İbnü’l-Arabî’de Vâv Harfi ve Berzahlık Özelliği

Yıl 2023, Sayı: 50, 819 - 839, 30.09.2023

Ayşe Mine Akar

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1297679

Öz

Berzah kavramı İslamî ilimler literatüründe yaygın olarak bilinen “kabir hayatı” anlamının yanında, İbnü’l-Arabî düşüncesinde iki şey/durum/mertebeyi birbirinden ayıran ve her ikisinden de bazı özellikleri kendinde taşıyan şeyler için kullanılır. İbnü’l-Arabî’nin bu kullanımı sınırlı değildir; hatta araştırmacılara göre ondaki bu birleştiren ve ayıran (câmî ve fâsıl) berzahları tespit etmek olanaksızdır çünkü bunlar oldukça fazladır. Berzah kavramının İbnü’l-Arabî’deki bu orijinal yapısı onun görüşlerini anlamamızı kolaylaştırmaktadır. Müellifin berzah olmakla nitelediği şeylerden biri de vâv harfidir. Onun vâv harfine berzahlık fonksiyonu yüklemesi iki sebebe dayanır: Birinci olarak bir harfin yalnızca literal düzlemde değil, ontolojik bir görev icra edecek biçimde berzah oluşu, müellifin harflere yüklediği ontolojik işlevlerle doğrudan ilgilidir. İkinci olarak ise bu harfin berzah olması onun fonetik, morfolojik ve sentaktik özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Çalışmamızda öncelikle berzah kavramı ve İbnü’l-Arabî’nin genel hatlarıyla berzah düşüncesi ele alınmış; ardından harflerin ontolojik niteliğine, bu bağlamda vâv harfinin seslendiriliş, yazılış ve kelime ya da cümle içindeki konumuna, bu halleriyle berzahî nitelik taşıdığına ve bir berzah olarak İbnü’l-Arabî’nin düşünce sisteminde diğer hangi varlıklara denk geldiğine temas edilmiştir. Bu bağlamda vâvın, mümkünleri varlık sahasına getiren “kün!” kelimesinin ortasında bulunarak “kâf-ı kenziyye” olan kâf ile, Allah dışındakileri niteleyen nûnun arasında bulunduğu görülür. Kün kelimesinin son harfi olan nûnun arasında da bir vâv bulunur, bu da şehâdet ve gayb âlemlerinin arasının ayrıldığını gösterir. Âlem hem Allah’a perde olan hem de O’na işaret eden bir alem ise bunun yaratıldığı günlerin sayısı olan altının, vâvın ebced karşılığı olması da tesadüf değildir. Vâv pek çok açıdan insan-ı kâmili de simgeler, kâmil insan ise Allah ile diğer insanlar arasında bir berzahtır. Kimi araştırmacılara göre Fütûhât’ın altı ana bölüme ayrılması da yönlerin ve yaratılış günlerinin sayısının altı olması ya da vâvın insan-ı kâmili simgelemesi ile eserin kapsayıcılığı arasındaki benzerliktendir. Aynı şekilde hakîkat-ı Muhammediyye’nin de berzahî bir özelliği vardır ve bu açıdan vâv Muhammedî hakikati de niteler.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İbnü’l-Arabî, Berzah, Harf, Vâv

The Letter Wāw and Its Barzakh Feature in Ibn al-’Arabī

Öz

The concept of barzakh is used for things that distinguish between two things/situations/levels in the thought of Ibn al-’Arabī and carry some characteristics of both, as well as the meaning of "life in the grave" which is widely known in the literature of Islamic sciences. This use of Ibn al-’Arabī is not limited, according to the scholars it is impossible to identify the barzakhs that unite and separate (jāmī and fāsıl) in his works because they are quite numerous. This original structure of the concept of barzakh in Ibn al-’Arabī makes it easier for us to understand his views. One of the things that Ibn al-’Arabī describes as barzakh is the letter wāw. Ibn al-’Arabī ‘s attributing a barzakh function to the letter wāw is based on two reasons: Firstly, the fact that a letter is barzakh not only in the literal context, but in such a way that performs an ontological task is directly related to the ontological functions that Ibn al-’Arabī ascribes to the letters. Secondly, the barzakh of this letter is due to its phonetic, morphological and syntactic features. In our study, first of all, the concept of barzakh and Ibn al-Arabi’s thought of barzakh were discussed, then it is mentioned that the ontological character of the letters, the pronunciation of the letter wāw, its position in the word or sentence, its function as a barzakh with these states and which other entities it corresponds to in Ibn al-’Arabī’s metaphysical system. In this context, it is seen that the letter wāw is in the middle of the word ‘kun’, which brings the possible beings into existence. There is also a wāw between the last letter of the word kun, nūn, which shows that there is a separation between the realms of visible and the unseen. If the universe is a sign that is both a veil for Allah and points to Him, it is not a coincidence that the number of days in which it was created, 6, is the abjad equivalent of wāw. Wāw also symbolizes the perfect human being in many respects and the perfect human being is a barzakh between Allah and other people. According to some scholars, the division of Futūhāt into six main parts is due to the fact that the number of directions and days of creation is six, or the similarity between the wāw’s symbolization of the perfect human being and the comprehensiveness of the work. Likewise, Ḥaqīqat al-Muḥammadiyya has an intermediate feature, and in this respect, it also characterizes the Muḥammadan truth.

Anahtar Kelimeler

Tasawwuf, Ibn al-’Arabī, Barzakh, Ḥarf, Wāw

Kaynakça

• Abbas, Hasan. Hasâisü’l-hurûfi’l-Arabiyye ve meânîhâ. Dımaşk: İttihâdü’l-Küttâbi’l-Arab, 1998.
• Akar, Ayşe Mine. Müeyyed Cendî’ye Göre Varlık ve Bilgi. İstanbul: Hikemiyat, 2021.
• Akpınar, Hüseyin. “Mûsıkî ve Su Arasındaki İlişkinin Çeşitli Boyutları”. İSTEM 38 (2021), 155-168. https://doi.org/10.31591/istem.1037371
• Akyar, Nevfel - Sayar, Süleyman. “Zerdüştî Kutsal Metinlerinde Ahiret Tasavvuru”. Mîzânü’l-Hak: İslami İlimler Dergisi (Journal of Islamic Studies) 10 (2020), 57-83.
• Bashier, Salman H. Philosophy of the Limit: Ibn Arabi’s Barzakh Concept and the Meaning of Infinity. The University of Utah, PhD Thesis, 2000.
• Bozkurt, Birgül. “Harf Gizemi ve Sembolizmi Bağlamında İhvân-ı Safâ’da Hurûfîliğin İmkânı”. Turkish Studies Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 13/2 (2018), 275-293. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13173
• Cendî, Müeyyedüddîn. Şerhu Fusûsi’l-hikem. thk. Seyyid Celâleddîn Aştiyânî. Kum: Bûstân-ı Kitâb, 2. Basım, 2008.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-lüga ve sıhâhi’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyin, 3. Basım, ts.
• Chittick, William C. The Self-Disclosure of God Principles of Ibn al-Arabi’s Cosmology. Albany: State University of New York Press, 1998.
• Chodkiewicz, Michel. Sahilsiz Bir Umman Hakîkat, Şerîat ve İbn Arabî. çev. Atila Ataman. İstanbul: Nefes Yayınları, 2015.
• Çakmaklıoğlu, Mustafa. İbn Arabî’de Ma’rifetin İfadesi. İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Doğrul, Ömer Rıza. Yeryüzündeki Dinler Tarihi. İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 3. Basım, 1963.
• Durmuş, İsmail. “Vâv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/574-576. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Elmalı, Hüseyin. “Mu’cemu mekayisi’l-luga”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi İslam Ansiklopedisi. 30/345-346. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Emoto, Masaru. Sudaki Mucize. çev. Savaş Şenel. İstanbul: Arıtan Yayınevi, 2008.
• Erdoğan, İsmail. “Armeios Oğlu Er Hikâyesi Bağlamında Platon’un Ölümden Sonraki Hayat ile İlgili Görüşlerinin Dinî ve Felsefî Analizi”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/1 (2004), 13-38.
• Erginli, Zafer. “İbn Arabî’ye Göre Hz. Âdem’de Temel İnsan Nitelikleri”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 9/21 (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı) (2007).
• Ferâhidî, Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-ayn. thk. Muhammed Ali Beyzavî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Gurâb, Mahmûd Mahmûd. el-Hayâl Âlemü’l-berzah ve’l-misâl min kelâmi’ş-Şeyhi’l-Ekber Muhyiddîn İbni’l-Arabî. Dımaşk: Dâru’l-Kâtibi’l-Arabî, 2. Basım, 1993.
• Gündüzöz, Soner. “Geleneksel Harf Sembolizminin Bir Yorumu Olarak Nûn Harfi”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 30 (2011), 43-58.
• Hakîm, Suad. İbnü’l-Arabî Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Isfehânî, Râgıb. Müfredâtü elfâzi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 4. Basım, 2009.
• İbn Arabî. Varlık Ağacı Şeceretü’l-kevn. yay. haz. Ercan Alkan vd. çev. Hüseyin Şemsi Ergüneş. İstanbul: İz Yayıncılık, 2010.
• İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. Lisânü’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. “Harflerin İsimleri, Yapıları ve Özellikleri”. çev. Ali Çiftçi. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 12/1 (2012), 185-188.
• İbn Sînâ, Ebû Ali. “Harflerin Oluşum Sebepleri”. çev. N. Nihal İnce. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi [Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi], 29 (2010), 324-338.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. “Kitâbu’l-mîm ve’l-vâv ve’n-nûn”. Resâilü İbn Arabî. thk. Muhammed Abdülkerîm Nemrî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. “Şeceretü’l-kevn”. Mecmûatü resâili İbn Arabî. Beyrut: Dârü’l-Mehacceti’l-Beyza, Dârü’r-Resuli’l-Ekrem, 1421.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. “Tenbîhatün alâ uluvvi’l-hakîkati’l-Muhammediyyeti’l-aliyye”. Mecmûatü resâili İbn Arabî. 1/373-421. Beyrut: Dârü’l-Mehacceti’l-Beyza, Dârü’r-Resuli’l-Ekrem, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. el-Fütûhâtü’l-Mekkiyye. thk. Abdülazîz Sultân Mansûb. 12 Cilt. Vizâretü’s-sikâfeti’l-cumhûriyyeti’l-Yemeniyye, 2010.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fusûsu’l-hikem. thk. Ebu’l-Alâ Afîfî. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, ts.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Fütûhât-ı Mekkiyye. çev. Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007-2012.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddîn. Risâletü’l-esrâri’l-hurûf. Süleymaniye Kütüphanesi, Hâlet Efendi, 812, 100b-104b.
• İbnü’l-Esîr, İmam Mecdüddin Ebi’s-Seadat el-Mübarek b. Muhammed el-Cezerî. en-Nihâye fî garîbi’l-hadîsi ve’l-eser. thk. Tâhir Ahmed ez-Zâvî - Mahmûd Muhammed et-Tanâhî. el- Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Kahraman, Zeynep. Berzah Âlemi İnancının Ortaya Çıkışı ve Mâtürîdî’nin Berzah Âlemi İnancına Bakışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Keskenler, Mustafa Furkan - Keskenler, Eyüp Fahri. “Bulanık Mantığın Tarihi Gelişimi”. Takvim-i Vekayi 5/1 (2017), 1-10.
• Lory, Pierre. “İbn Arabi’nin Eserlerinde Dil ve Harfler Sembolizmi”. çev. Mustafa Çakmaklıoğlu. Bilimname : Düşünce Platformu 4/10 (Ocak 2006), 173-182.
• Platon. Timaios. çev. Furkan Akderin. İstanbul: Say Yayınları, 2015.
• Schimmel, Annemarie. Dinler Tarihi. ed. Recep Kibar. İstanbul: Kırkambar Kitaplığı, 2007.
• Schimmel, Annemarie. Sayıların Gizemi. çev. Mustafa Küpüşoğlu. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, ts.
• Shikhiyeva, Saadet. “Ibn ‘Arabī’s Science of Letters and Differences of Ideas in Ḥurūfī Order”. International Journal of Islamic Sufism 1 (2021).
• Sviri, Sara. “Seeing With Three Eyes Ibn al-’Arabī’s barzakh and the Contemporary World Situation”. Synthesis Philosophica 62/2 (2016), 385-393.
• Şen, Zekâi. Modern Mantık. İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2003.
• Tehânevî, Muhammed b. A’la b. Ali el-Faruki el-Hanefî. Mevsûatü Keşşâfu ıstılâhâti’l-fünûn. thk. Refik Acem. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
• Tirmîzî, Muhammed b. Ali. b. el-Hasan Ebû Abdullah el-Hakîm. Nevâdiru’l-usûl fî ehâdîsi’r-Resûl. thk. Abdurrahmân Amîre. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, ts.
• Uluç, Tahir. İbn Arabî’de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2011.
• Usluer, Fatih. Hurufilik İlk Elden Kaynaklarla Doğuşundan İtibaren. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2009.
• Vajehyab. Erişim 16 Haziran 2022. https://www.vajehyab.com/?q=%D8%A8%D8%B1%D8%B2%D8%AE
• Yakıt, İsmail. “Ebced Düzeninde Rakam-Harf İlişkisinin Tarihî Gelişimi ve Hermetizm”. I. Uluslararası Katılımlı Bilim Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 84-91.
• Yakub, Emil Bedî’. Mevsûatü’l-hurûf fi’l-lugati’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1988.
• Yavuz, Mehmet. “İbn Cinnî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 19/397-400. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.