On The Management of Agricultural Lands In Pre-Industrial Societies And The Advantages of Ottoman Tımar

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 2, 255 - 276, 29.12.2025

Bahadır Emre Küçükkalay

Öz

The Ottoman Empire applied the miri land regime, which is a mixture of private and state ownership, in addition to private and public ownership in agricultural lands, and they insisted on applying both until the beginning of the 19th century by operating these lands with the timar system. This study was written in order to argue that the Ottoman agricultural land ownership type and the timar system applied in the operation of these lands had economic, social, military and political advantages over the regimes of some pre-industrial agricultural states. The main question of the study can be formulated as what were the differences of the timar system followed in the Ottoman Empire compared to the regimes of other pre-industrial states, and what advantages did these differences provide to the Ottoman Empire. The possible expected result from the study is that the timar system has important advantages such as the continuity of political stability, efficiency in tax collection, continuity of food supply, ensuring social stability, preventing population mobility, minimizing central budget expenditures, keeping a large mass of horse warriors ready and supplying food goods that the people need. These advantages played an important role in the continuity of the state and in the stability of the Ottoman economic system in the conditions of their times.

Anahtar Kelimeler

Miri Land Regime , Tımar System , Ottoman State , Agricultural Economy , Land Ownership

Pre-Endüstriyel Toplumlarda Zirai Toprakların İşletilmesi ve Osmanlı Tımarının Avantajları Üzerine

Öz

Osmanlı Devleti zirai topraklarda özel ve kamu mülkiyetinin dışında özel mülkiyet ve devlet mülkiyetinin karması olan miri toprak rejimini uygulamış ve bu toprakları tımar sistemi ile işleterek 19. yüzyılın başlarına kadar, her ikisini de uygulamakta ısrar etmiştir. Bu çalışma Osmanlı zirai toprak mülkiyet tipinin ve bu toprakların işletilmesinde uygulanan tımar sisteminin, sanayi öncesinin bazı tarım devletlerinin sistemlerine göre ekonomik, sosyal, askeri ve siyasal avantajlar taşıdığını iddia etmek amacıyla kaleme alınmıştır. Çalışmanın temel sorusu, Osmanlı Devleti’nde izlenen tımar sisteminin sanayi öncesinin diğer devletlerinin sistemlerine göre farklılıkları neydi ve bu farklılıklar Osmanlı Devleti’ne ne gibi avantajlar sağlamaktaydı şeklinde formüle edilebilir. Çalışmadan elde edilecek muhtemel sonuç, tımar sisteminin, siyasi istikrarın devamlılığı, vergi toplamada etkinlik, gıda arzının sürekliliği, sosyal istikrarın sağlanması, nüfus hareketliliğinin önlenmesi, merkezi bütçe giderlerinin minimize edilmesi, büyük bir atlı savaşçı kitlesinin hazır bulundurulması ve halkın ihtiyacı olan gıda mallarını temin etmesi gibi önemli avantajlara sahip olduğudur. Bu avantajlar ise devletin devamlılığında ve çağlarının koşullarında Osmanlı ekonomik sisteminin istikrarında önemli roller üstlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Miri Toprak Rejimi , Tımar System , Ottoman State , Agricultural Economy , Land Ownership

Kaynakça

• Acun, F. (2002). Klasik Dönem Eyalet İrade Tarzı Olarak Tımar Sistemi ve Uygulaması. In Türkler Ansiklopedisi (Vol. 9, pp. 899-908). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ağaoğulları, M. A. & Köker, L. (2006). İmparatorluktan Tanrı Devletine, (6th Ed.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Akdağ, M. (1945). Timar Rejiminin Bozuluşu. Ankara Üniversitesi DTCF Dergisi, 3(4), 419-431.
• Albayrak, S. (?). Budin Kanunnamesi ve Osmanlı Toprak Meselesi. İstanbul: Kervan Kitapçılık.
• Allen, R. C. (2000). Economic Structure and Agricultural Productivity in Europe 1300-1800. European Review of Economic History, 4(1), 1-26.
• Arslan, H. (2018). Osmanlı’da 1564-1611 Yılları Arasında İşgücü Göçü ve Nedenleri. Journal of Economy Culture and Society, 57, 185-215.
• Aydın, H. V. (2001). Timar Sisteminin Kaldırılması Süreci ve Bazı Değerlendirmeler. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 12, 65-104.
• Aydın, M. A. (1991). Arazi Kanunnamesi. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 3, pp. 346-347). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ayla, H. T. (2008). Roma Hukukunda Mülkiyet Hakkının Tarihçesi ve Çağdaş Hukuk Sistemlerine Etkisi (Unpublished master’s thesis). Ankara University, Ankara, Turkey.
• Ayn Ali Efendi (2021). Osmanlı Kanunları ve Devlet Teşkilatı. Seyit Ali Kahraman (Ed.). İstanbul: Yeditepe Yayınları. Baker, S. (2013). Eski Roma Bir İmparatorluğun Yükselişi ve Çöküşü. (E. Duru, Trans.) (2nd Ed.). İstanbul: Say Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1952). H. 933-934 (M. 1527-7528) Mali Yılına Ait Bir Bütçe Örneği. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 251-329.
• Barkan, Ö. L. (1953). Osmanlı İmparatorluğu Bütçelerine Dair Notlar. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 15(1-4), 238-250.
• Barkan, Ö. L. (1956). Türkiye’de Servaj Var mı İdi? Belleten, 20(78), 237-246.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi Toplu Eserler I. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1999). Türk Toprak Hukuku Tarihinde Tanzimat ve 1274 (1858) Tarihli Arazi Kanunnamesi. İstanbul: MEB. Yayınları.
• Beldiceanu, N. (1985). XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devleti’nde Timar (M. A. Kılıçbay, Trans.). Ankara: Teori Yayınları.
• Bloch, M. (2007). Feodal Toplum (M. Fırat, Trans.). İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Blum, J. (1960). Russian Agriculture in the Last 150 Years of Serfdom. Agricultural History, 34(1), 3-12.
• Boatwright, M. T. & Gorgola, D. J. & Lenski, N. & Talbert, R. J. A. (2004). The Romans from Village to Empire. New York: Oxford University Press.
• Buluş, A. (2002). Japon Kapitalizminin Kökenleri ve Osmanlı Devleti İle Bir Karşılaştırma. Dîvân İlmi Araştırmalar Dergisi, 2(13), 135-195.
• Bushkovitch, P. (2012). Rusya’nın Kısa Tarihi (M. Doğan, Trans.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Cin, H. (1987). Miri Arazi ve Bu Arazinin Özel Mülkiyete Dönüşümü (2nd Ed.). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Cin, H. (1991). Arazi. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 3, pp. 342-346). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cin, H. (1992). Osmanlı Toprak Düzeni ve Bu Düzenin Bozulması (3rd Ed.). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Clark, G. (2013). Fukaralığa Veda Dünyanın Kısa İktisadi Tarihi (E. Demiroğlu, Trans.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Demirci, M. (2000). İkta: İslam Devletlerinde. In TDV. İslam Ansiklopedisi. (Vol. 22, pp. 43-47). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Deng, G. (1999). The Premodern Chinese Economy. New York: Routledge Press.
• Diakov, V. & Kovalev, S. (1987). İlkçağ Tarihi (2nd Ed.) (Ö. İnce, Trans.). Ankara: Yordam Kitap.
• Dillon, M. (2016). Modernleşen Çin’in Tarihi (E. Ü. Atılgan & A. Atılgan, Trans.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emecen, F. (1993). Cebelü. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 7, pp. 188-189). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Finley, M. I. (2007). Antik Çağ Ekonomisi (H. S. Erdemir, Trans.). İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Fremion, Y. (2003). 3000 Yılın Ayaklanmaları (A. Çakıroğlu, Trans.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Genç, M. & Özvar, E. (2021). Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar I. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Genç, M. (2001). Türkiye’de İktisadi Modernleşme Sürecine Yorum. Modernleşme İslam Dünyası ve Türkiye: Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı, in (pp. 321-327). İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Genç, M. (2007). Osmanlılar İktisadi ve Ticari Yapı. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 33, pp. 525-530). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Genç, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi (10th Ed.). İstanbul: Ötüken Yayınları
• Genç, M. (2016). Osmanlı Dünyasında Dilencilik. In B. A. Çakıroğlu & S. Parin (Ed.), Bir Kent Sorunu: Dilencilik Sempozyumu. (pp. 13-15). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Gözübenli, B. (2000). İkta: Fıkıhta. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 22, pp. 49-52). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Harman, C. (2009). Halkların Dünya Tarihi (U. Kocabaşoğlu, Trans.). İstanbul: Yordam Kitap.
• Heaton, H. (1963). Economic History of Europe. New York: Harper and Row Ltd.
• Henshall, K. G. (2004). A History of Japan from Stone Age to Superpower (2nd Ed.). New York: Palgrave Macmillan Press.
• Huang, R. (2007). Çin Tarihi Bir Makro Tarih Yaklaşımı (2nd Ed.) (A. Sönmez, Trans.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• İnalcık, H. (1941). Tanzimat Nedir ?. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1(1), 237-263.
• İnalcık, H. (1959). Osmanlılar’da Raiyyet Rüsumu. Belleten, 23(92), 575-610.
• İnalcık, H. (1995). Eyalet. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 11, pp. 550-557). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (1996). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi (2nd Ed.). İstanbul: Eren Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Klasik Çağ (1300-1600) (2nd Ed.) (R. Sezer, Trans.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H. (2012). Tımar. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 41, pp. 168-173). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. İnalcık, H. (2019). Vakıf Medeniyeti. Vakıflar Dergisi, 80th Anniversary Special Issue, 245-249.
• İslamoğlu İnan, H. (1987). State and Peasants in the Ottoman Empire: A Study of Peasants Economy in the North Central Anatolia, During the Sixteenth Century. New York: Cambridge Univ. Press.
• Kaldynagy, G. (1974). Timar Sisteminin Macaristan’da Tarımsal Üretime Etkisi. Belleten, 38(151), 499-508.
• Kılıçbay, M. A. (1982). Feodalite ve Klasik Dönem Osmanlı Üretim Tarzı. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
• Küçükkalay, A. M. & Efe, A. (2009). Osmanlı Ziraî Sektörünün Ticarileşebilme İmkânı Üzerine Bir Deneme: 1844-45 Alpu Köyü Örneği. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, 20, 245-279.
• Küçükkalay, A. M. & Koyuncu, D. T. (2016). Global Market Orientation of the Ottoman Agriculture Sector: An Interregional Comparison (1844). ISAM Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 48, 171-228.
• Küçükkalay, A. M. (2016). Dünya İktisat Tarihi (3rd Ed.). İstanbul: Beta Yayınları.
• Küçükkalay, A. M. (2019). Adam Smith Ahlak Felsefesinden Politik Ekonomiye Bir Filozof. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Küçükkalay, A. M. (2021). Osmanlı Toprak Sistemi. In Sosyal Bilimler Ansiklopedisi (Vol. 3, pp. 202-205). Ankara: Tübitak Yayınları.
• Küçükkalay, A. M. (2022). Mehmet Genç Bir Âlimin Hayat ve İlim Serencamı. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kucur, S. S. (2000). İkta: Selçuklularda. In TDV. İslam Ansiklopedisi (Vol. 22, pp. 47-49). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Martin, T. (2014). Eski Yunan Tarih Öncesinden Helenistik Çağ (2nd Ed.) (Ü. H. Yolsal, Trans.). İstanbul: Say Yayınları.
• Meyer, M. W. (2009). Japonya Tarihi (L. Leadato, Trans.). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Milward, A. & Saul, S. B. (2012). The Development of the Economies of Continental Europe 1850-1914. New York: Routledge.
• Özünlü, E. E. (2010). Osmanlı Ordusunda Bir Motivasyon ve Terfi Kaynağı: Terakki Tevcihi. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(11), 238-244.
• Parris, W. W. (2009). Japan to 1600 A Social and Economic History. Honolulu: University of Hawai’i Press.
• Plutarkhos (2001). Gracchus Kardeşler (S. Sandalcı, Trans.). İstanbul: Belge Yayınları.
• Poggi, G. (2016). Modern Devletin Gelişimi Sosyolojik Bir Yaklaşım (8th Ed.) (Ş. Kut & Binnaz Toprak, Trans.). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Polk, A. J. (2012). Agriculture, Influence, And Instability Under the Ancient Regime: 1708-1789 (Unpublished Master’s Thesis).Western Michigan University, Michigan, USA.
• Riasanovsky, N. V. & Steinberg, M. D. (2011). Rusya Tarihi Başlangıçtan Günümüze. (F. Dereli, Trans.). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Şahin, H. (2013). Osmanlı Timar Sisteminin Menşei Meselesi. Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, 12, 58-74. Şen, M. E. & Türkmenoğlu, M. A. (2012). Avrupa Feodalitesi ile Osmanlı Tımar Sistemi Üzerine Bir Mukayese. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(4), 189-204.
• Tabakoğlu, A. (2005). İktisat Tarihi Toplu Makaleler I. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Tabakoğlu, A. (2018). Türkiye İktisat Tarihi (15th Ed.). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tauger, M. B. (2011). Agriculture in World History. New York: Routledge Press.
• Turan, O. (1948). Türkiye Selçuklularında Toprak Hukuku Miri Toprak ve Hususi Mülkiyet Şekilleri. Belleten, 12(47), 549-574.
• Turan, O. (1968). İkta. In İslam Ansiklopedisi (Vol. 5, pp. 949-959). İstanbul: MEB. Basımevi.
• Türkmenoğlu, M. A. (2021). Osmanlı Klasik Döneminde Sipahi, Köylü ve Devlet. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 53, 485-503.
• Uchtmann, Donald L. & Osbarn, M & Maloney, V. (1987). Japanese Agriculture: Tradition and The Modern Challenge. Gonzaga Law Review, 361, 361-412.
• Üçok, C. (1944). Osmanlı Devleti Teşkilâtından Timarlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1(4), 525-551.
• Volin, L. (1943). The Russian Peasant and Serfdom. Agricultural History, 17(1), 41-61.
• Wood, E. M. (2002). Landlords and Peasants, Masters and Slaves: Class Relations in Greek and Roman Antiquity. Historical Materialism, 10(3), 17-69.
• Yeliseyeva, N. V. (2009). Yakın Çağlar Tarihi (Ö. İnce, Trans.). İstanbul: Yordam Kitap.