Fârâbî’nin Felsefî Sisteminde İlm-i Medenî, Kelâm ve Fıkıh İlişkisi

Yıl 2014, Sayı: 28, 97 - 136, 26.05.2014

Şenol Korkut

Öz

Bu makale Fârâbî’nin felsefî sisteminde kelâm ve
fıkıh ilmini incelemektedir. Bu iki ilim İslâm düşüncesinin geleneksel ilimler
sınıflandırmasında büyük oranda dinî-İslâmî ilimler başlığı altında sıralanmış
ve tahlil edilmiştir. Fârâbî ise ilimleri öncelikle nazarî akıl ve amelî akıl
zemininde nazarî felsefe ve amelî felsefe olarak genel bir bölümlemeye tabi
tutmuş; dil bilimi, mantık, matematik, fizik ve ilahiyatı nazarî ilimler, ev
ekonomisi, ahlak ve siyaseti ise amelî ilimler şeklinde kümelendirmiştir. Amelî
felsefe kapsamındaki anılan ilimler ise ilm-i medenî üst başlığı altında tetkik
etmiştir. Fârâbî, ilkeleri, metotları ve konuları bakımından ilm-i medenî
kapsamındaki ilimleri evrensel ve tümel ilimler olarak telakki etmiş, kelam ve
fıkıhı ise bunlara yardımcı ilimler olarak konumlandırmıştır. Bu bağlamda bu
makale, öncelikle Fârâbî’nin kelâm ve fıkıh ilmine dair yaptığı tanımları, kelamcı
ve fıkıhçı için belirlenmiş şart ve nitelikleri ve bu iki ilmin yöntemlerini
irdelemiştir. 

Anahtar Kelimeler

Fârâbî, İlm-i Medenî, Siyaset, Dinî-İslâmî İlimler, Kelâm, Fıkıh

The Relationship between Science of Society and Religious Sciences (Fıqh and Kalam) in al-Fârâbî’s Philosophical System

Öz

This
article examines al-kalam (Islamic theology) and fiqh (Islamic law; jurisprudence)
in al-Fârâbî’s philosophical system. The two science are investigated initially
as religious sciences in traditional classificition of sciences in Islamic
thought. But, Al-Fârâbî firstly classified sciences as theoretical philosophy
and practical philosophy on the ground of traditional philosophical division of
theoretical intellect and practical intellect based on Aristotle. The practical
sciences consist of politics, ethic, and management of home. In this context, Al-Fârâbî
nominated the sciences under the science of society as universial in respect
with their themes, methods, and principles. Because of fiqh and kalam are following
conditions of a specific religion, they are not formulated as the same status
in terms with their sources, methods, and themes. This article examines
al-Fârâbî’s descriptions of the two religious sciences, attributes of
specialists of two sciences, and methods of two sciences. 

Anahtar Kelimeler

al-Fârâbî, Science of Society, Politics, Religious-Islamic Sciences, Islamic Theology, Jurispuridence

Kaynakça

• Aristoteles, Retorik, çev. Mehmet H. Doğan, İstanbul:1995.
• Aydın, Mehmet, Müslümanların Hıristiyanlığa Karşı Yazdığı Reddiyeler ve Tartışma Konuları, Konya: 1989.
• Aydınlı, Yaşar, “Fârâbî’de İlm-i Kelam ve Fıkıh”, Uluslararası Fârâbî Sempozyumu Bildirileri, ed. F. Terkan, Ş. Korkut, Ankara: 2005, ss.25-45.
• Bodéüs, Richard, The Political Dimensions of Aristotle’s Ethics, Trans. by Jan Edward Garrett, New York: 1993.
• Colmo, Cristopher A., Breaking With Athens, Alfarabi as Founder, New York: 2005.
• van Ess, Josef, “Al-Fârâbî and Ibn al- Rewandî”, Hamdard Islamicus, III: 4, ss.1-15.
• van Ess, Josef, “İslam Kelamı’nın Başlangıcı”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, çev. Şaban Ali Düzgün, 2000, ss.399-423.
• Görgün, Tahsin, “Kur’an ve Fıkıh”, İlahi Sözün Gücü, İstanbul: 2003.
• Fârâbî, Fusûl Münteze’a, nşr. Fevzî M. Neccâr, Beyrut:1986, Fusulu’l-medeni, çev. Hanifi Özcan, İzmir: 1987.
• Fârâbî, İhsâu’l-Ulûm, nşr. Ali Bumelham, Beyrut:1996, İlimlerin Sayımı, çev. Ahmet Arslan, Anka-ra: 2011.
• Fârâbî, Kitab al-Hataba, Deux Ouvrages Inédits sur la Réthorique, Ed. J. Langhade et M. Grignaschi, Beyrouth: 1971.
• Fârâbî, Kitâbu’l-Burhân, çev. Ömer Türker, Ömer Mahir Alper, İstanbul: 2008.
• Fârâbî, Kitâbu Tahsîli’s-Saâde, nşr. Ali Bumelham, Beyrut:1995; Mutluluğun Kazanılması, çev. Ah-met Arslan, Ankara: 1999.
• Fârâbî, “Kitâbü’l-Cedel”, el-Mantık inde’l-Fârâbî-III, ed. Refik el-Acem, Beyrut: 1986.
• Fârâbî, Kitâbü’l-Hurûf, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut: 1990; Harfler Kitabı, çev. Ömer Türker, İstan-bul: 2008.
• Fârâbî, Kitâbü’l-Mille, nşr. Muhsin Mehdî, Beyrut:1968, “Kitâbü’l-Mille”, çev. Fatih Toktaş, Dîvân İlmî Araştırmalar Dergisi, 12 (2001), ss.258-273.
• Fârâbî, Kitâbü Mebâdii Ârâi Ehli’l-Medîneti’l-Fâzıla, nşr. Elbîr Nasrî Nâdir, Beyrut: 1985; İdeal Devlet, çev. Ahmet Arslan, Ankara: 1990.
• Fârâbî, Kitâbüs-Siyaseti’l-Medeniyye, nşr. Fevzi Mitrî Neccar, Beyrut, 1993; es-Siyasetü’l-Medeniyye, çev. Mehmet Aydın, Abdülkadir Şener, M. Rami Ayas, İstanbul: 1980.
• Fârâbî, “Küçük Kıyas Kitabı”, Farabi’nin Bazı Mantık Eserleri, çeviri ve edisyon, Mübahat Türker Küyel, Ankara: 1990.
• Fazlıoğlu, İhsan, “Osmanlı Düşünce Geleneğinde ‘Siyasî Metin’ Olarak Kelâm Kitapları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1: 2 (2003), ss.379- 398.
• Hoyland, Robert G., “The Earliest Christian Writings on Muhammad: an Appraisal”, The Biography of Muhammad, ed. Harald Motzki, Leiden: 2000.
• Karaman, Hayreddin, “Fıkıh”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: 1996, c.13, ss.1-14
• Karaman, Hüseyin, “Dehriyyûn ve Tabiiyyûn Ekolleri”, İslâm Felsefesi Tarihi, ed. Bayram Ali Çetinkaya, Ankara: 2012, c.1, ss.55-77.
• Kutluer, İlhan, “İslam Heresiografi Tarihinden: İbnü’r-Ravendi’nin Bir “Mülhid” ve “Dehri” Olarak Portresi”, Bilgi ve Hikmet, 9 (1995), ss.130-153.
• Lameer, Joep, Al-Farabi and Aristotelian Syllogistics, Leiden, New York, Köln: 1994.
• Mahdi, Muhsin S., Alfarabi and the Foundation of Islamic Philosophy, Chicago: 2001.
• Nasr, Seyyed Hossein, Science and Civilization in Islam, Harvard: 1968.
• Özturan, Hümeyra, Akıl ve Ahlak, Aristoteles ve Fârâbî’de Ahlâkın Kaynağı, İstanbul: 2013
• Platon, Gorgias, çev. Mehmet Rıfat, Sema Rıfat, İstanbul: 1999.
• Terkan, Fehrullah, Çatışmanın Dinamikleri; Din ve Felsefe Uzlaşmazlığı Üzerine, Ankara: 2007.