Çevre Hakkı ve Yerel Yönetimlerin Çevre Hakkı Karşısındaki Konumu

Yıl 2025, Cilt: 21 Sayı: 1, 98 - 110, 30.06.2025

Muharrem Altıntaş

Öz

İnsan hakları tüm insanların, insanlık onuruna yaraşır bir yaşam sürebilmeleri için talep edebilecekleri haklardır. Kaynağını doğal hukuk öğretisinden alan insan hakları düşüncesi, zaman içerisinde gelişim göstermiş ve insan haklarının kapsamı tedrici olarak gelişmiştir. Çevre hakkı, yaşanan çevresel felaketler ve bu felaketlere dikkat çeken bilimsel ve uluslararası belgelerin etkisiyle bir dayanışma hakkı olarak 20. yüzyılın ikinci yarısında belirmiştir. Sağlıklı, dengeli ve kaliteli bir çevreye sahip olma düşüncesinin, insanların insanlık onuruna yaraşır bir yaşam sürebilmeleri amacı ile kesiştiği nokta çevre hakkının bir insan hakkı olarak var olma sebebine işaret etmektedir.
Belirli bir yörede yaşayanların ortak ihtiyaçlarını karşılamak için oluşturulan yerel yönetimler, hizmet sundukları yörenin çevresel değerlerini ve koşullarını en yakından takip edebilen kuruluşlardır. Bu özellikleri sebebiyle yerel yönetimler, çevre hakkı talebinin başat aktörleridir. Öte yandan doğal olarak insanların topluluk halinde, bir arada yaşamalarının bir sonucu olarak ortaya çıkan yerel yönetimler, bir toplum hakkı olarak çevre hakkının hayata geçirilebilmesinde önemli avantajlar sunmaktadır

Anahtar Kelimeler

İnsan hakları , dayanışma hakları , çevre , yerel yönetimler

Right to Environment and the Position of Local Governments Towards Environmental Rights

Öz

Human rights are the rights that all people can demand so that they can live a life worthy of human dignity. The idea of human rights, which take sitssource from the doctrine of natural law, has developed over time and the scope of human rights has developed gradually. The right to environment emerged in the second half of the 20th century as a right of solidarity with the environmental disasters experienced and the impact of scientific and inter national documents drawing attention to these disasters. The point where the idea of having a healthy, balanced and high-quality environment intersects with the aim of enabling people to live a life worthy of human dignity points to the reason why the right to environment exists as a human right.
Local governments, which are created to meet the common needs of the peopleliving in a certain region, are the organizations that can closely follow the environmental values and conditions of the region they are located and serve. Due to these features, local governments are the leading actors of the environmental right demand. On the other hand, local governments, which naturally emerge as a result of peopleliving together as a community, offer important advantages in realizing the right to the environment as a community right.

Anahtar Kelimeler

Human rights , rights of solidarity , environment , local governments

Kaynakça

• Algan B. (2004), Rethinking “Third Generation” Human Rights, Ankara Law Review, 1(1), 121-155.
• Aydın Bayram, S. (2020). İnsan Hakları Bağlamında Çevre Hakkı: Eleştirel bir Bakış, Güncel Felsefe Tartışmaları, (Ed: A. U. Hacıfevzioğlu) içinde 213-244, İstanbul: Sosyal Yayınlar
• Boyle A. (2012),. Human Rights and the Environment: Where Next? The European Journal of International Law, 23(3), 613-642.
• Coşkun, V. (2006), İnsan Hakları- Liberal Açıdan Bir Tahlil, Ankara: Liberte Yayınları.
• Council of Europe (1992), European Urban Charter, 23.02.2022 tarihinde https://rm.coe.int/168071923d adresinden alındı.
• Cullet, P. (1995), Definition of an Environmental Right in a Human Rights Context, Netherlands Quarterly of Human Rights, 13, 25-40.
• Çiftçioğlu, H. Ve Aydın, A.H. (2019), Türkiye’de Yerel Yönetimler ve Çevre Sorunlarının Çözümündeki Sorumlulukları, Rolleri ve Önemi, Al-Farabi International Journal on Social Sciences, 3(1), 117-128.
• Dadak, K. (2015), Yani Kuşak Hak Olarak Çevre Hakkı, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, Sayı 5, 309-326.
• Dauvergne, P.(2005). Globalization and the Environment, Global Political Economy (Ed.: J. Ravenhill ) içinde 370-395, Oxford: Oxford University Press.
• Domaradzki, S., Khvostova, M. &Pupovac, D. (2019), Karel Vasak’s Generations of Rights and the Contemporary Human Rights Discourse, Human Rights Review, 20, s. 423-443.
• Donnelly, J. (1995), Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Hakları, (Çev: M. Erdoğan ve L. Korkut), Ankara: Yetkin Yayınları
• Downs A. J. (1993), A Healty and Ecologically Balanced Environment: An Argument for a Third Generation Right, Duke Journal of Comperative and International Law, 3(2), 351-385.
• Geray, C. (1998), Yerel Yönetimler ve Çevre, Çağdaş Yerel Yönetimler, 7(3), 57-64.
• Giritli, İ. ve Güngör, H.A. (2002), Günümüzde İnsan Hakları, İstanbul: Der Yayınları.
• Glazebrook, S. (2009), Human Rights and the Environment, Victoria University of Wellington Law Review, 40, 293-350.
• Gökpınar, M. (2015), Bir Kavram Olarak İnsan Hakları ve Çeşitli Açılardan Sınıflandırılması, TBB Dergisi, Sayı: 120, 11-72.
• Hamamcı, C. (1984), Çevre Hakkı Üzerine Düşünceler, İnsan Hakları Yıllığı, 5(1), 171-180.
• Kakışım, C. (2022), Avrupa Yeşil Mutakabatı: Yeşil Teori Perspektifinden Bir Analiz, Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 1-16.
• Karakurt Tosun, E. (2010). Kentsel Ekolojinin Korunması Bağlamında Sürdürülebilir Kentleşme Yaklaşımı, Yerel Yönetimler: Yerel Siyaset ve Kentsel Politikalar, (Ed.: Bekir Parlak) içinde 375-392, Bursa: Dora Yayınları.
• Keleş, R. ve Ertan, B. (2002), Çevre Hukukuna Giriş, Ankara, İmge Yayınevi.
• Keleş, R. (2009), Yerinden Yönetim ve Siyaset, İstanbul: Cem Yayınevi.
• Keleş, İ., Metin, H. ve Sancak, H. Ö. (2005), Çevre Kalkınma ve Etik, Ankara: Alter Yayınları.
• Keleş, R. (1992), İnsan, Çevre, Toplum, İnsan Çevre Toplum (Yay. Haz.: R. Keleş) içinde 9-15. Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, R. ve Hamamcı, C. (1997), Çevrebilim, Ankara: İmge Kitabevi.
• Keleş, R. ve Mengi, A. (2017), Kent Hukuku, Ankara: İmge Kitabevi.
• Kızılboğa, R. ve Batal, S. (2012), Türkiye’de Çevre Sorunlarının Çözümünde Yerel Yönetimlerin Rolü ve Önemi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 191-212.
• Kjellberg, F. (1995), The Changing Values of Local Government, The Annals of the American Academy of Political and Social Science, Vol. 540, 40-50.
• Lewis B. (2012), Environmental Right or a Right to the Environment, Macquarie Journal of International and Comperative Environmental Law, 8(1), 36-47.
• Olgun, H. ve Işık, V. (2017), Bir İnsan Hakkı Olarak “Çevre Hakkı” ve Türk Hukukundaki Yeri. Uluslararası Politik Araştırmalar Dergisi, 3(1), 33-52.
• Otto-Zimmermann, K. (2012). From Rio to Rio+20: The Changing Role of Local Governments in the Context of Current Global Governance, Local Environment: The International Journal of Justiceand Sustainability, 17(5), 511-516.
• Özdek, E. Y. (1993), İnsan Hakkı Olarak Çevre Hakkı, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü Yayınları.
• Özgirgin Vardar, S. ve Şen, M. S. (2024), Çevre Hakkının İnsan Hakları Kapsamında Değerlendirilmesi ve Türkiye’de Çevre Hakkına Dair Deneyimin İncelenmesi, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 11(3), 1-33.
• Öztaş, C. ve Zengin, E. (2008), Yerel Yönetimler ve Çevre, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, Sayı 54, 181-200.
• Shestack, J. J. (2006), İnsan Haklarının Felsefi Temelleri, (Çev.: A. R. Çoban), Liberal Düşünce, Sayı: 43, 87-199.
• Şakacı, B. K. ve Özkaya, S. (2021). Yerel Yönetimlerde Çevre Yönetimi, Yerel Yönetimler, Yönetim, Siyaset, Kent ve Güncel Tartışmalar, (Ed.: Ö. Önder, E. B. Sipahi ve M. Yaman) içinde 733-750, Ankara: Gazi Kitabevi.
• Şengül, M. (1999). Yerel Düzeyde Çevre Yönetimi ve Belediyeler, Çağdaş Yerel Yönetimler Dergisi, 8(3), 91-102.
• Tekeli, İ. (1983), Yerel Yönetimlerde Demokrasi ve Türkiye’de Belediyelerin Gelişimi, Amme İdaresi Dergisi, 16/2, 3-22.
• Tekeli, İ. (2005), Çevre Hakkına Yerelden Yaklaşmak, 07.09.2020 tarihinde panel.stgm.org.tr adresinden alındı.
• Toprak, D. (2017), Türkiye’nin Çevre Politikasında Yerel Yönetimlerin Rolü: Yerel Yönetim Bütçesinin İncelenmesi, Maliye Araştırmaları Dergisi, 3(2), 173-193.
• Turhan, A. (2013), İnsan Hakkı Kuşakları Arasındaki Tamamlayıcılık İlişkisi, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 4(2), 357-378.
• United Nations (UN) (1973). Report of the United Nations Conference on the Human Environment, 12.09.2020 tarihinde https://digitallibrary.un.org/record/523249 adresinden alındı.
• United Nations (UN) (2022). Stockholm+50: A Healthy Planet For The Prosperity Of All – Our Responsibility, Our Opportunity-Report, 26.02.2024 tarihinde https://docs.un.org/en/A/CONF.238/9 adresinden alındı
• Urhan, V. F. (2008), Türkiye’de Yerel Yönetimlerin Yeniden Yapılandırılması, Sayıştay Dergisi, Sayı 70, 85-102. Uygun, O. (2000), İnsan Hakları Kuramı, İnsan Hakları, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• World Urban Forum, (2024), It All Starts At Home WUF 12 Background Paper, 27.02.2025 tarihinde https://wuf.unhabitat.org/sites/default/files/pdf/wuf12-background-paper.pdf adresinden alındı.
• Yavuz, Ş. (2009), Yeşil Halkla İlişkiler ve İkna, İÜ İletişim Fakültesi Dergisi, Sayı: 37, 128-141.
• Yıldırım, U. ve Öner, Ş. (2003), Sürdürülebilir Kalkınma Yaklaşımının Türkiye’ye Yansımaları: GAP’ta Sürdürülebilir Kalkınma ve Yerel Gündem 21, Çağdaş Yerel Yönetimler, 12(4), 6-27.
• Zengin., E. ve Esedov, A. (2010), Çevre Sorunlarının Yerel Özellikleri ve Üsküdar Örneği, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi 59(2010/2), 149-178.