İBN SÎNÂ’YA GÖRE KUR’ANÎ VE FELSEFİ HİTABIN DİYALEKTİĞİ: “ELEŞTİREL BİR ÇALIŞMA”

Yıl 2024, Cilt: 5 Sayı: 2, 202 - 231, 30.10.2024

Abdülkerim Soliman

https://doi.org/10.53662/esamdergisi.1520648

Öz

Kur’an-ı Kerim, Peygamber’e (s.a.v) indirildiği andan kıyametin kopacağı vakte kadar, zaman gözetmeksizin, Allah’ın mucizevi kitabıdır. Hem inananların hem de ona karşıt olanların zihinlerini ve kalplerini kendisiyle meşgul etmesi, onun mucizevi yönlerinden biridir. Herkes kendi uzmanlığına, eğilimine, düşüncesine ve ideolojisine göre kendisini meşgul eden ve ilgilendiren şeyi onda arar. Bu nedenle, Kur’an’dan etkilenmesi sebebiyle veya onu daha iyi tanımak amacıyla, Kur'an'ı inceleyen pek çok ilim dalı ortaya çıkmış, onu araştıran usul ve yöntemlerin sayısı çoğalmıştır. Bu ilimlerden biri de felsefedir. Kur'anî hitap ile felsefi söylem arasındaki örtüşme, Müslüman filozofları, iki söylemi uzlaştırmak ve aralarında bir çatışma olmadığını ispat etmek amacıyla Kur'an'ın bazı varlığa dair ve gaybî konularının analitik okunmasında felsefeyi kullanmaya sevk etmiştir. İbn Sînâ’nın geçmişte, Kur’anî hitap ile felsefi söylemi yakınlaştırmaya yönelik gayretleri, en önemli çabalardan biri kabul edilir. Zira bu çabanın, modernite savunucuları üzerinde büyük ve derin etkisi bulunmaktadır. Bunun yanı sıra İbn Sînâ, Kur’an’ı anlama ve yorumlamada burhan, siyak ve maksadı esas alan yönteme önem vermiştir. Bu çalışma, İbn Sînâ’nın tefsir anlayışının temel özelliklerini ortaya koymaya çalışmaktadır. Çalışma bir giriş ve dört bölümden oluşmaktadır: Birinci bölümde bâtinî tefsir, ikinci bölümde bazı kozmik imgelerin bilimsel ve felsefi yorumları, üçüncü bölümde bazı ahiret sahnelerinin felsefi yorumları, dördüncü bölümde ise Allah'ın birliğinin ispatında felsefi yorumlar ile uluhiyet ve nübüvvetin ispatında burhanî yorumlar ele alınmıştır. Çalışmada eleştirel analiz yöntemi benimsenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir,, Kur'an, Felsefe, diyalektik, İbn Sina

THE DIALECTICS OF THE QUR’ANIC AND PHILOSOPHICAL DISCOURSE ACCORDING TO IBN SĪNĀ: “CRITICAL STUDY”

Öz

The Holy Qur'an is the miraculous book of Allah, from the time it was revealed to the Prophet until the Day of Judgement, regardless of time. One of its miraculous aspects is that it occupies the minds and hearts of both its believers and anti-believers. Everyone tries to find his occupations and interests in it, according to his expertise, inclination, thought and ideology. Therefore many branches of science have occured to study the Qur'an because of its influence or in order to know it better, and the number of methods of studying it has multiplied. One of these sciences is philosophy. The overlap between the Quranic and philosophical discourse led Muslim philosophers to use philosophy in the analytical reading of some of the Quranic existential and unseen issues in order to reconcile the two discourses and prove that there was no conflict between them. Avicenna’s efforts in the past to bring the Quranic address and philosophical discourse closer is considered one of the most important efforty. This effort had a great and profound impact on the advocates of modernity. In addition to this, Avicenna attached importance to the methodology based on demonstration, siyāq, and intention in understanding and interpreting the Quran. This study attempts to reveal the basic features of Avicenna’s understanding of tafsir. The study consists of an introduction and four chapters: The first part deals with esoteric interpretation, the second part with scientific and philosophical interpretations of some cosmic images, the third part with philosophical interpretations of some scenes of the afterlife, and the fourth part with philosophical interpretations in the proof of the oneness of God and demonstrative interpretations in the proof of divinity and prophethood. Critical analysis method is adopted in the study.

Anahtar Kelimeler

Tafsir, The Qur’an, Philosophy, Dialectics, Ibn Sina

Kaynakça

• Alûsî, M. (1994). Rûhu’l-Me’ânî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Cevher, T. (1350). el-Cevâhir fî tefsîri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Matbaatu el-Bâbî el-Halebî.
• el-Farabî, M. (1349). Resâilu’l-Farabî (ed-De’âvâ’l-Kalbiyye). Haydar Âbât: Matbait meclis dairet el-Meârif el-Osmaniyye.
• el-Hâdimî, M. (2016). Hâşiyetün ‘alâ Sureti’l-İhlâs li İbn Sînâ. Thk. Harun Bekiroğlu. İslâm Araştırmaları Dergisi, 35, 71-125.
• el-Hüseynî, İ. (1291). şarh füsûsül-Hikem lil-Farabi. İstanbul.
• er-Râzî, F. (t.y.). Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• es-Sühreverdî, Ö. (1945). Kitâbu’t-Telvîhati’l-Levhiyye ve’l-‘Arşiyye, Dımne mecmû’atin fi’l-hikmeti’l-İlâhiyye. tsh. H. Körbin. İstanbul: Matba’atu’l-Me’ârif.
• eş-Şîrâzî, M. (1998). Tefsiru’l-Kur’âni’l-Azim. Beyrut: Dâru’l-Ma’ârif, 2. Baskı.
• et-Teftâzânî, S. (t.y.). el-‘Akâidu’n-Nesefiyye ve şerhuhâ. Thk. Ali Kemâl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî.
• ez-Zehebî, M. (t.y.) et-Tefsîr ve’l-müfessirûn. Kahire: Mektebetü Vehb.
• ez-Zürkānî, M. (1943). Menâhilü’l-irfân fî ulûmi’l-Kur’ân. Kahire: Matba’atu İsa el-Bâbî el-Halebî.
• Hicâzî, M. (1959). el-Felsefetü’l-İslâmiyye ve sılâtuhâ bi’l-felsefeti’l-Yûnâniyye. kahire: Dârut-Tib’ah el-Muhmmadiyah.
• İbn Kesîr, İ. (t.y.). Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. Thk. Muhammed İbrahim el-Bennâ. Kahire: Dâru’ş-Şa’b.
• İbn Sînâ, H. (1983). et-Tefsîri’l-Kur’ânî ve’l-lüğati’s-Sûfiyye fî Felsefeti İbn Sînâ. Hasan ‘Âsî. Beyrut: el-Müessesetü’l-Câmi’iyye.
• İbn Sînâ, H. (2002). Tefsîru Sureti’l-İhlâs li İbni Sina tahkîk ve dirâse. Abdullah Abdurrahman el-Hatîb. Mecelletü’ş-Şerî’a ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye. Câmi’atu’l-Küveyt, 51, 1-45.
• İbn Sînâ, H (t.y.a). el-İşârât ve’t-Tenbîhât ma’a şerhi Nasîruddîn et-Tûsî. Thk. Süleyman Dünya. Kahire: Dâru’l-Ma’ârif.
• İbn Sînâ, H. (t.y.b). Risâle fî isbâti’n-nübüvvât ve te’vîli rumûzihim ve emsâlihim, dımne kitâbi Tis’u resâile fi’l-hikmeti ve’t-tabî’iyyât. Kahire: Dâru’l-Büstânî.
• İbnü’s-Salâh, O. (1986). Fetâvâ ve mesâilü İbnü’s-Salâh fi’t-tefsir ve’l-hadîs ve’l-usûl ve’l-fıkh. Thk. Abdülmu’tî Emin Kal’ecî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife.
• İhvân’s-safâ. (1928). Resâilu İhvâni’s-Safâ ve Hillânu’l-Vefâ. Tsh. Hayruddîn ez-Ziriklî. Mısır: el-Matba’atu’l-‘Arabiyye.
• Rıza, M. (1367). Tefsîru’l-Menâr. Kahire: Dâru’l-Menâr.
• Sabri, M (t.y.). Mevkıfu’l-‘Akl ve’l-İlm ve’l-‘Âlem min Rabbi’l-‘Âlemin ve ‘ibâdihi’l-mürselîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî.
• Süyûtî, M. (t.y.). el-İtkân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Suudi Arabistan: Vezâretü’ş-Şüûni’l-İslamiyye ve’l-Evkâf.