Similarities and Differences Between Ayvaz’s Abduction and Avazhan Variants-Motifs and Traditions

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 1, 14 - 29, 05.07.2024

Filiz Kırbaşoğlu

https://doi.org/10.46790/erzisosbil.1484527

Öz

Epics are one of the oldest works of nations. One of them is the Köroğlu Epic, which is told in a wide geography. Anatolian and Uzbek Köroğlu Epic, which are considered to belong to two different areas, have some similarities and differences in subjects such as events, names, motifs. This is due to the history, life andlanguage understanding of the communities in which it is told. The protagonist Köroğlu's social status, especially his family, emergence, name and social status differ in the two areas. When the variants of the Anatolian and Uzbek Köroğlu Epic, which will be discussed in this article, Ayvaz'ın Kaçırılılışı and Avazhan variants are compared, some differences and similarities again stand out. Ayvaz-Avaz are young people who are kidnapped and adopted by Köroğlu-Goroğlu through some tricks. When it comes to Köroğlu Epic, one of the first common elements to come to mind is the horse. Horse has an important place in the life of Turks. Spiritual beings such as Hızır, Kırk Çiltan (Kırklar) are also among the religious motifs we see in products such as folk tales and epics. Homosexuality, which is encountered in some literary works, is also found in these variants. In Anatolia, the custom of adoption by passing through the shirt is seen in Uzbek culture with the expression of releasing from the collar and removing from the skirt.

Anahtar Kelimeler

Epic, Köroğlu, Ayvaz, Avazhan

AYVAZ’IN KAÇIRILIŞI VE AVAZHAN VARYANTLARI ARASINDAKİ BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR-MOTİFLER VE GELENEKLER

Öz

Destanlar, milletlerin en eski eserlerinden biridir. Bunlardan biri, geniş bir coğrafyada anlatılan Köroğlu Destanıdır. İki farklı alana ait olarak kabul edilen Anadolu ve Özbek Köroğlu Destanı olaylar, isimler, motifler gibi konularda birtakım benzerliklere ve farklılıklara sahiptir. Bu da anlatıldığı toplulukların tarihi, hayat ve dil anlayışlarından kaynaklanmaktadır. Başkahraman Köroğlu’nun iki alanda, özellikle ailesi, ortaya çıkışı, isim alması, sosyal durumu farklılık göstermektedir. Bu yazıda üzerinde durulacak olan Anadolu ve Özbek Köroğlu Destanının Ayvaz’ın Kaçırılışı ve Avazhan varyantları karşılaştırıldığında, yine bazı farklılıklar ve benzerlikler göze çarpar. Ayvaz-Avaz, Köroğlu-Goroğlu tarafından birtakım hilelerle kaçırılıp evlat edinilen gençlerdir. Köroğlu Destanı denildiğinde ilk akla gelecek ortak unsurlardan biri Kırat’tır. Atın Türkler’in hayatında önemli bir yeri vardır. Hızır, Kırk Çiltan (Kırklar) gibi ruhanî varlıklar da yine halk hikayeleri, destanlar gibi ürünlerde gördüğümüz dinsel motiflerdendir. Bazı edebiyat ürünlerinde karşılaşılan eşcinsel çizgiye bu varyantlarda da rastlanır. Anadolu’da gömleğinden geçirerek evlat edinme âdeti, Özbek kültüründe yakasından salıp eteğinden çıkarmak ifadesiyle görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Destan, Köroğlu, Ayvaz, Avazhan

Kaynakça

• REFERENCES/KAYNAKÇA
• AŞIROV, N. (1958). Goroğlu Destanı Hakkında, Aşgabat.
• BORATAV, P. N. (1984). Köroğlu Destanı, Adam Yayıncılık, İstanbul.
• ELÇİN, Ş. (1977). Halk Edebiyatı Araştırmaları, DSİ Basım ve Foto-Film İşletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara.
• HALMURADOĞLU, A. (1996). “İlahi Tulparlar.”, Gülistan, Taşkent.
• İNAN, A. (1969). “Dede Korkut Kitabında Eski İnançlar ve Gelenekler.”, Türk Kültürü Araştırmaları, Ankara.
• JİRMUNSKİY, V.M. ve Zarifov H.T. (1947) Uzbekskiy Narodnıy Geroiçeskiy Epos, Taşkent.
• KAPLAN, M.-vd. (1973) Köroğlu Destanı, Sevinç Matbaası, Ankara.
• KEKLİK, N. (1990) El-Fütuhat El-Mekkiye, Ankara.
• KIRBAŞOĞLU, F. (2000). Köroğlu Destanı’nın Özbek Varyantları Üzerine Bir Araştırma. Goroğlu’nun Doğuşu, Yunus Peri, Hasanhan, Miskal Peri, Avazhan, Goroğlu’nun Ölümü (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
• MURADOV, M. (1967). Goroğlu’nun Doğuşu, Gafur Gulam Bediiy Edebiyat Neşriyatı, Taşkent.
• MURADOV, M. (1975). Goroğlu Destanlarının Jenr ve Gayevi-Bedii Hususiyetleri (Doktora Tezi), Taşkent.
• OCAK, A.Y. (1990) İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır-İlyas Kültü, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara.
• ÖZTÜRK, A. (1985). Türk Anonim Edebiyatı, Bayrak Yayımcılık- Matbaacılık, İstanbul.
• SAİDOV, M. ve Hüseyinova, Z. (1967). Miskal Peri, Gülnar Peri, Avazhan, Gafur Gulam Bediiy Edebiyat Neşriyatı, Taşkent.
• SÜMER, F. (1983) Türkler’de Atçılık ve Binicilik. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul
• TÜRKÇE SÖZLÜK. (2005) Akşam Sanat Okulu Matbaası, Ankara
• ULUDAĞ, S. (1991). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, Marifet Yayınları, İstanbul.
• YURTBAŞIı, M. (2012) Deyimler Sözlüğü, Barış Matbaası, İstanbul.