, ‘Ali b. Yûsuf, İnbâhu’r-Ruvât ‘alâ Enbâhi’n-Nuhât, I-IV, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, Dâru’l- Fikri’l-‘Arabî, Kahire, 1986.
• İbnu’n-Nedîm, el-Fihrist, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut, ts.
• Kahyaoğlu, Yasin, “Ebu’l-‘Abbâs el-Müberred’in Hayatı, İlmî Şahsiyeti ve el-Kâmil Adlı Eseri”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, yıl: III, sy. 10 (2003), s. 83-96.
• Karabela, Nevin, Ali b. Hamza el-Kisâî ve Nahiv İlmindeki Yeri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta, 1996. __________, “Zunbûriyye Tartışması ve Arka Planı”, EKEV Akademi Dergisi, c. III, sy. 2 (Güz 2001), s. 257- 264.
• Kılıç, Hulûsi, “Basriyyûn”, DİA, V, 117-118. __________, “Kûfiyyûn”, DİA, XXVI, 345. __________, “İbn Ebû İshak”, DİA, XVIIII, 435.
• Koçak, İnci, “Basra ve Kûfe Mektepleri”, Doğu Dilleri, II/4 (1981) s. 143-155.
• Mahmûd Husnî Mahmûd, el-Medresetu’l-Bağdâdiyye fî Târîhi’n-Nahvi’l-‘Arabî, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1986. Özbalıkçı, M. Reşit, “Sîbeveyhi”, DİA, XXXVII, 130-134. ___________, “Arap Dili Fiil Kalıplarında Fonetik Değişim ve Dönüşümler (İbdâl-İ‘lâl-İdğâm-Kalb)”, DEÜİFD, sy. 39 (2014/1), s. 277-300.
• es-Sem‘ânî, Muhammed b. Mansûr, el-Ensâb, I-V, nşr. ‘Abdullah ‘Ömer el-Bârûdî, Dâru’l-Cinân, Beyrut.
• es-Sîrâfî, Hasan b. ‘Abdullah, Ahbâru’n-Nahviyyîn el-Basriyyîn, nşr. Muhammed ‘Abdu’l-Mun‘im el-Hafâcî-Tâhâ Muhammed ez-Zeynî, Mektebetu ve Matba‘atu Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâdih, Mısır, ts.
• Tantâvî eş-Şeyh Muhammed, Neş’etu’n-Nahv ve Târîhu Eşheri’n-Nuhât, Dâru’l-Me‘ârif, 2.baskı, Kahire, 1995.
• Topuzoğlu, Tevfik Rüştü, “Ebü’l-Esved ed-Düelî”, DİA, X, 311-313. __________, “Halîl b. Ahmed”, DİA, XV, 309-311.
• Tural, Hüseyin, “İsâ b. Ömer”, DİA, XXII, 485.
• Türkmen, Dursun Ali, Arap Dilbilimcisi Zeccâcî ve “Mecâlisü’l-Ulemâ”sında Ele Alınan Filolojik Tartışmaların Değerlendirilmesi, Basılmamış Doktora Tezi, Samsun, 2002.
• Yâkût el-Hamevî, Mu‘cemu'1-‘Udebâ’, I-XX, nşr. Ahmed Ferîd Rifâ‘î, Kahire, 1936-38.
• Yüksel, Ahmet, İlk Dönem Dilcilerinde Fonetik Çalışmalar: el-Halîl b. Ahmed Örneği, OMÜİFD, sy. 10 (2003), s. 135-151.
• ez-Zeccâcî, Ebu’l-Kasım, Mecâlisu’l-‘Ulemâ’, nşr. ‘Abdusselâm M. Hârûn, Mektebetu’l-Hancî, 2. Baskı, Kahire, 1420/1999.
• ez-Zeyyât, Ahmed Hasan, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, Dâru’n-Nehda, Kahire, ts,.
• ez-Zubeydî, Muhammed b. el-Hasan, Tabakâtu’n-Nahviyyîn ve’l-Luğaviyyîn, nşr. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm, 2. baskı, Dâru’l-Me‘ârif, Kahire, 1392/1983.