Ethics Between the Foundress of the Good and the Guidance of Value

Yıl 2021, Sayı: 43, 167 - 182, 20.03.2021

Emrullah Kılıç

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.848728

Öz

The “Good” related to the ethical life is determined by the constitutive and prescriptive reason/will in the traditional life. The logo-centric good includes predetermined rules and systems. This kind of understanding can be read as a reflection of the traditional world and Western existence (presence) metaphysics. The good that we refer to as “value” in modern times, instead of following determinations and goals of a static center, aims to guide individuals with respect to the moral life. Thus, in the pre-modern traditional world, we can say that the moral system, which includes political determinations, was formed through theoretical production and aimed at the good, which reflects the pre-determined set of rules and order. In the modern period, with the abandonment of teleological understanding of the universe, the good has left its place to the value. This resembles the foundation for the transition to the value that is human good by breaking away from the metaphysically determined ethical good in the sense of certain and unchangeable truth. Thus, the field of morality is has ceased to be a theological or metaphysical measure and subject outside of us, has turned into the field of contingency determined by human beings’ own experience and evaluations of transcendence.
In this paper, values especially as in Heidegger’s thought will be examined as the dimension of Dasein’s own world and temporality. In this framework, values are based on ontological truth which represents the meaning of being instead of ontic truth. With this new situation, meaning and the good are sought inside of the “human being” or “this world” instead of “Being”. Values are determined as functional good as a result of existential investigations instead of objective categorical investigations. Through this determination, values can be read as a deconstruction of the good. Thus, Heidegger offers distinctive existence and value. For Heidegger who aims to open the closedness of the being, truth is not an ultimate end or a decision, but an activity or haunt. The new truth that created by human’s own evaluations, inclinations, concerns, and value with existence are discovered phenomenologically. With this situation, which can be read as Dasein’s expansion, the agent is guided on how to approach things in order to make themselves visible. Heidegger by this new foundation phenomenologically appropriates ancient understanding of truth instead of neglecting it. Thus, the individual's discovery of values turns into his/her heads towards Dasein’s call and his/her interest over existing ones, instead of abstract metaphysical or theological truths.
For Heidegger, ethics is not something that is added later to a prefound theoretical subject. This situation doesn’t reflect Dasein’s authentic existence. Because, for him, the character of the self is not an object of selfdom that is imposed and unchanged. Selfdom can be realized by breaking free from impositions and opening the closure and re-founding the world through phenomenal discovery. Hence, he aims to take a new position toward life and produce new values. The value that represents Dasein’s one-time existence (existenz) and also truth, grounds on the practical relationship that things get involved to reveal themselves their everyday encounter with the world rather than the set of rules imposed by certain structure of understanding. The value that reflects emergence of being through human experience, includes existential determinations that are based on a concrete individual rather than an abstract humanity and separate the human from everything as distinct from the good. By this means, the value in Heidegger can be read as a dynamic way of life that can be described as “letting-be”.
In our paper, we subjected Heidegger’s understanding of morality to a new reading, as a value that offers new discoveries to the individual and aims to guide him/her, - unlike the traditional good based on the metaphysics of existence - distinctly from traditional good based on Western’s existence metaphysics. It is seen that the studies that separate good and value are insufficient in our country. Considering this situation, we hope that our study on Heidegger will contribute to the subject by bringing a new perspective in terms of the maturity that the value issue needs.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, İyi, Değer, Yapısökümü, Philosophy, Ethic, Good, Value, Heidegger, Heidegger, Heidegger, Heidegger, Deconstruction

İyi’nin Kuruculuğu ile Değer’in Rehberliği Arasında Ahlak

Öz

Ahlaki hayata dair “iyi”, geleneksel dünyada kurucu ve kural koyucu akıl/irade tarafından belirlenir. Logos merkezli bu iyi, önceden belirlenen kurallar bütünü ve düzenini içerir. Söz konusu anlayış geleneksel dünyanın ve özellikle Batı varlık (mevcudiyet) metafiziği-nin bir yansıması olarak okunabilir. “Değer” olarak ifade ettiğimiz modern dönemdeki iyi ise sabit bir merkezin belirlenimleri ve onun hedeflenen amaçlarının peşinden gitmek yerine bireylere ahlaki yaşam konusunda rehberlik etmeyi amaçlar. Nitekim modern öncesi geleneksel dünyada siyasi belirlenimler içeren ahlaki sistemin, teorik üretim yo-luyla oluşup önceden belirlenen kurallar bütününü ve düzenini yansıtan iyiyi amaçladığını söyleyebiliriz. Modern dönemde teleolojik evren anlayışının da terk edilmesiyle birlikte, iyi yerini değer anlayışına bırakmıştır. Bu durum, kesin ve değişmez hakikat anlamındaki metafizik belirlenimli ahlaki iyiden koparak insani iyi olan değere geçişe zemin hazırla-mayı temsil eder. Böylelikle ahlak alanı da bizim dışımızdaki teolojik ya da metafiziksel bir ölçü ve konu olmaktan çıkıp, insanın kendi aşkınlık tecrübe ve değerlendirmelerinin belirleyici olduğu olumsallık alanına dönüşmüştür.

Çalışmamızda özellikle Heidegger düşüncesinde var olan şekliyle değerler, Dasein’ın kendi dünyasında ve zamansallığında yapılan açılımının uzanımı olarak ele alınacaktır. Söz konusu anlamda değerler, ontik bir hakikat yerine, var-olmanın anlamının ne oldu-ğunu temsil eden ontolojik hakikat üzerine temellenir. Yeni durumla, anlam ve iyi “Var-lık” yerine “insanda” ve “bu-dünyada” aranır. Değerler, nesnel kategorik sorgulamalar yerine varoluşsal sorgulamalarla fonksiyonel iyi olarak belirlenir. Söz konusu belirlenimle değerler, iyinin tam bir dekonstrüksiyonu olarak da okunabilir. Nitekim Heidegger ayırt edici bir varoluş ve değer teklif eder. Varlığın kapalılığının açılmasını amaçlayan Heideg-ger’e göre hakikat bir son veya nihai bir karar değil bir aktivite ve uğraktır. İnsanın kendi değerlendirmeleri, yönelimleri ve kaygıları tarafından oluşturulan yeni hakikat ve değer ile varoluş, fenomonolojik olarak keşfedilir. Dasein’ın açılımı olarak okunabilecek bu durumla özneye, şeylerin kendilerini açığa çıkarmasını sağlamak için onlara nasıl yaklaşacağı konusunda rehberlik edilir. Heidegger yeni temellendirme ile kadim hakikat fikrini yok saymak yerine onu fenomenolojik olarak temellük eder. Böylece bireyin de-ğerleri keşfetmesi, soyut metafiziksel veya teolojik hakikatler yerine var olanlar üzerin-den Dasein’ın çağrısına yönelmesi ve ona ilgisine dönüşür.

Heidegger’e göre etik önceden kurulan teorik bir özne üzerine ilave edilen bir şey değil-dir. Bu durum Dasein’ın sahih varoluşunu yansıtamaz. Çünkü ona göre kendiliğin karak-teri sürekli dayatılan, değişmeksizin var olan kendilik-nesnesi değildir. Kendilik, dayat-malardan sıyrılıp kapalılığı açmakla ve dünyayı fenomenal keşifle yeniden kurmakla gerçekleşebilir. Böylece o, yaşam karşısında yeni bir pozisyon alma ve yeni değerler üretilmesini amaçlar. Dasein’nın bir defalık varoluşunu (existenz) ve hakikatini temsil eden değer, belirli kavrayış yapısının dayattığı kurallar yerine dünyayla her günkü karşı-laşmasında şeylerin kendilerini açığa çıkarmak üzere girdiği pratik ilişkiyi esas alır. Varlı-ğın insani deneyimle açığa çıkmasını yansıtan değer, iyiden farklı olarak soyut bir insan-lık yerine somut bir ferdi esas alan ve insanı haricindeki her şeyden ayıran varoluşsal belirlenimleri içerir. Söz konusu anlamda Heidegger’de değer, var olanı “oluruna bırak-ma” olarak nitelendirilebilecek dinamik bir yaşam biçimi olarak okunabilir.

Çalışmamızda Heidegger’in ahlak anlayışını -mevcudiyet metafiziği üzerine kurulu gele-neksel iyiden farklı olarak- kişiye yeni keşifler sunan ve daha çok ona rehberlik etmeyi amaçlayan değer diye niteleyerek yeni bir okumaya tabi tuttuk. Ülkemizde de iyi ve değe-ri ayıran çalışmaların yetersizliğini göz önünde bulundurduğumuzda değer meselenin ihtiyaç duyduğu olgunluğa kavuşması bakımından Heidegger üzerine yaptığımız bu çalış-manın konuya yeni bir bakış açısı getirerek katkı sağlamasını umuyoruz.

Anahtar Kelimeler

Ahlak, Felsefe, İyi, Değer, Yapısökümü, Heidegger

Kaynakça

• Alan Sümer, Banu. “Jacques Derrida ve Etik”. Çağdaş Fransız Felsefesinde Etik. ed. Veli Ur-han. 139-171. Ankara: Hece Yayınları, 2006.
• Barton, Perry. Ralph. General Theory of Value. Cambridge: Harvard University Press, 1950.
• Çüçen, A. Kadir. Heidegger’de Varlık ve Zaman. Bursa: Asa Yayınları, 3. Basım, 2003.
• Derrida, Jacques. “Structure, Sign and Play in the Discourse of Human Science”. çev. Alan Bass. Writing and Difference. 351-370. London: Routledge, 2002.
• Derrida, Jacques. “Teoriyi İzlemek”. çev. Ebru Kılıç. Teoriden Sonra Hayat. ed. Michael Payne - John Schad. 1-52. İstanbul: Agora Yayınları, 2004.
• Derrida, Jacques. “Yasanın Gücü: Otoritenin Mistik Temeli”. çev. Zeynep Direk – Ece Göz-tepe. Şiddetin Eleştirisi Üzerine. haz. Aykut Çelebi. 43-133. İstanbul: Metis Yayınları, 2010.
• Derrida, Jacques. Gramatoloji. çev. İsmet Birkan. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Derrida, Jacques. Platon’un Eczanesi. çev. Zeynep Direk. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2. Ba-sım, 2014.
• Dewey, John. “Theory of Valuation”. International Encyclopedia of Unified Science, ed. Otto Neurath. Vol. II, No: 4. 1-62. Chicago: The University of Chicago, 2.Basım, 1943.
• Foucault, Michel. Özne ve İktidar. çev. Işık Ergüden - Osman Akınhay. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4 Basım, 2014.
• Gülenç, Kurtul. “Bilim, Düşünme ve Varlık: Heidegger’de Fenomenolojik Hermeneutik”. Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi 64 (2010), 280-299.
• Heidegger, Martin. Basic Questions of Philosophy. Trans. Richard Rojcewicz - Andre Schuwer. Bloomington & Indianapolis: Indiana University Press, 1994.
• Heidegger, Martin. Nedir Bu Felsefe? çev. Ali Irgat. İstanbul: Afa Yayınları, 1995.
• Heidegger, Martin. “Metaphysics as History of Being”. The End of Philosophy. Trans. Joan Stambaugh. 1-54. United States of America: University of Chicago Press, 2003.
• Heidegger, Martin. Metafizik Nedir?. çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 3. Basım, 2009.
• Heidegger, Martin. Varlık ve Zaman. çev. Kaan H. Ökten. İstanbul: Agora Kitaplığı, 2. Basım, 2011.
• Heidegger, Martin. Sanat Eserinin Kökeni, çev. Fatih Tepebaşılı. Ankara: De Ki Basım Yayım, 2. Basım, 2011.
• Heidegger, Martin. Hümanizm Üzerine, çev. Yusuf Örnek. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu, 2013.
• J. Ong, Walter. Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları, 5. Basım, 2010. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.12319
• Joas, Hans. The Genesis of Value as Genealog6y of Morality. çev. Gregory Moore. Chicago: The University of Chicago Press, 2000.
• Johnson, Patricia Altenbernd. Heidegger Üzerine, çev. Adnan Esenyel Bursa: Sentez Yayın-ları, 2013.
• Kenneth, W. Stikkers. “Value as Ontological Difference”. Phenomenology of Values and Valu-ing. ed. James G. Hart - Lester Embree. 137-154. Dordrecht: Kluwer, 1996.
• Kılıç, Emrullah. Metafiziksel İyi’den Değer’e: Ahlakın Yolculuğu. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Küçükalp, Derda. “Erdem Etiği”. Felsefe Ansiklopedisi. ed. Ahmet Cevizci. 5/628- 629. Anka-ra: Ebabil Yayınları, 2007.
• Küçükalp, Kasım. Batı Metafiziğinin Dekonstrüksiyonu: Heidegger ve Derrida. Bursa: Sentez Ya-yınları, 2008.
• Lawrence, McCarney Eugene. The Idea of Freedom in the Philosophy of William James. Chicago: Loyola University Chicago, The Faculty of Graduate School, Yüksek Lisans Tezi, 1963.
• Lucy, Niall. Derrida Sözlüğü. çev. Sabri Gürses. Ankara: Bilgesu Yayınları, 2012.
• Megill, Allan. Aşırılığın Peygamberleri. çev. Tuncay Birkan. Ankara: Ayraç Kitabevi, 2.Basım, 2008.
• Nenon, Thomas. “Values, Reasons for Actions, and Reflexivity”. Phenomenology of Values and Valuing. ed. James G. Hart - Lester Embree. 28/131-134. Dordrecht: Kluwer, 1996. https://doi.org/10. /978-94-017-2608-5_8
• Nietzsche Friedrich. Güç İstenci. çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Nietzsche, Friedrich. Putların Alacakaranlığı. çev. İsmet Zeki Eyüboğlu İstanbul: Say Yayınla-rı, 5. Basım, 2014.
• Otteson, James. “Adam Smith’s Marketplace of Morals”. Archiv für Geschichte der Philosophie 84/2 (2002), 190-211. https://doi.org/10.1515/agph.2002.009
• Platon. Phaidros. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Rorty, Richard. Felsefe ve Doğanın Aynası. çev. Funda Günsoy Kaya. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2006.
• Steiner, Georg. Heidegger. çev. Süleyman Kalkan. Konya: Vadi Yayınları, 1996.
• Tatar, Burhanettin. “Ahlakın Kaynağı Sorunu”. Ahlak Felsefesi Yazıları. ed. Lokman Çilingir. 11-33. Ankara: Elis Yayınları, 1. Basım, 2015.
• Tatar, Burhanettin. Din, İlim ve Sanatta Hermenötik. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014. https://doi.org/ 10.14395/jdiv371
• Türer, Celal. “Modernliğin Yöntem Tiranlığı”. Eskiyeni / 17 (Haziran 2010), 5-10.
• Türer, Celal. Ahlaktan Felsefeye Felsefeden Ahlaka. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Urhan, Veli. Michel Foucault ve Düşünce Sistemleri Tarihi. İstanbul: Say Yayınları, 2013.
• Wiggins, David. Needs, Values, Truth. ABD: Oxford University Press, 1998.