A Qualitative Study on the Differentiated Experiences in the Religious Lives of Women Who Stopped Wearing the Headscarf

Yıl 2024, Sayı: 52, 9 - 30, 26.03.2024

Kemal Ataman , Muhammet Numan Sağırlı

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1405507

Öz

The headscarf (hijab) is among the essential elements of women's dress code in the mainstream Islamic tradition. Having an important place in the clothing practices of Muslim women with its religious dimension, the headscarf has come to the fore with different dimensions throughout its historical journey in Türkiye. Today, new phenomena related to the headscarf in Türkiye have emerged. The most recent of these phenomena is women's decision to stop wearing the headscarf. This phenomenon, which has gained visibility especially in the last decade, has brought many debates with itself. The fact that the headscarf is also a religious symbol has also brought to the agenda debates about women who stop wearing the headscarf and their relationship with religion. The research explores the relationship between women who have stopped wearing the headscarf and their religiosity. Employing a phenomenological research design, it centers on the lived experiences of twenty-two participants, aged 23 to 43, with an average age of 29, characterized by university education, employment, and the decision to discontinue wearing the headscarf. Semi-structured interviews, conducted between March and June 2020, make up the primary data corpus. Methodologically, purposive and snowball sampling techniques were employed to form the participant cohort. After data collection, content analysis, facilitated by MAXQDA software, was utilized to discern emergent patterns and themes. The analysis yields four distinct dimensions delineating the relationship between headscarf cessation and religiosity, thus illuminating intricate facets of this phenomenon: 1. Increase in devotion, curiosity, and sincerity to institutional religion; 2. Maintaining the level of relationship with institutional religion; 3. Partial disengagement from institutional religion; and 4. Complete deterioration and abandonment of institutional religion. The research concludes that stopping wearing a headscarf does not necessitate disengagement from institutional religion in every case. It further concludes that the process may differ from person to person depending on the experiences of individuals and that new religious/Islamic interpretations vis-à-vis the subject matter can relatively affect the nature and the direction of the process.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Religiosity, Secularization, Headscarf, Representation-Identity Burden

Etik Beyan

This article is extracted from the TUBITAK-1002 research project numbered 220K391 and titled “A Qualitative Research on University Graduate and Working Women Who Stop Wearing Headscarf”, which was conducted by Kemal Ataman and completed on 15.04.2022.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

220K391

Başörtüsü Örtmeyi Bırakan Kadınların Dinî Yaşantılarında Farklılaşan Tecrübeleri Üzerine Nitel Bir Araştırma

Öz

Başörtüsü, ana akım İslami gelenekte kadın giyim kodunun temel unsurları arasında yer alır. Dinî boyutuyla Müslüman kadınların giyim pratiklerinde önemli bir yere sahip olan başörtüsü, Türkiye özelindeki tarihsel yolculuğunda da farklı boyutlarıyla öne çıkmıştır. Bugün gelinen noktada, Türkiye’de başörtüsüyle ilgili yeni olguların ortaya çıkması söz konusudur. Bu olgular arasında en güncel olanı, kadınların başörtüsü örtmeyi bırakmasıdır. Özellikle son on yılda görünürlük kazanan bu olgu, beraberinde pek çok tartışmayı da getirmiştir. Başörtüsünün aynı zamanda dinî bir sembol de olması, başörtüsü örtmeyi bırakan kadınların dindarlıkları ve/veya din ile ilişkileri bağlamındaki tartışmaları da bu vesileyle gündeme taşımıştır. Bu araştırma, başörtüsü örtmeyi bırakan kadınların din ile ilişkilerini incelemeyi amaçlar. Araştırma, bu doğrultuda fenomenolojik araştırma desenine uygun olarak tasarlanmıştır. Araştırma verileri, başörtüsü örtmeyi bırakan üniversite mezunu, çalışan, yaş ortalamasının 29 olduğu 23-43 yaş arasındaki yirmi iki kadınla yapılan derinlemesine mülakatlardan elde edilmiştir. Mülakatlar, Mart-Haziran 2020 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma örnekleminin oluşturulmasında amaçlı örnekleme ve kartopu örnekleme yöntemleri kullanılmıştır. Toplanan veriler, içerik analizi yöntemiyle ve MAXQDA programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin analizi ve yorumlanması sonucunda, başörtüsü örtmeyi bırakan kadınların din ile ilişkilerinin dört farklı boyutta kategorize edilebileceği tespit edilmiştir. Bu dört kategori şu şekilde özetlenebilir: 1. Kurumsal dine bağlılık, merak ve samimiyette artış, 2. Kurumsal din ile ilişkinin mahiyetinin korunması, 3. Kurumsal dinden kısmen uzaklaşma ve 4. Kurumsal dinden kopuş. Araştırmada, başörtüsü örtmeyi bırakmanın her durumda zorunlu olarak dinden uzaklaşmayla sonuçlanmadığı tespit edilmiştir. Bireylerin bu yöndeki deneyimleri doğrultusunda sürecin kişiden kişiye farklılaştığı ve başörtüsüne dair yeni dinî/İslami yorumların bu sürecin mahiyet ve yönünü nispeten etkilediği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Dindarlık, Sekülerleşme, Dünyevileşme, Başörtüsü, Temsil-Kimlik Ağırlığı

Etik Beyan

Bu makale, Kemal Ataman’ın yürütücülüğünü yapmış olduğu ve 15.04.2022 tarihinde tamamladığımız TÜBİTAK-1002 Hızlı Destek Programı kapsamında desteklenen 220K391 numaralı ve “Başörtüsü Örtmeyi Bırakan Üniversite Mezunu ve Çalışan Kadınlar Üzerine Nitel Bir Araştırma” başlıklı araştırma projesi esas alınarak hazırlanmıştır.

Destekleyen Kurum

TÜBİTAK

Proje Numarası

220K391

Kaynakça

• Acar, Ali vd. “Religious Factors On The Voter Behavior”. International Journal of Multidisciplinary Thought 2/4 (2012), 209-215.
• Aksaray, Teşrife Ümmühan. Başörtüsü Kullanmayı Bırakan Kadınlar Üzerine Psiko-Sosyolojik Bir Araştırma. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Aranson, Elliot. The Social Animal. New York, NY: Worth Publishers, 10. Basım, 2008.
• Aydınalp, Halil. “Yerel Bir Dünyevileşme Kavramı: ‘Özerk Dünyevileşmeler’”. Sekülerleşme Tartışmaları. ed. M. Ali Kirman - Volkan Ertit. 153–196. Ankara: Kadim Yayınları, 2019.
• Ayten, Ali vd. “Formation and Consequences of the Conversion Process: A Qualitative Study of Adult Converts”. Ilahiyat Studies 10/2 (2019), 141–181. https://doi.org/10.12730/13091719.2019.102.194
• BBC News. “#10YearChallenge; Turkey Puts Spotlight on the Headscarf”. Erişim 8 Eylül 2023. https://www.bbc.com/news/world-europe-46933236
• BirGün. “‘Tanrı Rüzgârı Benim Saçlarımdan Esirgemez’”. Erişim 8 Eylül 2023. https://www.birgun.net/haber/tanri-ruzgari-benim-saclarimdan-esirgemez-232019
• Cebeci, Büşra - Mengü, Nevşin. “Herkes İstediği Gibi Yaşasın”: Türkiye ve İran’daki Kadınların Başörtüsünü Çıkarma Pratikleri. İstanbul: İletişim Yayınları, 2021.
• DİB, Diyanet İşleri Başkanlığı. “Tesettür İle İlgili Karar : Din İşleri Yüksek Kurulu : Dini Bilgilendirme Platformu”. Erişim 28 Mart 2023. https://kurul.diyanet.gov.tr/Cevap-Ara/Karar/2471/tesettur-ile-ilgili-karar
• Gellner, Ernest. “Foreword”. Islam, Globalization and Postmodernity. ed. Akbar S. Ahmed - Hastings Donnan. x–xii. London: Routledge, 1994.
• Giddens, Anthony. Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age. Cambridge, UK: Polity Press, 1991.
• Horozcu, Ümit. Kayıp Giden Başörtüsü. Ankara: Eski Yeni Yayınları, 2023.
• Kara, Hatice Kübra. Başörtüsü Çıkarma Deneyimi: Nitel Bir Araştırma. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, Lisansüstü Programlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Kaya, Ceren İrem. “Türkiye’de Kadınların Başörtüsü Mücadelesinden, Başörtüsüyle Mücadelesine Görünür Olma Çabası ve Pratikleri”. International Journal of Social and Humanities Sciences 3/2 (2019), 61–84.
• Koca, Sümeyye. The Changing Dynamics of the Headscarf Question In Turkey: The Women’s Struggle to Take Off the Headscarf. İstanbul: Sabancı Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Kütük-Kuriş, Merve. “Moral Ambivalence, Religious Doubt and Non-Belief among Ex-Hijabi Women in Turkey”. Religions 12/1 (2021), 33. https://doi.org/10.3390/rel12010033
• Merriam, Sharan B. Qualitative Research: A Guide to Design and Implementation (Revised and Expanded from Qualitative Research and Case Study Applications in Education). San Francisco, CA: Jossey-Bass, 3. Basım, 2009.
• Neuman, W. Lawrence. Social Research Methods: Qualitative and Quantitative Approaches: Pearson New Intrernational Edition. USA: Pearson Education Limited, 7. Basım, 2013.
• Okumuş, Beyza. “Bilişsel Çelişki Teorisi Bağlamında Başörtüsünü Çıkarma Davranışının İncelenmesi”. Hitit İlahiyat Dergisi 21/1 (2022), 281–308.
• Özbolat, Abdullah - Evyapar, M. Ertuğrul. “Sekülerleşerek Özneleşen Başörtülü Kadınlar: Yalnız Yürümeyeceksin Platformu Örneği”. 2. Uluslararası Mersin Sempozyumu Bildiri Tam Metinleri Kitabı. 2/324–343. Mersin: Mer Ak Mersin Akademi Danışmanlık Yayınları, 2019.
• Parla, Zeynep Gül. 2015 Sonrası Kadınların Başörtüsünü Çıkarma Pratikleri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Patton, Michael Q. Qualitative Research and Evaluation Methods. SAGE Publications, 3. Basım, 2002.
• Shiner, Larry. “The Concept of Secularization in Empirical Research”. Journal for the Scientific Study of Religion 6/2 (1967), 207–220. https://doi.org/10.2307/1384047
• Tayfur, Hamdi (ed.). Dip Dalga: Eski Müslümanlar, Yeni Deistler/Ateistler/Agnostikler.... Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2022.
• Yalçi, Abdurrahman. Gündelik Hayat, Bireysel-Kimlik ve Din: Türkiye’de Başörtüsünü Çıkaran Kadınlar Örneği. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.
• Yıldırım, Ali - Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 10. Basım, 2016.