Orientalists’ Perception of Māturīdism: The Case of Ulrich Rudolph and Angelika Brodersen

Yıl 2022, Sayı: 46, 31 - 51, 20.03.2022

Mehmet Akif Ceyhan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1017138

Öz

Māturīdi kalām has been neglected not only in the Islamic world but also in the studies by orientalist scholars. An examination of the historical background of orientalist scholars’ studies on kalām reveals that they mostly focus on Muʿtazila, Ashʿarīsm, Shīʿa and smaller divisions that have not survived to the present day. The recognition of Māturidism, which had not been addressed by orientalist studies until the 1950s or 1960s, along with its being a focus of studies, positively affected the fate of the studies on Māturidism in the Orientalist literature. Although it was a neglected area, Māturidism, has recently been recognized in the West thanks to the latest studies on it. This study addresses how the orientalist school views the school of Māturīdi kalām, how Māturīdism is perceived in the orientalist literature and the historical background of the related studies. It also aims to analyze the reason why Māturīdism was described as “the unknown kalām” or “the fame of the unknown” in the orientalist studies on Māturīdism and to re-view the studies on the relationship between this school and Hanafism or Murji'a. Even though Māturidism was mentioned in some articles at the end of the 19th century, it was not until the 1960s that an independent book was written on it. A limited number of studies could be identified before that time, generally written based on the teachings of Murji'a and Abū Ḥanīfa. The purpose of the present study is to identify when the orientalist tradition recognized the Māturīdi kalām and then to exhibit the perception of Māturīdism in orientalist studies. The focus of the study is the works of Ulrich Rudolph and Angelika Brodersen, who carried out individual studies on Māturīdism. Globally considered, the beginning of the studies on Māturidism in the second half of the twentieth century coincide with the analysis and publication of the works of Imam al-Māturīdī and other Māturīdī scholars. It is Ulrich Rudolph, who wrote the first independent book on Māturīdism in the orientalist tradition. Ulrich Rudolph’s work Al-Māturīdī und die Sunnitische Theologie in Samarkand (al-Māturīdi and Sunni/Ahl al-Sunnah Kalām in Samarkand), which was composed based on his associate professorship studies, comes foremost among the works that have comprehensively introduced Māturīdism to the Western world. After this particular work, studies on Māturīdism in the orientalist literature began to proliferate. Angelika Brodersen, one of the leading Western researchers who examined the Māturīdi kalām in detail, analyzed and published Abū Ishāq al-Saffār’s Talkhīṣ al-adilla. However, by publishing her work Der unbekannte Kalām (the Unknown Kalām), she evaluated the theological perspectives of Māturīdism by comparing the views of Māturīdi scholars with each other. Both of these orientalist researchers describe their purpose in composing their work as introducing Māturīdism and revealing its unknown aspects. Described by both orientalists as “the unknown kalām” or “the fame of the unknown”, Māturīdism is explained by recent studies, and its perspectives on creed are elaborated on. What is emphasized by these labels is that its basic perspectives are not known well, rather than its being an unknown school. Globally considered, there is obscurity arising from the fact that the views on Māturīdism, which were expressed using the phrase “the followers of Abū Ḥanīfa” in the previous studies in the West, have not been associated with Imam al-Māturīdi. However, today, thanks to the recent increase in the studies on Māturīdism, this state of obscurity and vagueness has begun to clear up. Such a state of being unknown and less famous has been eliminated both in the Orientalist tradition and in the Islamic geography, thanks to the introduction of the two main works of Imam al-Māturīdi to the scholarly community and the improved access to those of Māturīdi scholars. By reviewing the orientalist literature, the present study builds the ground for the idea that the theological views of Imam al-Māturīdi, whose reputation is known but theological views are unknown, have begun to gain publicity in line with his fame in the current Western literature.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Māturīdism, Orientalism, Ulrich Rudolph, Angelika Brodersen

Oryantalistlerin Mâtürîdîlik Algısı: Ulrich Rudolph ve Angelika Brodersen Örneği

Öz

Mâtürîdî kelâmı, hem İslâm dünyasında, hem de oryantalistlerin ortaya koymuş oldukları çalışmalarda ihmal edilmiştir. Oryantalist araştırmacıların kelâm ilmine dâir ortaya koymuş oldukları çalışmaların tarihsel seyrine bakıldığında, çoğunlukla Mu’tezile, Eş’ârîlik, Şia ve günümüze dahi ulaşmayan küçük fırkalaşma hareketleri üzerinde yoğunlaşıldığı görülmektedir. 1950-60’lı yıllara kadar oryantalist çalışmalara çok fazla konu olmayan Mâtürîdîliğin fark edilmesi ve üzerinde durulmaya başlanması, oryantalist literatürde Mâtürîdîliğe dâir çalışmaların seyrini olumlu yönde etkilemiştir. İhmal edilen Mâtürîdîlik, son yıllarda yapılan güncel çalışmalarla batıda da tanınır hale gelmeye başlanmıştır. Bu çalışmada, oryantalist geleneğin Mâtürîdîlik kelâm ekolüne nasıl baktığı, oryantalist literatürde Mâtürîdîliğe dâir nasıl bir algı olduğu ve söz konusu çalışmaların tarihsel sürecinin nasıl işlediği konu edilmektedir. Ayrıca Mâtürîliğe dâir oryantalist çalışmalarda yapılan “bilinmeyen kelâm” ya da “bilinmeyenin şöhreti” gibi tanımlamaların ortaya konulma sebepleri, bu ekolün Hanefîlik ve Mürcie ile ilgili ilişkisine dâir çalışmaların analizi gerçekleştirilmektedir. Oryantalist literatürde 19. yüzyılın sonlarında bazı makalelerde Mâtürîdîliğe atıf yapılsa bile 1960’lı yıllara kadar müstakil bir kitap çalışması ile karşılaşılamamaktadır. O döneme kadar genellikle Mürcie ve Ebû Hanîfe’nin öğretileri çerçevesinde sınırlı sayıda çalışma tespit edilebilmektedir. Esasında bu çalışmadaki amacımız, oryantalist geleneğin Mâtürîdî kelâm sistemi ile ne zaman tanıştığını tespit etmek, sonrasında ise oryantalist çalışmalarda oluşan Mâtürîdîlik algısını ortaya koymaktır. Bu algıyı ortaya koyarken de son yıllarda özellikle Mâtürîdîlik üzerine müstakil çalışmalar yapan Ulrich Rudolph ve Angelika Brodersen’in çalışmaları merkeze alınmıştır. Genel olarak 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Mâtürîdîliğe yönelik çalışmaların başlaması, İmam Mâtürîdî’nin (öl. 333/944) ve Mâtürîdî mütekellimlerin eserlerinin tahkik edilerek neşredilmeleriyle eş zamanlı olmuştur. Oryantalist gelenek içerisinde Mâtürîdîliğe dair ilk müstakil kitap çalışmasını yapan Ulrich Rudolph’dur. Ulrich Rudolph’un doçentlik çalışmasına dayanan Al-Māturīdī und die Sunnitische Theologie in Samarkand (Mâtürîdî ve Semerkant’ta Sünnî/Ehl-i Sünnet Kelâmı) adlı eseri, Mâtürîdîliği batıda en geniş anlamda tanıtan çalışmaların başında gelmektedir. Bu çalışma ile birlikte oryantalist literatürde Mâtürîdîliğe dair çalışmalar peşi sıra gelmeye başlamıştır. Mâtürîdî kelâm sistemini detaylı olarak inceleyen önemli araştırmacılardan Angelika Brodersen ise Ebû İshak es-Saffâr’ın Telhîsü’l-Edille’sini tahkik etmiş ve neşretmiştir. Bununla birlikte Der unbekannte Kalām (Bilinmeyen Kelâm) adlı eserini yayınlayarak Mâtürîdîliğin teolojik görüşlerini yine Matürîdî alimlerin görüşlerinin birbiriyle mukayesesini yaparak değerlendirmiştir. Her iki oryantalist araştırmacı, bu çalışmalarını yapmalarındaki amaçlarını Mâtürîdîliği tanıtmak ve bilinmeyen yönlerini ortaya koymak olarak tarif etmektedirler. “Bilinmeyen kelâm” veya “Bilinmeyenin şöhreti” olarak her iki oryantalist tarafından nitelenen Mâtürîdîlik, bu çalışmalar ile oryantalist ilim çevrelerine tanıtılmak ve îtîkâdî görüşleri ortaya konmak istenmektedir. Söz konusu tanımlamalarla aslında Mâtürîdîliğin duyulmamış bir ekol olmasından ziyade, görüşleri bilinmeyen bir ekol olduğu vurgulanmaktadır. Genel anlamda daha önce batıda yapılan çalışmalarda “Ashâbı Ebî Hanîfe” tanımlaması ile ifade edilen Mâtürîdîliğe dair görüşlerin, İmam Mâtürîdî ile ilişkilendirilmemesinden kaynaklanan bir belirsizlik durumu hâkimdir. Ancak günümüzde Mâtürîdîliğe yönelik çalışmaların artmasıyla birlikte bu bilinmezlik durumu, artık bilinir kılınmaya başlanmıştır. Bu tanınır ve bilinir olma durumu, başta İmam Mâtürîdî’nin iki temel eserinin ilim dünyasının istifadesine sunulması ve Mâtürîdî mütekellimlerinin eserlerine ulaşılması ile hem oryantalist gelenekte, hem de İslâm coğrafyasında giderilmiş durumdadır. Çalışmamızda, şöhreti bilinen ancak teolojik görüşleri bilinmeyen İmam Mâtürîdî’nin günümüz oryantalist literatürde şöhretine paralel olarak teolojik görüşlerinin de bilinir olmaya başlandığı, oryantalist literatür taranarak temellendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Mâtürîdîlik, Oryantalizm, Ulrich Rudolph, Angelika Brodersen

Kaynakça

• Brodersen, Angelika. Der unbekannte kalām. Theologische Positionen der frühen Māturīdīya am Beispiel der Attributenlehre. Münster: Lit Verlag, 2014.
• Brodersen, Angelika. Zwischen Māturīdīya und Ašʿarīya, Abū Šakūr as-Sālimi und sein Tamhīd fī bayān at-tauḥīd. Piscataway: Gorgias Press, 2018.
• Brodersen, Angelika. “New Light on the Emergence of Māturīdīsm: Abû Shakûr al-Sâlimî [Fifth / Eleventh Century] and his Kitâb al-Tamhîd fî Bayân al-Tawhîd”. Journal of Islamic Studies 31/3 (2020), 329-357. https://doi.org/10.1093/jis/etaa025
• Bulut, Yücel. “Oryantalizm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim: 16.09.2021. https://İslâmansiklopedisi.org.tr/oryantalizm
• Ceyhan, Mehmet Akif. “Angelika Brodersen. Der unbekannte kalām. Theologische Positionen der frühen Māturīdīya am Beispiel der Attributenlehre [Münster: Lit Verlag, 2014]”. ULUM 4/1 (2021), 265-274.
• Demir, Abdullah. Ebû İshak es-Saffar’ın Kelâm Yöntemi. İstanbul: İSAM Yayınları, 2018.
• Deutsche Orientalistik am Beispiel Tübingens. Herausgegeben vom Oriantalischen Seminar der Universität Tübingen. Tübingen: Erdmann, 1974.
• Goldziher. Ignaz. Gesammelte Schriften. nşr. J. DeSomogyi. I-VI. Hildesheim: Olms Verlag, 1970.
• Götz, Manfred. “Māturīdī und sein Kitāb Ta'wīlāt al-Qur'ān”. Der Islam 41 (1965), 27-70. https://doi.org/10.1515/islm.1965.41.1.27
• Kritzeck, James. Peter the Venerable and Islam. Princeton: Princeton University Press, 1964.
• Madelung, Wilferd. “The early Murji'a in Khurāsān and Transoxania and the spread of Ḥanafism”. Der Islam 59/1 (1982), 32-39. https://doi.org/10.1515/islm.1982.59.1.32
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevḥîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: İSAM Yayınları, 2002.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu’l-Kur’ân Tercümesi. 17 cild. ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Ümraniye Belediyesi Kültür Yayınları, 2020.
• Nesefî, Ebü’l-Mu’în. Tebṣıratü’l-edille. nşr. Cl. Salamé. 2 Cild. Dımaşk: yy., 1990-93.
• Paret, Rudi. Arabistik und Islamkunde an deutschen Universitäten: Deutsche Orientalisten seit Theodor Nöldeke. Wiesbaden: F. Steiner, 1966.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. Uṣûlü’d-dîn. nşr. H. P. Linss. Kahire: yy., 1383/1963.
• Ritter, Heinrich. Über Unsere Kenntniss der Arabischen Philosophie und besonders über die Philosophie der orthodoxen arabischen Dogmatiker. Göttingen: Dieterichen Buchhandlung, 1844.
• Rudolph Ulrich. “Ratio und Überlieferung in der Erkenntnislehre al-As’ari’s und al-Māturīdī’s”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG) 142 (1992), 72-89.
• Rudolph, Ulrich. Al-Māturīdī und die Sunnitische Theologie in Samarkand. Leiden - New York - Köln: E.J. Brill, 1997.
• Rudolph, Ulrich. “Das Entstehen der Māturīdīya”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG) 147 (1997), 394-404.
• Rudolph, Ulrich. Mâturîdî: Semerkant’ta Ehl-i Sünnet Kelâmı. çev: Özcan Taşcı. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim b. İsmâil ez-Zâhid. Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd. nşr. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li-ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1432/2011.
• Sâlimî, Ebû Şekûr. et-Temhîd fî beyâni’t-tevḥîd. thk. Ömür Türkmen. Ankara: TDV Yay., 2017.
• Schreiner, Martin. “Beiträge zur Geschichte der theologischen Bewegungen im Islâm”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG) 52 (1898), 513-563.
• Seybold, C. F. “Gothanus 643 ist nicht ‘Abd al ‘aziz al Nasafi's Kifajat al fuhûl fi ‘ilm al usûl, sondern ein älterer Kommentar zu ‘Omar al Nasafi’s ‘Akaid”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft (ZDMG) 69 (1915), 405-411.
• Taşcı, Özcan. “Almanya'da Kelam Çalışmaları”. Dini Araştırmalar 6 / 18 (Haziran 2004), 211-220.
• Taşcı, Özcan. Aydınlanma, Oryantalizm ve İslâm: Kelâmi Konular Bağlamında Bir Karşılaştırma. Ankara: Sentez Yayınları, 2013
• Taşcı, Özcan. “Batılı / Alman Araştırmacılara Göre Mu’tezile Temelinde Eş’ariliğin Mâtürî¬dîlik Karşısındaki Konumu”. V. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu. 376-384. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Van Ess, Josef. Anfänge Muslimischer Theologie. Beirut-Wiesbaden: Steiner Verlag, 1977.
• Van Ess, Josef. Theologie und Gesellschaft im 2. und 3. Jahrhundert Hidschra. I-VI. Berlin-New York: Walter de Gruyter, 1991-1995.
• Van Ess, Josef. Kleine Schriften by Josef van Ess. ed. Hinrich Biesterfeldt. 1-3. Leiden-Boston: Brill, 2018.
• van Ess, Josef . “Das Kitâb al-Irğâ’ des Hasan b. Muhammed b. al- Hanafiyya”. Arabica, 21/1 (Januar 1974), 20-52.
• Watt, W. Montgomery. The Formative Period of Islamic Tought. Edinburgh: Oneworld Academic, 1973.
• Watt, W. Montgomery. “The Problem of al-Māturīdī.” In Mélanges d'Islamologie. ed. by Pierre Salmon. 264-269. Leiden: E. J. Brill, 1974.