Râvilerin Yalanından Tövbesi ve Rivayetlerinin Durumu

Yıl 2024, Sayı: 54, 1199 - 1221, 30.09.2024

Hasan Küçükosman

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1463333

Öz

Yaşadığı toplumda “Emîn” olarak bilinen Hz. Peygamber ilahî yasaların nesiller boyunca nakledilmesi amacına binaen yalan ile Müslümanlığın yan yana gelmeyeceğini haber vermiştir. Özel anlamıyla hadisleri nakleden kimselerin yalan başta olmak üzere günahlardan uzak hatta yaşadığı örfe uygun kişiliğinin olması şart koşulmuştur. Bu konuda bir eksikliği olan kimsenin rivayeti sıhhat derecesinin altına düşerken daha sonra tövbe eden kimselerin durumu tartışılmıştır. Yalanın dışında kalan günahların tövbe ile affedileceği ve râvinin eski haline döneceği belirtilirken özellikle Hz. Peygamber adına yalan söyleyen kimsenin durumu ayrı tutulmuştur. Konu hakkında genel görüş tövbe etmiş olsa bile böyle kimselerden ebediyen hadis alınmayacağı şeklindedir. Bu tür kimselerin şahitliği kabul edilirken rivayetlerinin reddedilmesi hadis naklinin ümmeti ilgilendiren bir mesele olmasından kaynaklanır. Zira şahitlikte yalan söylenilmesinin etkisi sınırlı kalırken uydurma rivayet nakleden kimsenin zararı çok daha büyüktür. Buradan hareketle tövbenin Allah ile kul arasında olduğunu söyleyen hadis âlimleri Hz. Peygamber’e bir kere dahi olsa yalan söyleyenin tövbesini şüpheli kabul etmektedir. Belli noktalarda rivayetten farklılık arz eden şahitlik hususunda da ebediyen şehâdeti reddedilen kimselerin olduğu fıkıh âlimleri tarafından dile getirilmiştir. Bir kısım âlimler ise rivayet ve şehâdetin tövbe ile mutlak olarak kabul edileceğini söylemiştir. Ancak zikrettiğimiz mesele hadis usulü eserlerinde teorik olarak incelenmiş pratik yönü dikkate alınarak müstakil bir çalışma yapılmamıştır. Konu hakkında delil olacak çok az râvi bulunması, meselenin rivayet ve şehâdet hususları ile detaylanması farklı görüşlerin ortaya atılmasına sebep olmuştur. Bundan dolayı araştırmamızda hem usul âlimlerinin iddiaları hem de tövbesi bakımından râvi ve şâhidler incelenerek mesele ele alınmıştır. Sonuç olarak ise hadis âlimlerinin cerh sebeplerinde ittifak etmemeleri ve meselenin içtihâdî olması sebebiyle râvilerin günahından tövbe etmeleri temizlenmelerine sebep olduğu görülmüştür. Ancak Hz. Peygamber adına bir kere dahi olsa yalan uyduranlar bu konuda istisna edilmiştir ki bu da ulemânın genel görüşüdür.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fıkıh, Râvi, Rivayet, Şehâdet

The Repentance of Narrators for Their Lies and the Status of Their Narrations

Öz

The Prophet, who was known as‘Amīn’(trustee) in the society in which he lived, for the purpose of transmitting the divine laws through generations, foretold that lying and Islam would not come side by side. In a special sense, it is stipulated that those who narrates hadiths should be free from sins, especially lying, and even have a personality in accordance with the custom in which he lived. While the narration of anyone who has a deficiency in this regard falls below the level of authenticity, the situation of those who repented later was discussed. While it was stated that the sins other than lying would be forgiven with repentance and the narrator would return to his former state, the situation of the person who lied on behalf of the Prophet was kept separate. The general opinion on the subject is that even if he repented, no hadith should be accepted from such people for eternity. The acceptance of their testimony and rejection of their narrations is due to the fact that the transmission of hadith is a matter of concern to the ummah. This is because the effect of lying in testimony is limited, whereas the harm of a person who narrates a fabricated narration is much greater. From this point of view, the hadith scholars, who say that repentance is between Allah and the servant, regard the repentance of the one who lies to the Prophet even once as doubtful. In the matter of testimony, which differs from narration in certain points, it has been stated by the scholars of fiqh that there are those whose testimony is rejected for eternity. Some scholars, on the other hand, said that narration and testimony would be accepted with repentance. However, the aforementioned issue has been theoretically analysed in the works of hadith methodology, but no separate study has been conducted considering its practical aspect. The fact that there are very few narrators who can be used as evidence on the subject, and the elaboration of the issue with the issues of narration and shahada have caused different opinions to be put forward. Therefore, in this research, the issue has been be discussed by analysing the narrators and witnesses in terms of both the claims of the scholars of the methodology and repentance. As a result, it was seen that the repentance of the narrators from their sins caused them to be cleansed due to the fact that the hadith scholars were not agreed in the reasons for al-jarh (criticism), and the issue was jurisprudential (ijtihādi). However, those who fabricated a lie in the name of the Prophet, even once, were exempted from this issue, which is the general opinion of the scholars.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Fiqh, Râvi, Narration, Shahada

Kaynakça

• Abdullah b. Yusuf el-Cedî. Tahrîru ulumi’l-hadîs. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü Reyyân, 2003.
• Abdürrezzâk b. Hemmâm, Ebû Bekr Abdürrezzâk es-Sanʿânî. el-Musannef. thk. Habiburrahman A’zami. 12 Cilt. Beyrut: el-Meclisü’l-İlmi, 2. Basım, 1983.
• Apaydın, H. Yunus. “Şahit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/278-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Âşıkkutlu, Emin. “Cerh ve Ta‘dîl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/394-401. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Aynî, Ebû Muhammed Bedreddin. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cuʿfî. el-Câmiʿu’s-sahîh. thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. 9 Cilt. yy: Dâru Tavku’n-Necât, 1422.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhîm el-Cuʿfî. et-Târîhu’l-kebîr. I-VIII Cilt. Haydarabad: Dairetu’l-Maarifi’l-Osmaniyye, ty.
• Bulkînî, Ebû Hafs Sirâcüddîn Ömer b. Reslân b. Nasîr b. Sâlih el-Kinânî. Mukaddimetü İbnü’s-Salâh ve Mehâsinü’l-ıstılâh. thk. Aişe Abdurrahman. Kahire: Dâru’l-Meârif, ts.
• Cûzcânî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Ya‘kūb b. İshâk es-Sa‘dî el-. Ahvâlü’r-ricâl. Pakistan: Dârü’l-Neşr, ts.
• Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshak el-Ezdi es-Sicistani. Sünenu Ebî Dâvud. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Asriyye, ts.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef. el-ʿUdde fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt. Riyad, 2. Basım, 1990.
• Fahreddin er-Râzî. el-Mahsûl. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1997.
• Fesevî, Ebû Yûsuf Ya‘kūb b. Süfyân b. Cüvvân. el-Maʿrife ve’t-târîh. 3 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1981.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş, Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Hatîb el-Bağdâdî. Târihu Bağdad ve züyuluh. 24 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
• Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit. el-Kifâye fî ilmi’r-rivâye. Haydarabad: Cemiyyetü dairetü’l-meârifi’l-Osmaniyye, 1938.
• Hatiboğlu, M. Said. “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”. İslami Araştırmalar (Hadis-Sünnet Özel Sayısı) 10/1-2-3-4 (1997), 1-14.
• İbn Adî, Ebû Ahmed. el-Kâmil fî duafâi’r-ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin. et-Takyîd ve’l-îzâh limâ utlika ve uglika min Mukaddimeti’bni’s-Salâh. thk. Abdurrahman Muhammed Osman. Medine: el-Mektebetü’s- Selefiyye, 1969.
• Irâkî, Ebü’l-Fazl Zeynüddin Abdürrahim b. Hüseyin. Şerhu Elfiyyeti’l-Irâkī. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Itır, Nurettin. Menhecü’n nakd fi ulumi’l hadis. Dimeşk: Darü’l-Fiker, 1981.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. Reddü’l-muhtâr ala dürri’l-muhtâr. I-VI Cilt. Beyrut: Daru’l fiker, 1992.
• İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’t-tûnusiyye li’n-neşr, 1984.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed. el-Cerh ve’t-taʿdîl. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1952.
• İbn Ebû Zeyd, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân el-Kayrevânî en- Nefzî. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Müdevvene min ğayrihâ mine’l- ümmehât min mesâʾili Mâlik ve ashâbih. 15 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1999.
• İbn Ebü’d-Dünyâ, Ebû Bekr Abdullah b. Muhammed b. Ubeyd el-Kureşî el-Bağdâdî. es-Sumt ve âdâbü’l-lisân. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabi, 1989.
• İbn Hacer, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. Nuhbetü’l-fiker fi mustalahi ehli’l-eser. Kahire: Dârü’l-Hadis, 1997.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ahmed b. Ali. Tehzîbü’t-Tehzîb. 12 Cilt. Haydarabad: Matbatü’l-Meclisi Dâireti’l-Maarifi’n-Nizamiyye, 1908.
• İbn Hibbân el-Büstî, Ebû Hâtim Muhammed. el-Mecrûhîn mine’l-muhaddisîn ve’d-du’afâ’ ve’l-metrûkîn. thk. Mahmûd İbrâhim Zayed. 3 Cilt. Haleb: Dârü’l-Va’y, 1976.
• İbn Hibbân el-Büstî, Ebû Hâtim Muhammed. Kitâbü’s-Sikât. 9 Cilt. Haydarabad: Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, 1973.
• İbn Receb, Ebü’l-Ferec Zeynüddin Abdurrahman b. Ahmed. Şerhu ʿİleli’t-Tirmizî. Ürdün: Mektebetü’l-Menâr, 1987.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Cevâbu’s-sahîh limen beddele dine’l-Mesîh. 6 Cilt. Suud: Dârü’l-Âsıme, 1999.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. es-Sârimu’l-meslûl ala şâtimi’r-Rasûl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. Suud: el-Hırsu’l-Vatanî, ts.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. el-ʿİlelü’l-mütenâhiye fi’l-ehâdîsi’l-vâhiye. thk. İrşadü’l-Hakk el-Eserî. 2 Cilt. Pakistan: İdaretü’l-Ulûm el-Eserîyye, 2. Basım, 1981.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdulvahid. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. Dâru’l-Fiker, ts.
• İbnü’l-Kâs, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Ebî Ahmed et-Taberî el-Bağdâdî. Edebü’l-Kādî. 2 Cilt. Taif: Mektebetü’s-Sâdık, 1989.
• İbnü’l-Mülakkın, Ebû Hafs Siraceddin Ömer b. Ali b. Ahmed. el-Mukniʿ fî ʿulûmi’l-hadîs. 2 Cilt. Suud: Dârü Fevaz li’n-Neşr, 1993.
• İbnü’s-Salâh, Ebû Amr Takiyyüddin Osman b. Salâhuddîn eş-Şehrezûrî. Ulûmu’l-hadîs. Beyrut: Dârü’l-fiker, 1986.
• Koçinkağ, Mansur. “Usûl İlminde Rivâyet ve Şehâdet”. Hadis Tetkikleri Dergisi 13/2 (2015), 27-43.
• Ma’mer b. Râşid. el-Câmi’ (Abdurrezzak’ın Musannef’inin İçinde). 11 Cilt. Hindistan: Meclisü’l-İlmî, 2. Basım, 1983.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd el-. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyin el-Kuşeyri en-Nisaburi. el-Câmiu’s-Sahîh. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1955.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref. Şerhu’n-Nevevî ale’l-Müslim. 18 Cilt. Beyrut: Darü İhyâi’t-Türâs, 2. Basım, 1972.
• Özçelik, Fikret. Hadis Usûlünde Râvî Değerlendirme Metodu-İbn Ebî Hâtim Örneği. İstanbul: Nida Akademi, 2020.
• Râfiî, Ebü’l-Kāsım Abdülkerîm b. Muhammed b. Abdilkerîm er-. Şerhu Müsnedi’ş-Şâfiʿî. thk. Ebu Bekr Vâil Muhammed Bekr Zehrân. 4 Cilt. Katar: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l-İslâmiyye, 2007.
• Sa‘dî, Abdurrahmân b. Nâsır b. Abdillâh es-. Teysirü’l-Kerîmi’r-Rahman fi Tefsîri Kelâmi’r-Mennân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Saylan, İbrahim. “Süleymân b. Dâvûd eş Şâzekûnî ve Hadis İlmindeki Yeri”. İlahiyat Akademi. 19 (Haziran 2024), 33-60.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. el-Gāye fî şerhi’l-Hidâye fî ʿilmi’r-rivâye. Kahire: Mektebetü Evladi’ş-Şeyh li’t-Türâs, 2001.
• Sehâvî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed. Fethu’l-mugîs bi-şerhi Elfiyyeti’l-hadîs li’l-ʿIrâkī. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasen İsmail eş-Şâfiî (son). 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Süyûtî, Celâlüddîn es-. Tedrîbu’r-râvi fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. 2 Cilt. Daru Taybe, ts.
• Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr b. Muhammed el-Hudayrî eş-Şâfiî es-. Tahzîrü’l-havâs min ekâzîbi’l-kussâs. thk. Muhammed Sabbağ. Beyrut: Mektebetü’l-İslami, 1974.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs eş-. Müsnedü’l İmam eş-Şâfiî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l’İlmiyye, 1951.
• Şakir, Ahmed Muhammed. el-Bâʿisü’l-hasîs şerhu ihtisâri ulûmi’l-hadîs. Riyad: Dârü’s-Selâm, 2. Basım, 1997.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî et-. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân. 26 Cilt. Daru Hicr, 2001.
• Tatlı, Bekir. “Fısk Kavramı ve Hadis Usûlü Açısından Fısku’r-Râvî”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2013), 21-54.
• Tîbî, Ebû Muhammed Şerefüddîn Hüseyn b. Abdillâh b. Muhammed. el-Hulâsa fî usûli’l-hadîs. Kahire: Mektebetü’l-İslamiyye li’n-Neşri ve’t-Tevzî, 2009.
• Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. es-Sünen. thk. Beşşar Avvad Ma’ruf. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1996.
• Ukaylî, Ebû Cafer Muhammed b. Amr. ed-Duʿafâʾü’l-kebîr. thk. Abdülmu’ti Emin Kal’aci. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Mektebetü’l-İlmiyye, 1984.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-Mûkıza “fî ʿilmi mustalahi’l-hadîs. Haleb: Mektebetü’l-Matbûâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Mîzânü’l-iʿtidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed Bicavi. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1963.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. thk. Şuayb el-Arnavut, Hüseyin el-Esed. I-XXV Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1985.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. Fethu’l-bâkî bi-şerhi Elfiyyeti’l-ʿIrâkî. thk. Abdullatif el-Hümeym. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî eş-Şâfiî. en-Nüket ʿalâ Mukaddimeti İbni’s-Salâh. 3 Cilt. Riyâd: Advâu’s-Selef, 1998.