Three Matters of the Nature of Value: Power, Will and Action

Yıl 2022, Sayı: 46, 89 - 114, 20.03.2022

Emrullah Kılıç

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1033394

Öz

While the modern period has criticized the knowledge, society and metaphysics theories on which the traditional period is based, disabling some of them, it has also caused important philosophical results by reconstructing some of them in its own way. With the Renaissance, a total mentality transformation took place, especially in the West, and depending on this transformation, self-consciousness has also changed along with the relationship that people establish with knowledge and interpretations related to it. Subsequently, with Descartes, the subject’s constructing itself through consciousness/cogito, Hume’s redefinition of human nature through moral feelings, Adam Smith’s transfer of the concept of economic value to the moral field, and Nietzsche’s reevaluation of values have deeply affected moral life. Ultimately, normative morality based on specific purposes in traditional societies has left its place to “value” that is positively constructed by thinking, knowing and acting subjects. Since the 20th century, the foundation of values with the subject’s interest, orientation and approval by scholars such as William James, C. Von Ehrenfels, R. Barton Perry and Hans Joas has changed the foundation of modern life.

In accordance with this change, our study aims to examine the nature of values through the perspective of universal human nature, “power” based on dialectical process and mutual approval, “will” that includes the harmonious integrity of human experience, and psychological “action”, which is the essential quality of human beings. As a matter of fact, the determining power in the field of values can be read as an authority transfer that differs from the normative principles of the traditional period. In the new situation, with the support of science, power has been based on economic and psychological facts assumed to be in the universal human nature. Again, in the pre-modern period, the will, which was characterized a rational choice between two different options has turned into natural will and with the new situation has been labeled as the will of man’s sovereignty. Similar to power and will, the meaning attributed to action in the field of value has also differentiated, and action has been described as a psychological state and creative participation that requires perceiving or feeling what actually exists, rather than voluntary submission as in the traditional period. With this situation, which represents the search for the truth through practical life rather than theory, man has almost turned into a performance subject with his actions.

In our study, starting from all these issues, it will be revealed how the values, by their nature, are built on the basis of legitimacy, unlike their traditional situations, by referring to the connotations of power, will and action in traditional moral structures. Morever, the evolution of the order and harmony-centered moral character of the traditional world to the search for the integrity of human actions in the field of values and the harmony and balance of things in their natural state will be tried to be discussed in all aspects.

Anahtar Kelimeler

Moral Philosophy, Morality, Value, Power, Will, Action

Değerin Doğasına Dair Üç Mesele: Güç, İrade ve Eylem

Öz

Modern dönem, geleneksel dönemin dayandığı bilgi, toplum ve metafizik teorilerini eleştiriye tabi tutup bunlardan bir kısmını devre dışı bırakırken bir kısmını da kendine özgü biçimde yeniden inşa ederek önemli felsefi sonuçlara neden olmuştur. Rönesans ile birlikte özellikle Batı’da topyekûn bir zihniyet dönüşümü gerçekleşmiş ve bu dönüşüme bağlı olarak insanın bilgi ile kurduğu ilişki ve buna bağlı yorumlarla birlikte kendilik bilinci de değişime uğramıştır. Akabinde Descartes’la öznenin kendisini bilinç/cogito üzerinden inşa etmesi, Hume’un insan doğasını ahlaki duygular üzerinden yeniden tanımlaması, Adam Smith’in iktisadi değer kavramını ahlaki alana taşıması ve Nietzsche’nin değerleri yeniden değerlendirmeye tabi tutması ahlaki hayatı derinden etkilemiştir. Nihayetinde geleneksel toplumlarda belirli amaçlara dayalı normatif ahlak yerini, düşünen, bilen ve eyleyen öznelerin olumsallıkla inşa ettiği “değer”e bırakmıştır. 20. yüzyıldan itibaren de William James, C. Von Ehrenfels, R. Barton Perry ve Hans Joas gibi düşünürlerce değerlerin öznenin ilgisi, yönelimi ve onayıyla temellendirilmesi, modern hayatın ağırlık merkezini önemli değişime uğratmıştır.

Çalışmamız, bu değişime uygun olarak evrensel insan doğası perspektifinde diyalektik süreç ve karşılıklı onaylarla temellendirilen “güç”, insan deneyiminin ahenkli bütünlüğünü kapsayan “irade” ve insanın özsel niteliği olan psikolojik “eylem” üzerinden değerlerin doğasını incelemeyi hedeflemektedir. Nitekim değerler alanında belirleyici güç geleneksel dönemin normatif ilkelerinden farklılık gösteren bir otorite transferi olarak okunabilir. Yeni durumda güç, bilimin desteğini de alarak evrensel insan doğasında olduğu varsayılan iktisadi ve psikolojik olgularla temellendirilmiştir. Yine modern öncesi dönemde daha çok iki farklı durum arasında akla dayalı bir tercihi niteleyen irade, yeni durumla doğal iradeye dönüşerek insanın egemenlik iradesi olarak etiketlenmiştir. Güç ve iradeye benzer biçimde değer alanında eyleme yüklenen anlam da farklılaşmış, eylem, geleneksel dönemde olduğu gibi iradi tercihle bir boyun eğmeden ziyade bilfiil var olanları algılamayı ya da hissetmeyi gerektiren psikolojik bir durum ve yaratıcı bir katılım olarak nitelenmiştir. Hakikatin teoriden ziyade pratik yaşam üzerinden aranmaya başlanmasını temsil eden söz konusu bu durumla insan, eylemleri ile adeta bir performans öznesine dönüşmüştür.

Çalışmamızda tüm bu hususlardan hareketle, aynı zamanda, güç, irade ve eylemin geleneksel ahlaki yapılardaki çağrışımlarına da gönderme yapılarak değerlerin doğası gereği geleneksel durumlarından farklı olarak nasıl bir meşruiyet zemini üzerine inşa edildiği ortaya konulacaktır. Devamında ise geleneksel dünyanın düzen ve uyum merkezli ahlaki karakterinin, değerler alanında insan eylemlerinin bütünlüğü ile şeylerin doğal hallerindeki ahenk ve dengede aranmasına evrilmesi tüm yönleriyle ele alınmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Anahtar Kelimeler

Ahlak Felsefesi, Değer, Güç, İrade, Eylem

Kaynakça

• Adugit, Yavuz. “Özgürlüğün Kısa Tarihi”. FLSF: Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi. 16 (2013), 63-93.
• Aristoteles. Nikomakhos’a Etik. çev. Zeki Özcan. Ankara: Sentez Yayınları, 2014.
• Balanuye, Çetin. Spinoza’nın Sevinci Nereden Geliyor? - Reddedilmeyecek Bir Felsefi Teklif. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Bauman, Zygmunt. Modernlik ve Müphemlik. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Benn, A. William. Modern Felsefe. çev. Mehmet Çağrı Kartal, Dersu Alyanak, Secdegül Erdim, Turhan Yalçın ve Zeynep Hayal Erdoğan. Ankara: Fol Yayınları, 2021.
• Bumin, Tulin. Hegel-Bilinç Problemi Köle-Efendi Diyalektiği ve Praksis Felsefesi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 6. Basım, 2016.
• Callinicos, Alex. Toplum Kuramı-Tarihsel Bir Bakış, çev. Yasemin Tezgiden. İstanbul: İletişim Yayınları, 6. Basım, 2013.
• Cevizci, Ahmet. “Etik”. Felsefe Ansiklopedisi. ed. Ahmet Cevizci. 5/845-856. Ankara: Ebabil Yayınları, 2008.
• Cevizci, Ahmet. Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları, 1999.
• Çınar, Aliye. Modernitenin Arka Planı. Bursa: Sentez Yayınları, 2012.
• Çörekçioğlu, Hakan. “Nietzsche’de Güç İstemi Kavramı”. Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi, 17 (2014 Bahar), 35-46.
• Dardot, Pierre- Laval, Christian. Dünyanın Yeni Aklı: Neoliberal Toplum Üzerine Deneme. çev. Işık Ergüden. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2012.
• Dedeoğlu, M. Münir. 20. Yüzyıl Yaşam Felsefesi: Nietzsche ve Bergson Ethik’i Üzerine Karşılaştırmalı Bir Kritik. Ankara: ÜBL Yayıncılık, 2004.
• Deleuze, Gilles. Ampirizm ve Öznellik, çev. Ece Erbay. İstanbul: Norgunk Yayıncılık, 2008.
• Deleuze, Gilles. Kıvrım: Leibniz ve Barok. çev. Hakan Yücefer. İstanbul: Bağlam Yayınları, 2006.
• Dellaloğlu, Besim. Poetik ve Politik: Bir Kültürel Çalışmalar Ansiklopedisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2020.
• Descartes, Rene. Metot Üzerine Konuşma. çev. Atakan Altınörs. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2015.
• Dow, Sheila C. “David Hume and Modern Economics”. Capitalism and Society. 4/1 (2009), 1-29. https://doi.org/10.2202/1932-0213.1049
• Ehrenfels, Christian. System der Werttheorie: Allgemenie Werttheorie, Psychologie des Begehrens. Leipzig: O. R. Reisland, 1897.
• Farabi. el-Medinetü’l- Fazıla. çev. Ahmet Arslan. Ankara: Vadi Yayınları, 2. Basım, 2004.
• Farabi. Fusulü’l- Medeni. çev. Hanifi Özcan. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Frankena, William K. “Value and Valuation”. Encylopedia of Philosophy (2nd Edition). ed. Donald M. Borchert. 9/636-640. Thomsan Gale, 2006.
• Gilson, Etienne. Orta Çağda Felsefe –Patristik Başlangıçtan XIV. Yüzyılın Sonlarına Kadar. çev. Ayşe Meral. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2007.
• Graeber, David. Değer Teorisi. çev. Başak Kıcır. İstanbul: Sel Yayıncılık, 2015.
• Günenç, Mehmet. Ahlakın Felsefi Dönüşümü. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2020.
• Han, Byung-Chul. İktidar Nedir?. çev. Metin Özdemir. İstanbul: İnsan Yayınları, 2020.
• Hume, David. İnsan Doğası Üzerine Bir İnceleme. çev. Ergün Baylan. Ankara: Bilgesu Yayıncılık, 2015.
• Hurka, Thomas. “Value Theory”. The Oxford Handbook of Ethical Theory, ed. David Copp. 359-363. Oxford: Oxford University Press, 2006. https://doi.org/10.1093/ oxfordhb/9780195325911.003.0014
• James, William. “Ahlak Filozofu ve Ahlaki Yaşam”. çev. Celal Türer. Hayat Yaşamaya Değer mi? drl. Celal Türer. 84-109. Ankara: Fol Yayınları, 2021.
• Joas, Hans. The Genesis of Value as Genealogy of Morality. çev. Gregory Moore. Chicago: The University of Chicago Press, 2000.
• Kant, Immanuel. Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. çev. İoanna Kuçuradi. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 2009.
• Kılıç, Emrullah. Metafiziksel İyi’den Değer’e Ahlakın Yolculuğu. Ankara: İlem Yayınları, 2022.
• Koch, Carl Henrik. “Schools and Movements”. The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy. ed. Knud Haakonssen. 49-56. New York: Cambridge University Press, 2006.
• Kovacs, Andras Balint. Modernizmi Seyretmek, çev. Ertan Yılmaz, Ankara: De Ki, Basım Yayın, 2. Baskı, 2016.
• Küçükalp, Derda. “Erdem Etiği”, Felsefe Ansiklopedisi. ed. Ahmet Cevizci. 5/627-631. Ankara: Ebabil Yayınları, 2007.
• Lewis, Clarence Irving. An Analysis Of Knowledge And Valuation. Illinois: The Open Court Publıshıng Company, 1946.
• Locke, John. İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme. çev. Meral Delikara Topçu. Ankara: Öteki Yayınevi, 2000.
• MacIntyre, Alasdair. Erdem Peşinde, çev. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
• MacIntyre, Alasdair. Homerik Çağdan Yirminci Yüzyıla Ethik’in Kısa Tarihi. çev. Hakkı Ünler. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2001.
• Mansfield, Nick. Öznellik: Freud’dan Haraway’e Benlik Kuramları. çev. Elif Okan Gezmiş. İstanbul: Babil Kitap, 2021.
• Marietta, Don E. “The Concept of Objective Value”. Phenomenology of Values and Valuing. ed. James G. Hart, Lester Embree. 11-28. Dordrecht: Springer-Science & Business Media, 1997. https://doi.org/10.1007/978-94-017-2608-5_2
• McCarney, Eugene Lawrence. The Idea of Freedom in the Philosophy of William James. Cgicago: Loyola University Chicago, The Faculty of Graduate School, Yüksek Lisans Tezi. 1963.
• Meinong, Alexius. Psychologisch-ethische Untersuchungen zur Werth-Theorie. Graz: Leuschner & Lubensky, 1894. https://doi.org/10.2307/2175623
• Nietzsche, Friedrich, Ecce Homo, çev. Emel Tan. Ankara: Seren Yayıncılık, 1993.
• Nietzsche, Friedrich. Böyle Buyurdu Zerdüşt. çev. Murat Batmankaya. İstanbul: Say Yayınları, 7. Basım, 2016.
• Nietzsche, Friedrich. Gezgin ve Gölgesi. çev. Zeki Eyüboğlu. İstanbul: Oluş Yayınları, 1966.
• Nietzsche, Friedrich. Güç İstenci. çev. Nilüfer Epçeli. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Önal, Mehmet. “Değer”. Felsefe Ansiklopedisi. ed. Ahmet Cevizci. 4/51-62. Ankara: Ebabil Yayınları, 2006.
• Perry, Ralph Barton. General Theory of Value. Cambridge: Harvard University Press,1950. https://doi.org/10.4159/harvard.9780674430396/html
• Perry, Ralph Barton. Realms of Value: A Critique of Human Civilization. Cambridge: Harvard University Press, 1954. https://doi.org/10.4159/harvard.9780674430419
• Platon. Devlet. çev. Sebahattin Eyüboğlu, M. Ali Cimgöz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 28. Basım, 2015.
• Polanyi, Karl. Büyük Dönüşüm: Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri. çev. Ayşe Buğra. İstanbul: İletişim Yayınları, 9. Basım, 2010.
• Schuhman, Karl. “The Notion of Value in Christian von Ehrenfels”. Phenomenology of Values an Valuing. ed. James G. Hart ve Lester Embree. 95-115. Dordrecht: Sprınger-Scıence & BusınessMedia,1997. https://doi.org/10.1007/978-94-017-2608-5_7
• Smith, Adam. Ahlaki Duygular Kuramı. çev. Derman Kızılay. İstanbul: Pinhan Yayınları, 2018.
• Smith, Adam. Ulusların Zenginliği. çev. Ayşe Yunus- Mehmet Bakırcı. 1 Cilt. İstanbul: Alan Yayınları, 5. Basım, 2017.
• Spinoza, Etika. çev. Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Dost Kitabevi Yayınları, 6. Basım, 2016.
• Tatar, Burhanettin. Din, İlim ve Sanatta Hermenötik. İstanbul: İsam Yayınları, 2014.
• Tatar, Burhanettin. “Ahlakın Kaynağı Sorunu”. Ahlak Felsefesi Yazıları. ed. Lokman Çilingir. 11-35. Ankara: Elis Yayınları, 2015.
• Taylor, Charles. Benliğin Kaynakları: Modern Kimliğin İnşası. çev. Selma Aygül Baş-Bilal Baş. İstanbul: Küre Yayınları, 2008.
• Türer, Celal, “Metafiziksel İyi’den Değer’e Ahlakın Yolculuğu,” İnsan, Ahlak ve İktisat, IV. Ahlak Şurası-Hatay. ed. Musa Kazım Arıcan, Muhammed Enes Kala, Yunus Emre Aydınbaş. Ankara: Türkiye Yazarlar Birliği Yayınları, 2018, 124-131.
• Türer, Celal. Ahlaktan Felsefeye Felsefeden Ahlaka. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Türer, Celal. William James’in Ahlak Anlayışı. Ankara: Elis Yayınları, 2005.
• Watson, Peter. Fikirler Tarihi-Ateşten Freud’a. çev. Kemal Atakay. Nurettin Elhüseyni, Kaya Genç, Barış Pala, Bahadır Tırnakçı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 4. Basım, 2018.
• Werkmeister, W.H. Bir Değer Teorisinin Ana Çizgileri (Konferans). çev. A. Turan Oflazoğlu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1959.
• Whitehead, Alfred Nort. Süreç ve Gerçeklik. çev. Kevser Çelik. Ankara: Fol Yayınları, 2021.
• Yaka, Aydın. Sosyal Değişme Türk Modernleşmesi. İstanbul: Gündoğan Yayıncılık, 1. Baskı, 2011.