The Value of the Mu‘ādh Hadīth in the Context of Ijtihād in the Tought of Shī‘ī’s Usūl

Yıl 2020, Sayı: 42, 909 - 925, 20.09.2020

Ömer Korkmaz

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.668889

Cited By: 2

Öz

When Mu‘ādh was sent to Yemen as governor, the hadīth that describes the answer of Mu‘ādh which “I will rule with Qur’ān, sunnah, and my opinion.” to the Prophet’s question that “What will you rule with? is known as the Mu‘ādh hadīth. This hadīth was accepted by the majority of Sunni scholars and was used to prove that it was one of the shar‘ī proofs of the qiyās. On the other hand, since the Shī‘ī scholars did not accept the qiyās, they rejected this hadīth and claimed that it was false. However, the Shī‘ī scholars argued that even if it is accepted to be true, this hadith shows that it is not permissible to apply to the qiyās in the presence of the Nass (Qur’ān and Sunnah), and also stated that this can not be evidence of the qiyās. In addition, they do not accept the famous form of the Mu‘ādh hadīth, as well as they put forward another variant of the hadīth which states that “In the resolution of issues that have no ver-dict in Qur’ān ‘and Sunnah, should be asked to the Prophet”. The highlighting of the narrative, which states that “Mu‘ādh asked the Prophet and waited for an answer on a subject that he could not find any Nass”, had a very important result in favor of Shī‘a. This is because the Mu‘ādh hadīth, which is famous in Sunni sources, both shows that the qiyās is a shar‘ī evidence and contradicts the idea of imāms that must be found in every period. However, the narrative in the form of “No! Write/ask me, I write to you/I will answer”, that supports the understanding of imāmah and wants to be consulted to the opinion of the imām, not the qiyās. In this study, it will be exami-ned whether the effect of the understanding of innocent imāms on the Mu‘ādh hadīth as false by the Shī‘a and how they interpret this hadīth which is presented as a strong proof of the qiyās.

The Mu‘ādh Hadīth, presented by the Ahl al-Sunnah as a strong proof of qiyās, con-tains information contrary to the idea of imamate and the existence of the imam. Because if there is ijtihād, an imam will not be needed. As mentioned in the research, the imam to Shī‘a is both the source and interpreter of the Nass. Therefore, the pres-ence of the imam hinders someone else’s ijtihād. For this reason, the Shī‘a usūlists argue that the Mu‘ādh Hadīth is not sahīh, and even if it was deemed sahīh, it would not point to qiyās as claimed by the Ahl al-Sunnah. In addition, the Shī‘a ‘ulamā’ claim that there is a different variant of the Mu‘ādh Hadīth and that this version of the hadīth is more suitable to be proof. According to this version, the Prophet asks Mu‘ādh “How will you judge if you cannot find the verdict of the case offered to you in the Book of Allah or the Sunnah of the Messenger of Allah?” and when Mu‘ādh gives the answer “I’ll act upon my ra’y and ijtihād (ajtahidu bi-ra’yī)”, the Prophet says “No! Write/ask me and I will write/answer you.”. Therefore, according to this riwayah, Mu‘ādh would not turn to ijtihād for the subjects for which he couldn’t find the an-swers in the Book or Sunnah and, on the contrary, he would have to wait for the answer of the Prophet.

Arguing that qiyās is batil, Shī‘a usūlists highlighted this variant of the Mu‘ādh Hadīth. As can be seen, emphasizing this riwayah, which specifies “asking the Prophet and waiting for the answer”, reveals a very important outcome in favor of Shī‘a. Because in its mashhur (well known) form, the Mu‘ādh Hadīth both shows that ra’y/qiyās is a Shar’i proof and it contradicts the idea of imamate, which is considered to be manda-tory at all times, and therefore Shī‘a’s idea of sunnah. In the riwayah put forward by Shī‘a, the answer of the Prophet in the form of “No! Write/ask me and I will write/answer you.” emphasizes the idea of imamate and directs people to consult the imam instead of the ijtihādī opinion. Accordingly, Shī‘a ‘ulamā’ should not resort to ijtihād but ask the ma’sum imam for the solution of a matter that is not included in the Qur’an and Sunnah. As a result, it is understood that the understanding of the ma’sum imam, which plays an important role in the interpretation of the ’Āyāt and the hadīth that are in the Sunni sources, is also effective in the interpretation of the Mu‘ādh Hadīth.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Shī‘a, Ja’farī, Mu‘ādh Hadīth, Ijtihād, Innocent Imām

Şiî Usûl Düşüncesinde İctihad Bağlamında Muâz Hadisinin Değeri

Öz

Muâz hadisi olarak bilinen ve Yemen’e vali olarak gönderildiğinde Hz. Peygamber’in “Ne ile hükmedeceksin?” sorusuna Muâz b. Cebel’in sırasıyla kitapla, sünnetle ve re’yimle şeklinde cevap verdiğinin rivayet edildiği hadis, Sünnî usûl âlimlerinin büyük çoğunluğu tarafından kabul görmüş ve kıyasın şer‘î delillerinden biri olduğunu ispat için kullanılmıştır. Buna mukabil Şiî âlimler kıyası kabul etmedikleri için bu hadisi reddetmişler ve batıl olduğunu iddia etmişlerdir. Bununla birlikte Şiî âlimler, sahih olduğu kabul edilse bile bu hadisin nas varken kıyasa başvurulmasının caiz olmadığını gösterdiğini ve kıyasın delillerinden olamayacağını belirtmişlerdir. Ayrıca onlar Muâz hadisini bilinen meşhur şekliyle kabul etmedikleri gibi hadisin “Kur’ân ve Sünnet’te hükmü bulunmayan meselelerin çözümünde Hz. Peygamber’e sorulması gerektiğini” belirten başka bir varyantını öne çıkarmışlardır. “Muâz’ın herhangi bir nas bulamadığı bir konuda Hz. Peygamber’e sorması ve cevabını beklemesi”ni ifade eden rivayetin öne çıkarılması Şia lehine çok önemli bir sonuç doğurmaktadır. Zira Sünnî kaynaklar-da meşhur olduğu şekliyle Muâz hadisi hem re’yin/kıyasın şer‘î bir delil olduğunu göstermekte hem de her dönemde bulunması zorunlu olan imam fikrine aykırılık arz etmektedir. Buna karşın “Hayır! Bana yaz/sor, ben de sana yazarım/cevap veririm” şeklindeki rivayet ise imamet anlayışını desteklemekte ve kıyasa değil imamın görü-şüne müracaat edilmesini istemektedir. Bu araştırmada Şia’nın kıyasın güçlü bir delili olarak sunulan Muâz hadisini batıl olarak nitelemelerinde, masum imam anlayışının etkisinin olup olmadığı incelenerek ilgili hadisi nasıl yorumladıkları ele alınacaktır.

Ehl-i Sünnet tarafından kıyasın güçlü bir delili olarak sunulan Muâz hadisi imamet fikrine ve imamın varlığına aykırı bilgiler ihtiva etmektedir. Araştırmada geçtiği üzere Şia’da imam hem nassın kaynağı hem de yorumcusudur. Dolayısıyla imamın varlığı başkasının ictihad edebilmesine engel teşkil etmektedir. Bu nedenle Şiî usûlcüler Muâz hadisinin sahih olmadığını, sahih olduğu kabul edildiği takdirde de Ehl-i Sünnet tara-fından iddia edildiği gibi kıyasa delalet etmediğini savunurlar. Buna ilaveten Şiî âlim-ler, Muâz hadisinin farklı bir varyantının olduğunu dile getirerek hadisin bu tarikinin delil olmaya daha elverişli olduğunu iddia ederler. Buna göre Hz. Peygamber Muâz’a “Sana arz edilen davanın hükmünü Allah’ın Kitab’ında ve Resûlullâh’ın Sünnet’inde bulamazsan nasıl hükmedeceksin?” diye sorduğunda onun “Re’y ve ictihadımla amel ederim/hükmederim (ectehidu bi-ra’yî)” demesi üzerine Hz. Peygamber “Hayır! Bana yaz/sor, ben de sana yazarım/cevap veririm” demiştir. Dolayısıyla bu rivayete göre Muâz çözümünü Kitap ve Sünnet’te bulamadığı konularda ictihad edemeyecek aksine Hz. Peygamber’in cevabını beklemek zorunda kalacaktır.

Kıyasın batıl olduğunu belirten Şiî usûlcüler Muâz hadisinin söz konusu varyantını öne çıkarmışlardır. Görüldüğü üzere “Hz. Peygamber’e sorması ve cevabını beklemesi”ni ifade eden bu rivayetin öne çıkarılması ve vurgulanması Şia lehine çok önemli bir sonuç doğurmaktadır. Zira Sünnî kaynaklardaki meşhur varyantıyla Muâz hadisi hem re’yin/kıyasın şer‘î bir delil olduğunu göstermekte hem de imamet fikrine aykırılık ifade etmektedir. Şia’nın öne çıkardığı rivayette Hz. Peygamber’in “Hayır! Bana yaz/sor, ben de sana yazarım/cevap veririm” şeklindeki cevabı imamet fikrine vurgu yapmakta ve kıyasa yani hür ictihadî görüşe değil imamın görüşüne müracaat edilme-sini istemektedir. Buna göre hükmü Kur’ân ve Sünnet’te yer almayan bir meselenin çözümünde Şiî âlimlerin ictihada başvurmayıp masum imama sormaları gerekmekte-dir. Sonuç olarak âyetlerin ve Sünnî hadis kaynaklarında yer alan hadislerin yorum-lanmasında önemli bir fonksiyon icra eden masum imam anlayışının Muâz hadisinin yorumlanmasında da etkili olduğu anlaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şia, Caferî, Muaz Hadisi, İctihad, Masum İmam, İslam Hukuku

Kaynakça

• Akgül, Yusuf. “Fıkıh Usulüne Kaynaklığı Açısından Muâz Hadisinin Tahlili ve Tenkidi”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/14 (2018), 193-222.
• Aslan, Nasi. İslâm Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri. Adana: Karahan Kitabevi, 2019.
• Aslan, Nasi - Aslan, Ömer Zahid. “Özgür Düşüncenin Fıkhî Tezâhürü -İctihat Kurumu-”. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi (Üsküp/Kuzey Makedonya 2019. 841-845. Ankara: Sageya Yayıncılık, 2019.
• Atik, Sefa. Sünnîliğin İzinde Caferî Fıkıh Usulünde Akıl. İstanbul: Pınar Yayınları, 2017.
• Bâcî, Ebû’l-Velîd. İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl. thk. Abdulmecîd Türkî. Tunus: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2008.
• Beyhakî, Ahmed b. el-Huseyn b. Ali. es-Sunenu’s-suğrâ. thk. Abdulmuʻtî Emin Kalʻacî. Pakistan: Câmiʻatu’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
• Beyhakî, Ahmed b. Huseyn b. Ali. es-Sunenu’l-kubrâ. thk. Muhammed Abdulkâdir Atâ’. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. et-Târîhu’l-kebîr. Haydarâbâd: Dâru’l-maârifi’l-Osmâniyye, 1361-1364.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü'l-Kur’ân. thk. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiye, 1415/1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vezâretü’l-Evkâfi’l-Kuveytiye, 1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Ali er-Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullâh İnâyetüllâh Muhammed vdğ. Beyrut: Dâru Beşâiri’l-İslâmiyye - Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf Tâî Nîsâbûrî. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. thk. Salâh b. Muhammed b. Uveyda. Beyrut: Dâru’l- kütübi’l-ilmiyye, 1997.
• Çiftçi, Şaban. “Hadis Eğitiminde Usul-Pratik Bütünlüğü “Muâz Hadisi” Örneği”. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 11/2 (2015), 55-64.
• Dârekutnî, Ebû’l-Hasen Ali b. Ömer. el-ʻİlelu’l-vâride fî’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullâh. Riyâd: Dâru Taybe, 1985.
• Dârimî, Abdullâh b. Abdurrahmân. Sunenu’d-Dârimî. thk. Huseyn Selim Esed. Riyâd: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed et-Tûsî. el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl. thk. Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâfî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l- ilmiyye, 1993.
• Gül, Sema. “Muâz b. Cebel’in Yemen’e Gönderilmesiyle İlişkilendirilen Rivâyetlerin Şekil Yönünden Tahlili”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6 (2015), 183-208.
• Hakyemez, Cemil. “Şii İmamiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmamet”. Hitit Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2008), 7-36.
• Hakyemez, Cemil. Şîa'da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmam. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
• Hayta, Mustafa. Klasik Dönem Şiî-İmâmî Fıkıh Usulü Anlayışı. Doktora Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2014.
• İbn Hanbel, Ahmed b. Muhammed. Musnedu‘l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuʻayb Arnâût - Âdil Murşid. b.y.: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saʻîd ez-Zâhirî. el-Muhallâ bi’l-âsâr. Beyrût: Dâru’l-Fikr, ts.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saʻîd ez-Zâhirî. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• Kandemir, M. Yaşar. “el-Müsned”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 32/103. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kuzudişli, Bekir. “Şia’da Rivayet Olgusunu Şekillendiren Temel Unsurlar”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 18/1 (2018), 59-92.
• Küleynî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Yaʻkûb. el-Kâfî. thk. Ali Ekber el-Gaffârî. Tahran: Dâru’l-kütübi’l-İslâmiyye, 1388/1968.
• Molla Hüsrev, Muhammed b. Ferâmûz. Mir’âtü'l-usûl fî şerhi Mirkâti’l-vusûl. Dersaadet: Matbaa-i Osmâniye, 1312.
• Muhakkık el-Hillî, Ebü’l-Kâsım Necmüddîn Ca‘fer b. el-Hasen b. Ebî Zekeriyyâ Yahyâ el-Hüzelî. Meâricü’l-usûl. thk. Muhammed Hüseyn er-Rızavî. Kum: Müessesetü Âl-i Beyt, 1403.
• Muzaffer, Şeyh Muhammed Rıza. Usûlü’l-fıkh. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemi’l-Matbûât, 1410/1990.
• Nu’mânî, Ebû Zeyneb Muhammed b. İbrahim. Kitâbu’l-gaybe. thk. Fâris Hasûn Kerim. Kum: Envâru'l-hüdâ, 1422.
• Orhan, Fatih. “İmam Serahsî’nin Hanefî Haber Teorisinin Oluşumundaki Rolü”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/10 (2019), 39-60.
• Özafşar, Mehmet Emin. “Polemik Türü Rivâyetlerin Gerçek Mâhiyeti”. İslâmiyât 1/3 (1998), 19-48.
• Özcan, Ahmet. Muâz ibn Cebel’in Hayatı ve Hadis Rivayetindeki Yeri. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi SBE, 2013.
• Özkan, Halit. “Tayâlisî”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 40/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Semʻânî, Ebû’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Kavâtıʻu’l-edille fî’l-usûl. thk. Muhammed Hasan İsmâîl. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
• Sevgili, Mehmet Macit. “Bir Usûlcü Olarak Cüveynî’nin Hadisçiliği ve Hadisçiliğine Dâir Tartışmalar -“Muʻâz Hadisi” Özelinde-”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/37 (2018), 217-246. https://doi.org/10.17335/sakaifd.406384
• Sicistânî, Ebû Dâvûd Suleymân b. Eşʻas Ezdî. Sunenu Ebî Dâvûd. thk. Muhammed Muhyiddîn. Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye, ts.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas. Kitâbü'l-Üm. Beyrut: Dâru’l-marife, 1410/1990.
• Şerîf Murtazâ, Alemü’l-hüdâ Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed el-Alevî. ez-Zerîa ilâ usûli’ş-şerî'a. thk. Ebü’l-Kâsım Gürci. Tahran: y.y., 1346.
• Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî. et-Tebsira fî usûli’l-fıkh. thk. Muhammed Hasen Heyto. Dımaşk: Dâru’l-fikr, 1403.
• Taberânî, Ebû’l-Kâsım Suleyman b. Ahmed. el-Muʻcemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid Selefî. Kâhire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed b. Selâme el-Ezdî el-Hacrî el-Mısrî. Şerhu müşkili'l-âsâr. thk. Şuayb el-Arnaût. Beyrut: Müessesetü'r-risâle, 1415/1994.
• Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. Müsnedu Ebî Dâvûd Tayâlisî. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cize: Dâru Hicr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr, 1419/1999.
• Tîcânî, Muhammed. eş-Şîa hum ehlü’s-sünne. b.y.: y.y., ts.
• Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sunenu’t-Tirmizî. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Matbaatu Mustafa el-Bâbî, 1975.
• Topgül, Muhammed Enes. “Sünnî-Şiî İkilemine Farklı Bir Bakış: Yeniden İnşa Edilen Hadis Bağlamları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 41 (2019), 45-83. https://doi.org/ 10.26570/isad.513132
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. Uddetü'l-usûl. thk. Muhammed Rıza el-Ensârî el-Kummî. Kum: y.y., 1417.