Machiavelli’nin “Hükümdar”ı, Peresvetov’un “Sultan”ı; Machiavelli ve Peresvetov’un Siyaset Felsefelerindeki Benzerlikler

Yıl 2024, Cilt: 5, 1 - 19, 09.12.2024

Mustafa Kuzuoğlu

https://doi.org/10.70029/esbd.1392428

Öz

XVI. yüzyıl, Rus edebiyat tarihi açısından önemli bir devirdi. Öğretici yahut bilgilendirici yazı türü olarak ifade edilebilecek publisist geleneğin yükselişi, Rus siyaset felsefesine dair ilk eserlerin ortaya çıkmasına sebep oldu. Dönemin müellifleri, ideal hükümdar algısına dair görüşlerini kaleme aldılar. İvan Peresvetov bu yazarlar arasında en dikkat çekeniydi. Nitekim IV. İvan’a sunduğu dilekçelerdeki önerilerin birçoğu, ilerleyen yıllarda gerçekleştirilmişti. Ayrıca “adalet inançtan üstündür”, “Tanrı inancı değil, adaleti sever” gibi söylemleri dönem için oldukça radikal ifadelerdi. Bununla birlikte Peresvetov, merkezi devletin ve çarlık gücünün pekiştirilmesini, diğer bir deyişle mutlakıyet yönetimini savunuyordu. Ona göre Fatih Sultan Mehmed kendi ülkesinde adaleti ve merkezi yönetimi tesis etmiş ideal bir hükümdardı; IV. İvan’ın yapması gereken Fatih Sultan Mehmed’in siyasetini kendi ülkesinde uygulamasıydı. D. Egorov, V. F. Rjiga, İ. İ. Polosin gibi araştırmacılar, Peresvetov’un düşüncelerinin kökenlerini Batı Avrupa’da aradılar. Filhakika Peresvetov, Moskova’ya gelmeden evvel batılı fikirlerin ve bilhassa Machiavelli’nin eserlerinin yayıldığı ortamla temasa geçmişti. Keza Büyük Arzuhal adlı eserinde sık sık, muhtelif krallıklardan özdeyişler getirdiğini ifade etmişti. Bu bağlamda araştırmacılar, Peresvetov’un Machiavelli’nin eserleriyle karşılaşmış olduğunu hatta IV. İvan’a takdim ettiği kitaplar arasında Machiavelli’nin eserlerinin bulunduğunu öne sürmüştü. Filvaki Peresvetov ile Machiavelli’nin ideal hükümdar tasvirleri birbirine benziyordu. İki düşünür de hükümdarın “askeri bilgeliğe” sahip olması, liyakate önem vermesi, şatafattan uzak durması, erdem ve bilgelik taşıması gerektiğini savundu. Merkezi bir idarenin tesisi, başkentin yeni ele geçirilen yerlere taşınması, devletin gerektiğinde baskı ve şiddetle yönetilmesi, yasalara sıkı bir şekilde bağlılık gibi hususlarda da benzer görüşleri paylaştılar.

Anahtar Kelimeler

Peresvetov, Machiavelli, Hükümdar, Siyaset Felsefesi, Rus felsefesi

Machiavelli’s “Prince”, Peresvetov’s “Sultan”; Similarity Between the Political Philosophy of Machiavelli and Peresvetov

Öz

XVIth century was a significant epoch for the history of Russian literature. The rise of the publisist tradition, which can be expressed as an educational or informative type of writing, led to the emergence of the first works on Russian political philosophy. The authors of the epoch drew up their views on the perception of the ideal ruler. Among these writers, Ivan Peresvetov stands out as the most notable figure. Many of the suggestions in his petitions were carried out in the following years. In addition, his statements such as “justice is superior to faith” and “God loves justice, not faith” were quite radical expressions for the epoch. On the other hand, Peresvetov defended the concept of the central state and the idea of ​​strengthening the tsarist power. According to him, Mehmed the Conqueror was an ideal ruler who established centralized administration in his own country; What IV. Ivan had to do was to implement the policy of Mehmed the Conqueror in his own country.
Researchers like D. Egorov, V. F. Rjiga, I. I. Polosin sought the origins of Peresvetov’s ideas in Western Europe. Peresvetov engaged with Western ideas, particularly the works of Machiavelli, before coming to Moscow. He stated in his Great Petition that he often brought aphorisms from various kingdoms. In this context, Polosin claimed that Peresvetov had encountered Machiavelli’s works and he gave Machiavelli’s books to Ivan. Indeed Peresvetov’s and Machiavelli’s conceptions of ideal rulers were similar. Both thinkers argued that the ruler should have “military wisdom”, attach importance to merit, stay away from luxury, and possess virtue and wisdom. They shared similar views on issues such as the establishment of a central administration, the relocation of the capital to newly conquered places, the administration of the state by oppression and violence when necessary, and strict adherence to the law. Despite these similarities in the thoughts of both authors, this subject requires investigation, as no research has been published on it in Turkish and English literature.

Anahtar Kelimeler

Peresvetov, Machiavelli, Prince, Political Philosophy, Russian Philosophy

Kaynakça

• Acar, S. (2019). Rus Nokta-i Nazarından İdeal Bir Hükümdar Örneği Olarak Fatih Sultan Mehmed. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (2), 1-22.
• Ağaoğulları, M. A. (2015). Sokrates’ten Jakobenlere Batı’da Siyasal Düşünceler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Aykut, A. (1982). İvan Peresvetov ve ‘Sultan Mehmed Menkıbesi’. Belleten, 184, s. 861-882.
• Bain, R. N. (1911). Laski. Encyclopedia Britannica, Vol. 16, New York: Horace Everett Hooper. 234-235.
• Bireley, R. (1990). The Counter Reformation Prince; Anti-Machiavellianism or Catholic Statecraft in Early Modern Europe. London: University of North Carolina Press.
• Ekinci, E. B. (1996). Machiavelli ve Hukuk Tarihindeki Yeri. Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, 10 (1-3), 213-252.
• Janakowski, M. (2018). Between Facts And Panegyrics, Tracing The Youth And Peregrinations Of Hieronim, Jan And Stanisław Łaski. Revıew Of Historical Sciences, 17 (3), 67-101.
• Koç, Y. & Topluk, G. (2021). Osmanlı İslami Politik Düşüncesi ve İdari Tecrübesinin Machiavelli Üzerindeki Etkileri. Liberal Düşünce Dergisi, 26 (101), 123-141.
• Kolunic, M. R. (2018). Biography of Antun Vrancic, The İstanbul Letters of Antun Vrancic; Croatian and English Translation of Selected Latin Letters, (Ed.: Zrinka Blazevic, Andelko Vlasic). İstanbul: Croatian Academy of Sciences and Arts, 28-30.
• Lerski, G. J. (1996). Historical Dictionary of Poland (966-1945). London: Greenwood.
• Lucin, B. (2018). A Missed Encounter; Tranquillus Andronicus and Erasmus of Rotterdam. Erasmus Studies, 38, 55-63.
• Machiavelli, N. (2003). Askerlik Sanatı. (Çev.: Nazım Güvenç). İstanbul: Anahtar Kitaplar.
• Machiavelli, N. (2018). Hükümdar. (Çev.: Necdet Adabağ). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Machiavelli, N. (2021). Titus Livius’un İlk On Kitabı Üzerine Söylevler. (Çev.: Alev Tolga). İstanbul: Say Yayınları.
• Matuszewski, D. C. (1972). Peresvetov: The Ottoman Example and the Muscovite State. Washington University, Yayımlanmamış Doktora Tezi.
• Mihaylova, T. V. (2011). K Semantiçeskoy Dinamike Politiçeskih Simbolov: Tsarskaya ‘Groza’ v Russkoy Publitistike XVI. Veka. Vestnik Krasnoyarskogo Gosudarstvennogo Pedagogiçeskogo Universiteta İm. V. P. Astafeva, T. 1, 165-169.
• Ortaylı, İ. (2010). Süleymân and Ivan: Two Autocrats of Eastern Europe. Süleymân the Second and His Time, (Ed.: Halil İnalcık, Cemal Kafadar). İstanbul: The İsis Press, 203-210.
• Oslyabya. (1897). Entsiklopediçeskiy Slovar, (İzd.: F. A. Brokgauz, İ. A. Efron), T. 22, St. Petersburg: Semenovskaya Tipografiya, 284.
• Peresvet. (1908). Russkiy Biografiçeskiy Slovar, T. 28, St. Petersburg: Tip. İ. N. Skorohodova, 519-520.
• Rozaliyeva, N. Yu. (1990). Osmanskie Realii i Rossiyskie Problemi v ‘Skazanii o Magmete-saltane’ i Drugih Soçineniyah İ. S. Peresvetova. Osmanskaya İmperiya; Gosudarstvennaya Vlast i Sotsialno-politiçeskaya Struktura, (Red.: S. F. Oreşkova) Moskva: Glavnaya Redaktsiya Vostoçnoy Literaturı, 212-222.
• Soçineniya İ. Peresvetova. (1956). (Sost.: A. A. Zimin). Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk.
• Talmazan, O. N.. (2021). Pravda Peresvetova i Pragma Makiavelli. Slavyanskie Çteniya, 16-17, 156-175.
• Tedaldi (Djiovanni Thedaldi). (1901). Entsiklopediçeskiy Slovar, (İzd.: F. A. Brokgauz, İ. A. Efron). T. 32a, St. Petersburg: Semenovskaya Tipografiya, s. 761.
• Walewskiego, C. (1872). Jan Laski; Reformator Kosciola. Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Youssim, M. (2011). Makiavelli; Moral, Politika, Fortuna, Etika Makiavelli, Makiavelli v Rossii, Moskva: İzdatelstvo Kanon.
• Youssim, M. (2018). XVI. Yüzyıl Rus Makyavelisti İvan Peresvetov’un Eserlerinde Yeni Prens’e Bir Örnek Olarak II. Mehmet. (Çev.: Durdu Kundakçı). Machiavelli, Makyavelizm ve Modernite. (Haz.: Cemal Bâli Akal). Ankara: Dost Kitabevi, 131-137.
• Yücel, M. U. & Saginayeva, A. (2020). Altın Orda-Rus Mücadelesinin Edebiyata Yansıması: Zadonşina Destanı. BİLİG, 93, 149-179.
• Zimin, A. A. (1958). Peresvetov i Ego Sovremenniki. Moskva: İzdatelstvo Akademii Nauk SSSR.