XVI. YÜZYIL OSMANLI-HABEŞ EYALETİ İLİŞKİLERİ VE HÜDAVERDİ PAŞA’NIN (1587-1592) BEYLERBEYLİĞİ DÖNEMİ

Yıl 2023, Cilt: 4 Sayı: 2, 123 - 144, 24.10.2023

Aydın Özkan

https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1351580

Öz

Osmanlı Devleti, 1517 yılında Mısır’ı ve daha sonra da Yemen’i topraklarına katmasının ardından Kızıldeniz’de etkin güç konumuna gelmiştir. XVI. yüzyılda Portekizlilerin Kızıldeniz’e girmesine engel olunmaya çalışılmış böylece doğu ticaretine hakim olmaları önlenmiş ve Kızıldeniz’e kıyısı olan kutsal topraklara verebilecekleri zararların da önüne geçilmiştir. Kızıldeniz sahillerine hâkim olmak amacıyla Özdemir Paşa komutanlığında 1520 yılında Zeyla Limanı, 1524’te Sevakin Limanı ele geçirilmiş daha sonra 1555 yılında Habeş Eyaleti kurulmuştur. Habeş Eyaleti’ne 1587 yılında atanan Beylerbeyi Hüdaverdi Paşa, eyaletin dışından saldırıya hazırlanan Galla Kabileleri, Masavva taraflarında ise Portekizliler ve onlardan destek alan Hıristiyan Habeş Krallığı ile büyük mücadelelerde bulunmuştur. Habeş Kralı Sartsa Dengel mağlup edildiği gibi askerlerinin büyük bir çoğunluğu öldürülmüş, bir kısmı da esir edilmiştir. XVII. yüzyılda ise Osmanlı Devleti, İran ve Avrupa’da farklı devletlerle devam eden savaşlar sebebiyle merkezinden uzak olan bu yerlere denizden ya da karadan yeteri kadar askeri destek gönderememiştir. Fakat Osmanlı, Afrika Boynuzu’na kadar uzanan Afrika sahilini her türlü tehlikeden korumayı her daim devletin stratejik, politik misyonu olarak kabul etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Habeş Eyaleti, Hüdaverdi Paşa, Galla, Portekiz

XVI. CENTURY OTTOMAN-ABYSSINIAN PROVINCE RELATIONS AND HÜDAVERDİ PASHA BEYLERBEY PERIOD (1587-1592)

Öz

The Ottoman Empire became an active power in the Red Sea after annexing Egypt and then Yemen in 1517. XVI. In the century, an attempt was made to prevent the Portuguese from entering the Red Sea, thus preventing them from dominating the eastern trade and preventing the damage they could cause to the sacred lands on the coast of the Red Sea. In order to dominate the Red Sea coast, Zeyla Port was captured in 1520 and Sevakin Port in 1524 under the command of Özdemir Pasha, and then the Abyssinian State was established in 1555. Beylerbeyi Hüdaverdi Pasha, who was appointed to the Abyssinian Province in 1587, had great struggles with the Galla Tribes, who were preparing to attack from outside the province, and with the Portuguese on the Masawa side, and the Christian Abyssinian Kingdom, which received support from them. Not only was the Abyssinian King Sartsa Değerl defeated, but the majority of his soldiers were killed and some were captured. XVII. In the 19th century, the Ottoman Empire could not send enough military support by sea or land to these places that were far from the center due to the ongoing wars with Iran and different states in Europe. However, the Ottoman Empire has always considered protecting the African coast, which extends to the Horn of Africa, from all kinds of dangers as the strategic and political mission of the state.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Abyssinian Province, Hüdaverdi Pasha, Galla, Portugal

Kaynakça

• Adwan, I. M. A. (2019). Sırau’l-Osmani el-portakaliyyi’l-Bahri Fi’l-karni’l-Sadisi Aşar. Journal of Al-Quds Open University for Humanities & Social Studies, 51, 43-57.
• Abdu, M. A. (2012). Etiyopya-Türkiye İlişkileri: Karşılıklı Şüphe ve Anlaşmazlıktan Karşılıklı Anlayış ve İşbirliğine. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Allahverdi, Ş. R. (2013). Kızıldeniz’de Osmanlı Hâkimiyeti: Özdemiroğlu Osman Paşa’nın Habeşistan Beylerbeyliği (1561-1567). Studies of the Ottoman Domain, 3(5), 35-48.
• Arnold, D. (2001). Coğrafi Keşifler Tarihi. O. Bahadır (Çev.). (s. 25-49). İstanbul: Yöneliş Yayınları.
• Baldaccı, A. (1950). Habeşistan. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 5, s. 3-4). İstanbul: MEB Yayınları.
• Blackburn, J. R. ( 1995 ). Özdemir Pasha. Encyclopaedia of İslam 2 içinde (Cilt. 8, s. 235). Leiden: Brill.
• Bruce, J. (1805). Travels to Discover the Source of the Nile III. Edinburgh: James Ballantyne.
• Farah, İ. A. (2016). Somali’de Osmanlı Yönetimi’nin Sonu ve Sömürgeciliğin Başlangıcı (1800-1920). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• Gilbert, E. ve Reynolds, J. T. (2016). Tarih Öncesinden Günümüze Dünya Tarihinde Afrika. M. Demirkaya (Çev.). İstanbul: Küre Yayınları.
• Karabekir, K. (1935). İtalya Habeş. İstanbul: Tecelli Matbaası.
• Kavas, A. (1997). Harar. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (Cilt. 16 s. 107-109). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kılıçoğlu, S., Araz N. ve Devrim H. (Ed.). (1973). Habeşistan. Büyük Lügat ve Ansiklopedi içinde (Cilt 5, s. 480). İstanbul: Meydan Yayınevi.
• Orhonlu, C. (1974). Osmanlı İmparatorluğunun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
• Orhonlu, C. (1994). Habeş Eyaleti. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi içinde (Cilt. 14, s. 363-364). İstanbul: TDV Yayınları.
• Orhonlu, C. (1996). Osmanlı İmparatorluğu’nun Güney Siyaseti Habeş Eyaleti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Orhonlu, C. (1965). Osmanlıların Habeşistan Siyaseti 1554-1560. İstanbul Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi. 2.
• Özköse, K. (2001). Başlangıçtan Günümüze Kadar Afrika’da İslam ve Tasavvuf E. Cebeci (Ed.). Tasavvuf İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi (s. 158). Ankara: İstam Yayınları.
• Öztürk, L. (1995). Etiyopya. Türkiye Diyanet Vakfı Ansiklopedisi içinde (Cilt. 11, s. 494-495). İstanbul: TDV Yayınları. Pankhurst, R. (1967). An Introduction to the History of the Ethiopian Army. Addis Ababa: Imperial Ethiopian Air Force.
• Kahraman, S. A. (Haz.) 2011. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 9(2). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Salah, M. O. (2015). Kuzey Somali’de Osmanlı Hâkimiyeti (1559-1916). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir
• Süreyya, M. (1996). Sicilli Osmani. N. Akbayar(Haz.). (Cilt. 3, s.685). İstanbul.
• Uğur, H. (2005). Osmanlı Afrika’sında Bir Sultanlık Zengibar. İstanbul: Küre Yayınları.
• Yıldız, F. (2018). The Diplomatic Relationships Between the Republic of Turkey and Ethiopia. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Addis Ababa Addis Ababa Üniversitesi, Afrika ve Doğu Araştırmaları Çalışmaları Merkezi, Addis Ababa.
• BOA. A. DVN. RSK. KK. No. 213/212 (Tarih: M.05.07.1555).
• BOA. A. DVN. RSK. KK. No. 252/177
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 5/1163 (Tarih: M.24.06.1556).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 2/1152 (Tarih: M.19.07.1556).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 7/177 (Tarih: M.07.09.1567).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 5/704 (Tarih: M.24.12.1565).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 7/152 (Tarih: M.04.09.1567).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 14/940 (Tarih: M.07.12.1570).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 21/301 (Tarih: M.23.02.1573).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 24/301
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 48/209
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 48/1114
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 48/977 (Tarih: M.14.03.1583).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 67/237 (Tarih: M.02.12.1587).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 67/328 (Tarih: M.02.12.1587).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 67/329 (Tarih: M.02.12.1587).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/216 (Tarih: M.02.12.1587).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 62/453 (Tarih: M.11.12.1587).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 64/499
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/217
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/218
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/285
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/479
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/374
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 66/466
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 67/236
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 69/560 (Tarih: M.10.11.1592).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 69/561 (Tarih: M.10.11.1592).
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 72/286
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 40/698
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 39/112
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 48/10
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 60/580
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 71/550
• BOA. A. DVNS. MHM. d. No. 72/610
• BOA. TS. MA. e. No. 1063/42
• BOA. TS. MA. e. No. 872/47
• EMAKA. No. 12703