From Nidā to Taqiyya: The Practice of Nidā and Taqiyya in the Nusayrī-Alevī Belief

Yıl 2022, Sayı: 46, 53 - 71, 20.03.2022

Reyhan Erdoğdu Başaran

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1029112

Cited By: 2

Öz

The Nusayrī belief is similar to those of Ghulāt teachings, which is known to adopt extreme views on imamate. That is why the Nusayrīs are considered to be a part of the Ghulāt, known as the extremist. Some esoteric explanations (e.g., Alī b. Abī Tālib is God or Allah was revealed in Alī) adopted by the Ghulāt sects are also manifested in classical Nusayrī works. However, the Nusayrī sheikhs adopted a different interpretation from the Ghulāt sects regarding the essence and nature of God and his visibility to people. The “the practice of nidā” was also transferred to Nusayrī teaching from the Ghulāt tradition. The “the doctrine of nidā”, the ism’s or bāb’s public proclamation of the divinity of the Imam, appeared in the sources beginning with one of the first Ghulāt formations (Saba’iyya). According to this teaching, the bāb, by risking his own life, declares the identity of God (nidā), which is visible to people. It is a requirement of his faith and mission that the bāb performs the “nidā” and sacrifices his own life to reveal the truth about the Imam. It is believed that Abū Shu‘ayb Muhammad ibn Nusayr an-Namīrī (d. 270/883), who is regarded as the bāb of the Eleventh Imam in Nusayrī tradition, declared the divinity of the Eleventh Imam and risked his own life for this reason. However, it is stated that after the tenth century, the “nidā” did not have a meaning rather than being a theological teaching because after this period Nusayrīs seem to have accepted taqiyya as part of the belief in order to preserve the safety of the Muwahhidun (Nusayrī believers) and to hide their esoteric knowledge from those who do not deserve to learn it. This article will present an in-depth analysis of the work called Risālat al-andiya, which comprehensively deals with the “phenomenon of nidā” among the classical Nusayrī works. Then, the transition period from Ibn Nusayr to al-Husayn ibn Hamdān al-Khasībī (d. 358/969) will historically be discussed, and the concept and practice of taqiyya, which has become one of the main dynamics of the sect especially by al-Khasībī will be scrutinized. Finally, an answer will be sought to the question of whether the practice of “nidā” purported discontinuation can be associated with adoption of taqiyya.

Anahtar Kelimeler

Islamic Sects, Nusayri-Alawism, Nidā, Taqiyya, Risālat al-andiya.

Nidâ’dan Takiyye’ye: Nusayrî-Alevî İnancında Nidâ ve Takiyye Uygulaması

Öz

İnanç esaslarının, imamet konusunda aşırı görüşleri benimsemesiyle bilinen Gālî fırkalarla benzerlik göstermesi sebebiyle Nusayrîlik, Gulât-ı Şîa’dan addedilmektedir. Ali b. Ebû Tâlib’in ilah olduğu veya Allah’ın Hz. Ali’de hulûl ettiği şeklindeki Gālî fırkalar tarafından benimsenen birtakım bâtınî izahatlar, klasik Nusayrî eserlerde de tezahür etmiştir. Ancak Nusayrî kuramcıları Allah’ın zatı, mahiyeti ve onun insanlara görünür olması konusunda Gālî fırkalardan farklı bir te’vil benimsemişlerdir. “Nidâ” uygulaması da Nusayrî öğretiye gulât geleneğinden aktarılmıştır. İmam’ın ilahlığının aleni bir şekilde ilan edilmesi anlamına gelen “nidâ” ilk gulât oluşumlardan olan Sebeiyye’den itibaren kaynaklarda yer almaya başlamıştır. Bu öğretiye göre bâb kendi hayatını riske atmak pahasına insanlara görünür olan İlah’ın kimliğini (nidâ) deklare etmektedir. İsim’in ya da bâb’ın ma’nâ hakkındaki gerçekliğini ortaya çıkarmak için nidâ’yı yerine getirmesi ve kendi hayatını feda etmesi, inancının ve misyonunun bir gereğidir. Nusayrî gelenekte On Birinci İmam’ın bâb’ı olduğuna inanılan Ebû Şuayb Muhammed b. Nusayr en-Nemîrî’nin (öl. 270/883) de İmam’ın ilahlığını nidâ ettiğine ve bu sebeple kendi hayatını riske attığına inanılmaktadır. Ancak 10. yüzyılın ikinci yarısından itibaren bu öğretinin Nusayrî gelenekte uygulama alanı bulmadığı görülmektedir. Zira bu tarihten itibaren Nusayrîler Muvahhidûn’un (Nusayrî inananlar) güvenliğini muhafaza etmek ve bâtınî bilgiyi onu öğrenemeye layık olmayanlardan gizlemek amacıyla takiyyeyi dinin asıllarından kabul etmiş görünmektedirler. Bu makale klasik Nusayrî eserler içinde “nidâ” öğretisini kapsamlı bir şekilde ele alan Risâletü’l-Endiye isimli eserin derinlemesine bir tahlilini sunacaktır. Akabinde tarihsel süreç içinde İbn Nusayr’dan Hüseyin b. Hamdân el-Hasîbî’ye (öl. 358/969) geçiş dönemi ele alınacak ve bilhassa Hasîbî tarafından mezhebin temel dinamiklerinden biri haline gelen takiyye kavramı ve uygulaması irdelenecektir. İddia edildiği gibi nidâ uygulamasının fiiliyatta bir hükmünün olmaması, takiyye ile irtibatlandırılabilir mi sorusuna cevap aranacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Nusayrî-Alevîlik, Nidâ, Takiyye, Risâle el-andiya

Kaynakça

• Asatryan, Mushegh - Burns, Dylan M. “Is Ghulāt Religion Islamic Gnosticism? Religious Transmissions in Late Antiquity”. Shi`i Esotericism: Its Roots and Developments. ed. Mohammad Ali Amir-Moezzi. 55-86. Belgium: Brepols, 2016.
• Asatryan, Mushegh. “Early Ismailis and other Muslims: Polemics and Borrowing in Kitab al-Kashf”. Intellectual Interactions in the Islamic World. ed. Orkhan Mir-Kasimov. 273-298. I.B. Tauris, 2020.
• Bar-Asher, Meir M. - Kofsky, Aryeh. “A Druze-Nusayrī Debate in the “Epistles of Wisdom””. Quaderni di Studi Arabi 17 (1999), 95-103.
• Bar-Asher, Meir M. - Kofsky, Aryeh. The Nuṣayrī-ʻAlawī Religion: An Enquiry Into Its Theology and Liturgy. Leiden: Brill, 2002.
• Bulut, Halil İbrahim. “Tarih, İnanç, Kültür ve Dini Ritüelleriyle Nusayrîlik”. Ortadoğu Yıllığı (2011), 578-614.
• Cillî, Muhammed b. Ali. “er-Risâletü’l-Numâniyye”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 2/303-308. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Cillî, Muhammed b. Ali. “Kitâbü bâtıni’s-salât”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 2/219-272. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Cillî, Muhammed b. Ali. “Risâletü’l-Endiye”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 2/321-333. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Cillî, Muhammed b. Ali. “Risâletü’l-fıtgi ve’r-rıtgi”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 2/309-319. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Clark, Lynda. “Taqiyya in Twelver Shi’ism”. Reason and Inspiration in Islam: Theology, Philosophy and Mysticism in Muslim Thought. ed. T. Lawson. London/New York, 2005.
• Dussaud, Rene. Histoire et Religion des Nosairîs. Paris: Librairie Emile Bouillon, 1900.
• Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Er-Risâletü’l-Numâniyye Eseri Doğrultusunda Nusayrî-Alevî İnancında Tevhîd İlkesinin İzahı”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 14/2 (Aralık 2021), 948- 969.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslam Mezhepleri. İzmir: 2008.
• Hasîbî, Hüseyin b. Hamdân. “el-Hidâyetü’l-kübra”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 7/18-399. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Kohlberg, Etan. “Taqiyya in Shīī theology and religion”. Secrecy and Concealment: Studies in the History of Mediterranean and Near Eastern Religions. ed. H. G. Kippenberg and G. G. Stroumza. Leiden: Brill, 1995, 345-380.
• Korkmaz, Sıddık. Tarihin Tahrifi: İbn Sebe Meselesi. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Krieger, Bella Tendler. “Marriage, Birth, and bātịnī taʾwīl: A Study of Nusạyrī Initiation Based on the Kitāb al-Ḥāwī fī ʿilm al-fatāwī of Abū Saʿīd Maymūn al-Tạbarānī”. Arabic 58 (2011), 53-75.
• Massignon, Louis. “Esquisse d’une bibliographie Nusayrie”. Opera Minora 1 (1936), 640–649.
• Palabıyık, M. Hanefi. “Di̇nî İnançları ve Özellikleri̇ Bakımından Nusayrîli̇k”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli̇ Araştırma Dergisi̇ 54 (2010), 19-48.
• Salisbury, E. Edward. “The Book of Sulaimān’s First Ripe Fruit, disclosing the mystery of the Nusairian Religion’, by Sulaimān Effendi of Adhanah; with copious extracts”. Journal of the American Oriental Society 8 (1864), 227-308.
• Sinanoğlu, Abdülhamit. Nusayrîlerin İnanç Dünyası ve Kutsal Kitabı: Çağımızda Bâtınîlik Örneği. Konya: Esra Yayınları, 1997.
• Strothmann, Rudolf. “Takiyya”. The Encyclopaedia of Islam 4 (1913-1936), 628-629.
• Şehristânî. Muhammed b. Abdülkerîm. el-Milel ve’n-niḥal. mlf. M. Seyyid Kîlânî. 1-2. Kahire: y.y., 1961.
• Şenzeybek, Aytekin. “Ebu’l-Hattab el-Esedi ve Hattabiyye Fırkası”. Marife 15/1 (2015), 87-116.
• Tabātabā’ī, Muhammad Husayn. Shi’ite Islâm. ed. Seyyed Hossein Nasr. New York, 1975.
• Taberânî, Meymûn b. Kâsım. “er-Risâletü’l-mürşide”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 3/157-180. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Taberânî, Meymûn b. Kâsım. “Kitâbü’l-hâvî fî ilmi’l-fetâvi”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 3/45-116. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Taberânî, Meymûn b. Kâsım. “Kitâb el-Redd ale’l-Mürted”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâilü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 11/87-212. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Taberânî, Meymûn b. Kâsım. “Risâletü’l-zuhûr ve-’l-butûn”. Silsiletü’t-Turasi’l-Alevî: Resâi¬lü’l-hikme’l-Alevîyye. mlf. Ebû Mûsâ el-Harîrî. 3/15-18. Lübnan: Dâr li’ecli’l-Marife, 2006.
• Talhamy, Yvette. “The Fatwas and the Nusayri/Alawis of Syria”. Middle Eastern Studies 46/2 (Mart 2010), 175-194.
• Tavil, Muhammed Emin Galib. Arap Alevîleri Tarihi. Adana: Karahan Kitabevi, 2015.
• Turan, Ahmet. “Kitâbu’l-Mecmu’u’nun Tercümesi”. On Dokuz Mayıs Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 8 (1996), 5-18.
• Türk, Hüseyin. Nusayrîlik: İnanç Sistemleri ve Kültürel Özellikleri. İstanbul: Kaktüs Yayınları, 2013.
• Winter, Stefan. A History of the ‘Alawis: From Medieval Aleppo to the Turkish Republic. Prince¬ton University Press, 2016.
• Yaron, Friedman. The Nusayrī-‘Alawīs: An Introduction to the Religion, History and Identity of the Leading Minority in Syria. Brill; Leiden-Boston, 2010