The Literary Front of the War Against Superstition: Kılıçzāde Hakkı's Stories

Yıl 2024, Sayı: 52, 189 - 212, 26.03.2024

Tuğba Özen

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1408010

Öz

Kılıçzāde Hakkı was a writer, journalist, member of parliament, and advocate of Westernism, who played a significant role in Turkish intellectual history. Kılıçzāde's writings describe the necessary steps for the progress of the state in a manner that reflects his name, as if he were fighting for it. Although most studies about the author focus on his books and articles, Kılıçzāde Hakkı also narrated his struggle against superstition, which he saw as the primary cause of regression, by carrying it to fictional ground. Even though these stories are mentioned in the studies on Kılıçzāde, a detailed evaluation has not been made. This study analyses eight stories of Kılıçzāde Hakkı that were published in the magazines İçtihad and Hürriyet-i Fikriyye. The author's struggle with superstition, religious, and social beliefs is highlighted in the stories. It can be argued that Kılıçzāde continued the intellectual struggle he began in his written works by addressing similar issues in his articles. This study aims to to demonstrate that Kılıçzāde extended the struggle he initiated in his intellectual works to the literary structure and to exemplify the use of fiction in explaining his thoughts. The methodology of the study proceeded in the following stages: identifying the author's stories, transferring them to the Latin alphabet, and finding similarities between his articles and stories. The study was analyzed under three headings. In this context, the eight stories about marriage were analyzed under the title “Are we eligible to get married?”, the stories criticizing the perception of religiosity and irreligion in the society were analysed under the title “Signs of Irreligion”, and the stories about Yunus Hodja were analyzed under the title "The Symbol of Bigotry: Yunus Hodja". It is evident from his writings that Kılıçzâde Hakkı placed great importance on the concept of family. The author discusses wedding festivities, the importance of spouses getting to know each other before getting married, and the procedures for marriage and divorce in the stories titled “Are we eligible to get married?”. The stories analyzed under the title “Signs of Irreligion” explore the attitudes of families labeled as irreligious by society. Kılıçzāde, who considered it his duty to combat false sentimentality on multiple fronts, extended this battle to the realm of fiction. The third section of the manuscript, entitled “The Symbol of Bigotry: Yunus Hodja”, comprises three stories that recount the adventures of Yunus Hodja. The first story explores Yunus Hodja's ancestry, the second his life as a madrasah student and the third his dispute with a woman. Based on these evaluations, it was seen that Kılıçzāde Hakkı's stories concentrated on the concepts of family and religion. In addition, it was understood that Kılıçzāde also dealt with the issues in his intellectual works in his fictional works and fought against superstitious beliefs on the literary front.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Kılıçzâde Hakkı, Westernism, Bigotry, Family, Superstition, Fighting Superstition

Batıl İtikatlarla Savaşın Edebî Cephesi: Kılıçzâde Hakkı’nın Hikâyeleri

Öz

Yazar, gazeteci, milletvekili ve Batıcılık fikrinin savunucusu Kılıçzâde Hakkı (öl. 1960), Türk düşünce tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kılıçzâde, yazılarında devletin ilerlemesi için yapılması gerekenleri ismiyle müsemma şekilde savaşırcasına anlatır. Yazar hakkındaki çalışmaların ekserisi kitapları ve makaleleri hakkındadır. Oysa Kılıçzâde Hakkı, gerilemenin en büyük sebebi olarak gördüğü batıl inançlarla savaşını, kurgusal zemine taşıyarak hikâyeleştirmiştir. Kılıçzâde hakkındaki çalışmalarda söz konusu hikâyelere değinilmekle birlikte ayrıntılı bir değerlendirme yapılmamıştır. Bu makalede Kılıçzâde Hakkı’nın İçtihad ve Hürriyet-i Fikriyye dergilerinde yayımlanan sekiz hikâyesi incelenmiştir. Yazarın hikâyelerinde batıl gördüğü, dinî ve toplumsal inanışlarla olan mücadelesi dikkat çekmektedir. Çalışmanın amacı makalelerinde de benzer konuları işleyen Kılıçzâde’nin fikrî eserlerinde başlattığı mücadelesini fiktif yapıya taşıdığını göstermek, yazarın düşüncelerini açıklamada kurguyu kullanılışını örneklendirmektir. Çalışmanın yöntemi şu aşamalarda ilerlemiştir: yazarın hikâyeleri tespit edilmiş, Latin alfabesine aktarılmış, makaleleriyle hikâyeleri arasındaki benzer noktalar bulunmuştur. Bu dikkatle çalışma üç başlık altında ele alınmıştır. Söz konusu sekiz hikâyeden evlilik hakkındakiler “Dest-i İzdivaca Talip miyiz?”, toplumdaki dindarlık ve dinsizlik algısının eleştirildiği hikâyeler “Dinsizlik Alametleri”, Yunus Hoca hakkındaki hikâyeler ise “Sahte Softalığın Simgesi: Yunus Hoca” başlıkları altında değerlendirilmiştir. Kılıçzâde Hakkı’nın aile mefhumuna büyük kıymet verdiğini yazılarından takip etmek mümkündür. “Dest-i İzdivaca Talip miyiz?” başlığı altında işlenen hikâyelerde düğün eğlenceleri, eşlerin birbirini tanıyarak evlenmelerinin önemi, evlenme ve boşanma işlemlerinin nasıl olması gerektiği, örnek aile temsili ele alınır. “Dinsizlik Alametleri” başlığında incelenen hikâyelerde ise toplum tarafından dinsizlik yaftasına maruz kalan ailelerin dine dair tutumu işlenmiştir. Sahte softalarla pek çok cephede savaşmayı kendine görev edinen Kılıçzâde Hakkı, bu savaşını kurguya taşımıştır. Makalenin üçüncü kısmı “Sahte Softalığın Simgesi: Yunus Hoca”nın maceralarının anlatıldığı üç hikâyeden müteşekkildir.Yunus Hoca üzerinden din adamı vasfına talip ve sahip kişilerde bulunmaması gereken özelliklerin anlatıldığı hikâyelerin ilkinde Yunus Hoca’nın ataları; ikincisinde medrese talebeliği, üçüncüsünde bir kadınla giriştiği münakaşa tahkiye edilir. Bu değerlendirmeler ışığında Kılıçzâde Hakkı’nın hikâyelerinin aile ve din mefhumları üzerinde yoğunlaştığı görülmüştür. Bununla birlikte Kılıçzâde’nin fikrî eserlerindeki meseleleri, fiktif yapıda da işlediği ve Batıl itikatlarla bir de edebiyat cephesinde savaştığı anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam Edebiyatı, Kılıçzâde Hakkı, Batıcılık, Softalık, Aile, Batıl İtikat, Batıl İtikatlarla Mücadele

Kaynakça

• Abdullah Cevdet. “Gustave Le Bon”. İçtihad 337 (15 Ocak 1932), 5643-5645.
• Akman, Zekeriya. “Kılıçzâde Hakkı’nın Siyer Yazıcılığı ile İlgili Görüşleri”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/26 (2012/2), 55-73.
• Aktürkoğlu, Mustafa Enes. “Gustave Le Bon’un Kitleler Psikolojisi ve Devrim Psikolojisi Eserlerinden Hareketle Fikri Yapısının İncelenmesi”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (2021), 339-354. https://doi.org/10.33460/beuifd.901360
• Altıntaş, Ramazan. “Batılılaşmış bir Doğulu: Kılıçzȃde Hakkı ve Projesi”. Eskiyeni 8 (2008), 93-102.
• Aysal, Necdet. “Örgütlenmeden Eyleme Geçiş: 31 Mart Olayı”. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi 37-38 (Mayıs-Kasım 2006), 15-53. https://doi.org/10.1501/Tite_0000000064
• Atatürk Ansiklopedisi, “31 Mart Vakası”, Erişim 02.10.2023. https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/31-mart-vakasi/
• Bektaş, Alkan. Kılıçzâde Hakkı’nın İtikadât-ı Batılaya İlân-ı Harb İsimli Eserin Çeviri Yazısı ve Değerlendirilmesi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Beydilli, Kemal. “Alemdar Mustafa Paşa”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 2/364-365. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Beydilli, Kemal. “Kabakçı İsyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 24/8-9. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Beydilli, Kemal. “Selim III”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 36/420-425. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ceyhan, Nesime. II. Meşrutiyet Dönemi Türk Hikayesi, İstanbul: Selis Kitaplar, 2009.
• Çağrıcı, Mustafa. “İbn Sayyâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 20/305-306. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Çam, İrfan Davut. II. Meşrutiyet Dönemi Garpçılık Fikrinin Cumhuriyet'in Düşünsel Temellerine ve Eğitime Etkileri. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Çelik Torun, Esma. “Kılıçzade Hakkı’nın Yazılarında Din ve Laiklik”. Turkish Studies CUDES 214/5 (2019), 253-276. http://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.23010
• Çınar, Tuba. Osmanlı Toplumunda Evliliğin Sona Erdirilmesi (1839-1922). Ankara, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2018.
• Çilek, Hülya. Kılıçzâde Hakkı’ya Göre Peygamberlik. İstanbul, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Demirci, Tuğba. Sosyal ve Politik Bir Vaka Olarak Osmanlı Devleti’nde Şehzade Ölümleri, Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Düzdağ, M. Ertuğrul. “Volkan”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43/123-125. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Emecen, Feridun. “Osman II”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33/453-456. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Hanioğlu, M. Şükrü. Bir Siyasi Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1997.
• İpşirli, Mehmet. “Ahîzâde Hüseyin Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/548-549. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Kılıçzâde Hakkı. İtikâdât-ı Batılaya İlân-ı Harp. İstanbul: Şems Matbaası, 1332.
• Kılıçzâde Hakkı. “İman”. Hürriyet-i Fikriyye 1 (25 Kanun-i sânî 1329), 2-4.
• Kılıçzâde Hakkı. “Zifaf”. Hürriyet-i Fikriye 3 (17 Şubat 1329), 11-16.
• Kılıçzâde Hakkı. “Erkek Kına Gecesi”. Hürriyet-i Fikriye 5 (3 Mart 1330), 12-16.
• Kılıçzâde Hakkı. “Son Gece”. Hürriyet-i Fikriye 6 (13 Mart 1330), 13-16
• Kılıçzâde Hakkı. “Yunus Hoca’nın Kavgalarından”. Hürriyet-i Fikriyye 10 (10 Nisan 1330), 13-16.
• Kılıçzâde Hakkı. “Pek Uyanık Bir Uyku”. İçtihad 57 (7 Mart 1329), 1261-1264.
• Kılıçzâde Hakkı. “Sahte Softalığa ve Dervişliğe İlân-ı Harb”. İçtihad 58 (14 Mart 1329), 1277-1281.
• Kılıçzâde Hakkı. “Dervişlik ve Softalık Meselesi”. İçtihad 62 (18 Nisan 1329), 1349-1352.
• Kılıçzâde Hakkı. “Dinsizler”. İçtihad 65 (9 Mayıs 1329), 1421-1425.
• Kılıçzâde Hakkı. “Akvemü’s-Siyer”. İçtihad 66 (16 Mayıs 1329), 1434-1439.
• Kılıçzâde Hakkı. “İstanbul Muhafızlığı'na: Kadınlara Nasıl Hürmet Ediyoruz”. İçtihad 69 (27 Haziran 1329), 1520-1521.
• Kılıçzâde Hakkı. “Kafessiz Ev”. İçtihad 71 (11 Temmuz 1329), 1557-1561.
• Kılıçzâde Hakkı. “Yunus Hoca’nın Kendisi”. İçtihad 73 (25 Temmuz 1329), 1601-1604.
• Kılıçzâde Hakkı. “Yunus Hoca Talebe”. İçtihâd 77 (22 Ağustos 1329), 1703-1711.
• Kılıçzâde Hakkı. “Tamamen Hallolunmadıkça Bitmeyen Bir Mesele”. İçtihad 92/İştihad 4 (6 Şubat 1329), 2067-2070.
• Kurşun, Zekeriya.; Kahraman, Kemal. “Derviş Vahdetî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/198-200. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Özaydın, Abdülkerim. “Hasan Sabbah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/347-350. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Özaydın, Abdülkerim. “İbnü’l-Alkamî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/483-484. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Özcan, Abdülkadir. “Patrona İsyanı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/189-192. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Pekdoğan, Celal. “Kılıçzâde Hakkı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/414-416. Ankara: TDV Yayınları, 2022.
• Tuna Turhan, Sibel. “Hüseyin Rahmi Gürpınar’ın Bazı Öykülerindeki Folklorik Ögeler ve Bunların Günümüze Yansımaları”. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi / 38. ICANAS/ Edebiyat Bilimi Sorunları ve Çözümleri. ed. Zeki Dilek vd. 1611-1632. Ankara: Ankara: Türk Kültürü Araştırmaları Kurumu, 2007.
• Tunaya, Tarık Zafer. Âmme Hukukumuz Açısından İkinci Meşrutiyetin Siyasî Tefekküründe Garpçılık Cereyanı. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1949.
• Zengin, Zeki Salih. Türkiye’de Yüksek Din Eğitimi, Ankara: Maarif Mektebi Yayınları, 2019.
• Zengin, Zeki Salih. II. Abdülhamit Dönemi Örgün Eğitim Kurumlarında Din Eğitimi ve Öğretimi, İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2021.