Could Immanuel Kant be a Utilitarian? Kant’s Criticisms of Empiricist Moral Theories

Yıl 2022, Sayı: 47, 489 - 516, 25.09.2022

Fatıma Güner Hümeyra Özturan

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1016150

Öz

When it comes to moral philosophy, one of the first thinkers that come to mind is Immanuel Kant. What makes Kant so important is that he rejected all moral teachings that had been dominant from Antiquity to the Modern Period and his effort to expound upon the possibility of moral law based on pure reason. Throughout the history of modern philosophy since the Enlightenment, Kant's moral philosophy has been understood in opposition to all empirical moral theories, and Kant's morality of duty has often been read and interpreted as a criticism against the empiricist approach to morality. Such an appraisal is due to the fact that the empiricist approach to moral theories is considered by Kant as a danger that threatens the roots of morality, as can be seen in his works Groundwork of the Metaphysics of Morals and Critique of Practical Reason. Kant indicates that his aim in Groundwork of the Metaphysics of Morals is to keep the source of moral principles away from empirical elements that vary from person to person and situation to situation and reveal the possibility of the existence of moral law that is universal and necessary by excluding any experimental basis that is subjective and contingent. As for his Critique of Practical Reason, Kant argues for meticulously separating empirical doctrines from moral law. These position simply that he would therefore also be critical of Utilitarianism. Despite the basic differences between Kantian ethics and Utilitarianism, some aspects of Kantian ethics were considered as Utilitarian in the literature of moral theory that succeeded him. Even though Kant's criticisms and the fundamental differences between the two theories, some modern academics have considered that especially Kant’s emphasis on our duties towards others and his moral ideal that advises considering the aims of others as our own, his moral philosophy may actually be Utilitarian or understood to be reconcilable with utilitarianism. According to this understanding, it is at least theoretically possible for a person simultaneously to adopt both Kantian and Utilitarian moral principles. Nevertheless, there are also some scholars who reject this idea and indicate that there is no reasonable way to consider Kant as a Utilitarian philosopher. In this article, we will first discuss Kant’s criticisms of empiricist morality in his main works that levelled under three heading such as “critique of the source of moral principles”, “criticism of the highest good” and “critique of the instrumentalization of man”. Then based on the assessment we obtained, we aim to find an answer to the discussion that is in the secondary literature whether Kant can be a utilitarian or not, by comparing the two views within the scope of some practical moral problems.

Anahtar Kelimeler

History of Philosophy, Moral Philosophy, Ethics, Immanuel Kant, Utilitarianism, Kantian Ethics

Immanuel Kant Bir Faydacı Olabilir mi? Kant’ın, Deneyci Ahlâk Teorilerine Yönelik Eleştirileri

Öz

Ahlâk felsefesi söz konusu olduğunda akla gelen ilk isimlerden biri Immanuel Kant’tır. Kant’ı ahlak felsefesi için bu kadar önemli kılan husus ise Antik Çağ’dan modern döneme kadar hakimiyetini sürdüren tüm ahlâk öğretilerini reddetmesi ve temelini saf akıldan alan ahlâk yasasının imkânını ortaya koyma çabası olmuştur. Bu bağlamda felsefe tarihi boyunca deneye dayanan tüm ahlâk öğretilerinin karşısına Kant’ın ahlâk felsefesi getirilmiş, Kant’ın ödev ahlâkı çoğunlukla deneyci ahlâk eleştirisi olarak okunmuş ve yorumlanmıştır. Yaygın kanaatin bu yönde oluşmasının en temel sebebi, Kant’ın ahlâk felsefesi ile ilgili yazılarında, temelini deneyden alan tüm ahlâk öğretilerini, ahlâkı kökünden söken ve sarsan ciddi bir tehlike olarak kabul etmesidir. Bu anlamda en açık ifadelere Kant’ın Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi ve Pratik Aklın Eleştirisi isimli eserlerinde rastlamak mümkündür. Kant Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi adlı eserinde temel amacının ahlâk ilkelerinin kaynağını kişiden kişiye, durumdan duruma değişen deneysel ögelerden kurtarıp, evrensel ve mutlak zorunluluk taşıyan ahlâk yasasının imkanını ortaya koymak olduğunu söyler. Pratik Aklın Eleştirisi isimli eserinde ise temelini deneyden alan öğretiler ile ahlâk yasasının kılı kırk yarar biçimde ayrılması gerektiğini belirtir. Bu ifadeler Kant’ın deneyci ahlâkı, dolayısıyla da faydacılığı eleştirdiğini ve ahlâka dair düşüncelerinin faydacı öğretilerden pek çok anlamda farklı olduğunu göstermektedir. Zira faydacılık, ahlâk ilkelerinin temelini deneysel ögeler olarak kabul etmesiyle deneyci ahlâk anlayışları arasında yer almaktadır. Bununla beraber Kant’ın eleştirilerine ve her iki teori arasındaki temel farklılıklara rağmen, özellikle Kant ahlâkında başka insanlara karşı ödevlerimize yapılan vurgu ve başkalarının amaçlarını kendi amaçlarımızmış gibi benimsememizin ahlâkî bir ödev olması gibi bazı noktalar, önde gelen faydacılar tarafından onun ahlâk felsefesinin aslında faydacı olabileceği veya faydacılıkla uzlaştırılabileceği şeklinde anlaşılmıştır. Bu anlayışa göre bir insanın aynı anda hem Kantçı hem de faydacı ahlâk ilkelerini benimsemesi en azından teorik olarak mümkündür. Kantçılık ve faydacılığın uzlaştırılabileceği iddiasının karşısında yaygın bir şekilde kabul edilen görüş ise Kant’ın kesinlikle bir faydacı olamayacağı ve felsefesinin hiçbir şekilde faydacılıkla uzlaştırılamayacağıdır. Biz bu makalede öncelikle Kant’ın temel eserlerinde yer alan deneyci ahlâka yönelik eleştirilerini “ahlâk ilkelerinin kaynağı eleştirisi”, “en yüksek iyi eleştirisi” ve “insanın araçsallaştırılması eleştirisi” şeklinde üç başlık altında ele alacağız. Çalışmamızda elde ettiğimiz bilgilerden hareketle ikincil literatürde yer alan Kant’ın bir faydacı olup olamayacağı tartışmasına, bazı pratik ahlâk problemleri çerçevesinde iki görüşü karşılaştırarak cevap bulmayı amaçlamaktayız.

Anahtar Kelimeler

Felsefe Tarihi, Ahlâk Felsefesi, Immanuel Kant, Faydacılık, Kant Ahlâkı, Kant’ın Deneyci Ahlâk Eleştirileri

Kaynakça

• Aydın, Metin. “John Stuart Mill’in Faydacı Ahlâkı.”Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (Aralık 2013), 143-167. https://doi.org/10.17335/sakaifd.219829
• Cassirer, Ernst. Kant'ın Yaşamı ve Öğretisi. çev. Doğan Özlem. İstanbul: Notos Kitap, 9. Basım, 2017.
• Cevizci, Ahmet. Büyük Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları, 2017.
• Cevizci, Ahmet.Uygulamalı Etik. İstanbul: Say Yayınları, 2. Basım, 2016.
• Cummiskey, David. “Kantian Consequantialism.”Ethics100/3(Nisan 1990), 586-615. https://doi.org/10.1086/293212
• Çelik, Sinan Kadir. “Kant Etiğinin Stoik Temelleri.”Immanuel Kant Muğla Üniversitesi Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri.370-377. Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• Çilingir, Lokman. Pratik Aklın Doğal Diyalektiği. Ankara: Elis Yayınları,2005.
• Çitil, Ahmet Ayhan. Kant Okumaları Birinci Kritik. İstanbul: Dergâh Yayınları,2021.
• Dean, Richard. “Cummiskey’s Kantian Consequantialism.”Utilitas 12/1 (Mart 2000), 25-40. https://doi.org/10.1017/S0953820800002594
• Ergün Elif-Çötük Turan. «Etik Bir Tartışma Konusu: Hume ve Kant Örneğinde İntihar.» Beytülhikme9/1(Mart 2019), 121-146. https://doi.org/10.18491/beytulhikme.1421
• Guyer, Paul. “Kant'ın Ödevler Sistemi.”çev. Ali Kaftan, Cogito 41-42 (Kış 2005), 277-338.
• Hare, R. M. “Could Kant Have been A Utilitarian.”Utilitas 5/1(Mayıs 1993), 1-16. https://doi.org/10.1017/S0953820800005501
• Hare, R.M. “Ahlâk Felsefesi R.M. Hare ile Söyleşi” (Görüşmeci Bryan Magee).Yeni Düşün Adamları. 171-192, çev.Rona Aybay, ed. Mete Tunçay, Ankara: Birey ve Toplum Yayınları, 1985.
• Heimsoeth, Heinz. Kant'ın Felsefesi.çev. Takiyettin Mengüşoğlu, 9. Basım, Ankara: Doğubatı Yayınları, 2019.
• Höffe, Otfried. Etik.çev. Sergül Vural Kara,İstanbul: Runik Kitap, 2020.
• Hudelson, Richard. Modern Political Philosophy. New York: M.E. Sharpe, 1999.
• Kant, Immanuel. Ahlâk Metafiziğinin Temellendirilmesi.çev. İoanna Kuçuradi, Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 7. Basım, 2018.
• Kant, Immanuel. Ethical Philosophy: the complete texts of Grounding for the metaphysics of morals and Metaphysical principles of virtue (part II of the metaphysics of morals), James W. Ellington (çev.), Indiana: Hackett Publishing Company, 1986.
• Kant, Immanuel. “İnsanseverlikten Ötürü Yalan Söylemek Konusunda Sözümona Hak Üzerine.” çev. Oruç Aruoba, Cogito 16, (Güz 1998), 47-52.
• Kant, Immanuel. Pratik Aklın Eleştirisi.çev. İoanna Kuçuradi vd. Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları, 7. Basım, 2019.
• Kant, Immanuel. Saf Aklın Sınırları Dahilinde Din.çev. Suat Başar Çağlan, Konya: Literatürk Academia, 2. Basım, 2017.
• Kenny, Anthony. Modern Felsefenin Yükselişi.3. Cilt. çev. Volkan Uzundağ, İstanbul: Küre Yayınları,2017.
• Kuyurtar, Erol. “Kant, İnsan Onuru ve Ölüm Cezası.”Immanuel Kant: Muğla Üniversitesi Uluslararası Kant Sempozyumu Bildirileri.329-338. Ankara: Vadi Yayınları, 2006.
• MacIntyre, Alasdair. Ethik'in Kısa Tarihi Homerik Çağ'dan Yirminci Yüzyıla.çev. Hakkı Hünler-Solmaz Zelyüt Hünler, İstanbul: Paradigma Yayınları, 2001.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Felsefeye Giriş. Ankara: Doğubatı Yayınları, 3. Basım, 2017.
• Mengüşoğlu, Takiyettin. Kant ve Scheler'de İnsan Problemi. Ankara: Doğubatı Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Mill, John Stuart. Faydacılık.çev. Gökhan Murteza, İstanbul: Pinhan Yayınları, 2. Basım, 2019.
• Nordenstam, Tore. “Kant and the Utilitarians.”Ethical Perspectives,8/1 (Nisan 2001), 29-36.https://doi.org/10.2143/EP.8.1.503823
• O'Neill, Onora. “A Simplified Account of Kant's Ethics.”Exploring Ethics An Introductory, ed. Steven M. Chan. 110-113. New York: Oxford University Press, 2009.
• Özlem, Doğan. Etik Ahlâk Felsefesi.İstanbul: Notos Kitap, 2019.
• Singer, Peter. Pratik Etik.çev. Nedim Çatlı, İstanbul: İthaki Yayınları, 2021.
• Tereda, Toshiro. “Why Couldn't Kant Be A Utilitarian?”The Paideia Archive: Twentieth World Congress of Philosophy44(1998), 242-247. https://doi.org/10.5840/wcp20-paideia199844851
• The Philosopher, “On the Value of People and Animals”,The Philosopher Public Philosophy Journal. Erişim 21 Ekim 2021. https://www.thephilosopher1923.org/essay-korsgaard
• Timmermann, Jens. “Why Kant Could not Have Been a Utilitarian.”Utilitas17/5 (Ekim 2005), 243-264. https://doi.org/10.1017/s0953820805001639
• Türkyılmaz, Çetin. “Kant ve Eskiler: Kendinden Memnun Olma Kavramı Çerçevesinde Kant'ın Stoacı Tavrı Üzerine.” Pasajlar2/6 (Eylül 2020), 77-94.