ORGAN VEYA DOKU TİCARETİ SUÇU (TCK 91/3)

Yıl 2021, Cilt: 2 Sayı: 1, 50 - 88, 23.04.2021

Yusuf Kaçar

Öz

İnsan biyolojisinin incelenmesinde kaydedilen başarılar ve tıbbi teknolojide meydana gelen maddî gelişmeler organ ve doku naklini mümkün kıldı. Yapılan başarılı denemelerin ardından organ ve doku nakli tüm dünyada yaygınlık kazanmaya başladı. Bununla birlikte, çok kısa bir süre içinde organlara olan talep, arzı katbekat aştı. Bu durum, organ bekleyen hastaların bekleme sürelerine yansıdı ve farklı arayışların önünü açtı. Yasal yollardan ihtiyaç duydukları organ veya dokuyu temin edemeyen hastalar, çareyi yasadışı yollarda aramaktadır. Bu duruma sessiz kalmayan devletler ise, organ veya dokunun maddî menfaat karşılığında ticarete konu edilmesini cezalandırıcı düzenlemeler yapmaktadır. Nitel bir araştırmanın sonucunda hazırlanan bu makalenin konusunu, insan vücudunun parçalarının ticarete konu edilmesi yasağının cezaî yaptırımı niteliğindeki, Türk Ceza Kanunu’nun 91. maddesinin 3. fıkrasında düzenlenen “organ veya doku ticareti suçu” oluşturmaktadır. Bu düzenlemenin doktrindeki tartışmalar ve yargı kararları bağlamında, bütünlüklü ve tutarlı bir şekilde ele alınması önem taşımaktadır. Bu kapsamda makalenin ilk bölümünde organ ve doku naklinin hukukî şartları ile alakalı genel bilgilere yer verilmiş, ikinci bölümünde ise bu suç ile alakalı düzenlemeler suç inceleme yöntemi çerçevesinde incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ceza Hukuku, Organ veya Doku Ticareti Suçu, Organ Nakli, Doku Nakli, Organ Ticareti, Doku Ticareti, TCK 91

Destekleyen Kurum

Helal Finans Araştırmaları Derneği (HEFİAD)

Crime of Organ and Tissue Trade (Turkish Penal Code Article 91/3)

Öz

Recorded successes in the research and examination of human biology and material advances in medical technology enabled organ and tissue transplantation. After successful experiments, transplantation has started to gain wide currency in the globe. In a short time, however, the demand for organs far exceeded the supply. This situation has reflected severely on patients’ waiting time and led to different pursuit. Patients who cannot acquire organs or tissues that they need through legal procedures have been seeking a remedy in illicit ways. States which did not remain silent against this situation enacted punitive regulations against trades involved organs and tissues in exchange for material benefits. This study which was prepared as a result of a qualitative inquiry addresses the Turkish Penal Code Article 91/3 related to organ and tissue trade. Discussing this article coherently and in a way providing integrity within the scope of debates in legal doctrine and judicial verdicts is important. In this context, legal conditions of organ and tissue transplantation were examined in the first section, subsequently, in the second section Turkish Penal Code Articles related to organ and tissue trade were investigated according to the crime examining method.

Anahtar Kelimeler

Criminal Law, Crime of Organ or Tissue Trade, Organ Transplantation, Tissue Transplantation, Organ Trade, Tissue Trade, Turkish Penal Code 91

Kaynakça

• Artuç, Mustafa: Kişilere Karşı Suçlar. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Basım, 2018.
• Aydın, Çağrı Kan: “Organ veya Doku Ticareti Suçu”. Ankara Barosu Dergisi 69/1 (2011), 129-162.
• Aydın, Murat: Tıbbi Müdahale Olarak Organ ve Doku Nakli ve Cezai Sorumluluğu. Ankara: Adalet Yayınevi, 2008.
• Bagheri, Ali: “Child organ trafficking: global reality and inadequate international response”. Medicine Health Care and Philosophy 19/2 (2016), 239-246.
• Bakıcı, Sedat: 5237 sayılı yasa kapsamında Ceza Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 2010.
• Bayraktar, Köksal: “Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanuna İlişkin Düşünceler”. Ceza Hukuku ve Kriminoloji Dergisi 1/2 (1979), 15-22.
• Bayraktar, Ömer: “Organ ve Doku Nakli”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/1 (2010), 1297-1329.
• Çiftçioğlu, Cengiz Topel: “Türk Ceza Kanununda Organ veya Doku Ticareti Suçu”. İstanbul Kültür Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 14/2 (2015), 107-146.
• Dönmezer, Sulhi: “Organ Nakli”. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası 41/1-2 (1975), 373-380.
• Gökçen, Ahmet – Balcı, Murat: Kasten Öldürme, Kasten Yaralama, Organ ve Doku Ticareti Suçları. Ankara: Adalet Yayınevi, 2. Basım, 2015.
• Gözübüyük, Gizem: Bir Tıbbi Müdahale Şekli Olarak Organ ve Doku Naklinin Hukuki Sınırları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Hafızoğulları, Zeki: “Kusurluluğu Kaldıran Bir Neden Olarak Ceza Hukukunda İstenemezlik İlkesi (NICHTZUMUTBARKEĐT /L’INESIGIBILITA)”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 57/3 (2008), 337-369.
• Hafızoğulları, Zeki – Özen, Muharrem: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler: Kişilere Karşı Suçlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 6. Basım, 2017.
• Parlar, Ali: Türk Ceza Kanunu Şerhi. 2 Cilt. Ankara: Bilge Yayınevi, 2. Basım, 2015.
• Hakeri, Hakan: Tıp Hukuku. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 16. Basım, 2019
• Kelly, Emily: "International Organ Trafficking Crisis: Solutions Addressing the Heart of the Matter”. Boston College International & Comparative Law Review 54/3 (2013), 1317-1349.
• Kızılarslan, Hakan: “Organ ve Doku Naklinin Hukuki Yapısı”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/1 (2010), 1003-1025.
• Koca, Mahmut – Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 13. Basım, 2020.
• Koca, Mahmut – Üzülmez, İlhan: Türk Ceza Hukuku Özel Hükümler. Ankara: Adalet Yayınevi, 6. Basım, 2019.
• Lilie, Hans: “Organ Ticareti Suçu”. Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları. 359-366. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2008.
• Meran, Necati: Yeni Türk Ceza Kanununda Kişilere Karşı Suçlar. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Mermut, Serdar: “Organ ve Doku Ticareti Suçu”. Galatasaray Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 9/1 (2010), 1457-1488.
• Ömeroğlu, Ömer: “Organ ve Doku Ticareti Suçu”. Terazi Hukuk Dergisi 5/42 (2010), 57-72.
• Özbek, Veli Özer: Yeni Türk Ceza Kanununun Anlamı. 2 Cilt. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2008.
• Özen, Mustafa: Ceza Hukuku Özel Hükümler Dersleri. Ankara: Adalet Yayınevi, 2017.
• Özer, Kemâl: Ölüm Tacirleri: Organ Nakli Hakkında Gizlenen Gerçekler. Ketebe Yayınevi, 2020.
• Schroth, Ulrich: “Organ Naklinde Hukuksal Problemler”. Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları. 313-327 Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2008.
• Soyaslan, Doğan: “Organ Nakilleri”. Tıp Ceza Hukukunun Güncel Sorunları. 328-358. Ankara: Türkiye Barolar Birliği Yayınları, 2008.
• Şen, Ersan: Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu. 2 Cilt. İstanbul: Vedat Kitapçılık, 2006.
• Taneri, Gökhan: Vücut Dokunulmazlığına Karşı Suçlar. Ankara: Adalet Yayınevi, 2014.
• Toroslu, Nevzat: “Organ Aktarma ve Cezai Sorumluluk”. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 35/1 (1978), 91-120.
• (CMK) – Ceza Muhakemesi Kanunu (Kanun No. 5271). Resmî Gazete 25673 (17 Aralık 2004). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.5271.pdf
• Demiroğlu Bilim Üniversitesi (DBÜ). “Anesteziyoloji ve Reanimasyon” (Erişim 10 Ocak 2021) https://demiroglu.bilim.edu.tr/tip-fakultesi-akademik-bolumlerimiz-anesteziyoloji-ve-reanimasyon-anabilim-dali.php?sc=d&W=1366
• eTCK – Mülga Türk Ceza Kanunu (Kanun No. 765). Resmî Gazete 320 (1 Mart 1926). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/5.3.765.pdf
• Kubbealtı Lugatı. Erişim 9 Aralık 2020. www.lugatim.com.
• ODNK – Organ ve Doku Nakli Kanunu, Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkında Kanun (Kanun No. 2238). Resmî Gazete 16655 (3 Haziran 1979). https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2238.pdf
• ODNY – Organ ve Doku Nakli Hizmetleri Yönetmeliği (Yönetmelik No. 15860). Resmî Gazete 28191 (1 Şubat 2012). https://mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=15860&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5
• Sağlıkla İlgili Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (Kanun No 7151). Resmî Gazete 30616 (5 Aralık 2018). https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2018/12/20181205-8.htm
• TCK, Türk Ceza Kanunu (Kanun No. 5237). Resmî Gazete 25611 (26 Eylül 2004). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5237&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Lexpera. “Türk Ceza Kanunu Gerekçesi” (Erişim 12 Şubat 2021). https://www.lexpera.com.tr/mevzuat/gerekceler/turk-ceza-kanunu-madde-gerekceleri/1
• Türkiye Organ Nakli Vakfı. “İstatistikler” (Erişim 21 Şubat 2021). https://tonv.org.tr/admin/pages/files/TURKEY-2002-2013-ORGAN-DONATION-AND-TRANSPLANTATION-STATISTICS.pdf
• U.S. Government Information on Organ Donation and Transplantation. “Organ Donation Statistics” (Erişim 21 Şubat 2021). https://www.organdonor.gov/statistics-stories/statistics.html#glance
• Yargıtay Kararları. https://karararama.yargitay.gov.tr/YargitayBilgiBankasiIstemciWeb/