An Evaluation of Sharʿ Man Qablanā (The Laws Preceding Islam)

Yıl 2025, Sayı: 56, 445 - 467, 25.03.2025

Hasan Kılıç

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1596617

Öz

The chain of prophethood was considered to have been completed with the Prophet Muhammad. However, the Qur'ān makes references to previous prophets in its narratives, thereby alluding to this historical chain. Consequently, certain injunctions relevant to these earlier figures have also been cited. The Qur'ān itself—with similar explanations to be found in the Sunnah—states that some of these rulings have continued, some have been abrogated, while no explicit clarification has been made regarding others. This final category has been examined by jurists, who have examined, deliberating on whether such rulings should be considered or not. The present study is based on the works of jurists from the four Sunni schools of thought as well as scholars of the Zāhirī school from the 4th, 5th, and 6th centuries of the Hijri calendar. In addition, contemporary studies such as books, theses, articles, and encyclopedic entries relevant to the subject have been consulted. A review of classical works reveals that this issue has been discussed under the section of "sources of law" in the books of legal theory (usul al-fiqh). Some scholars of legal theory have considered the laws of previous religious communities as a source of evidence, while others have not. Thus, there exists a scholarly disagreement on the matter. However, it is observed that even those scholars who reject this source still refer to previous religious laws in various legal rulings, albeit under different names—such as by stating that a particular verse or hadith serves as evidence for the ruling—rather than explicitly calling it sharʿ man qablanā (the laws preceding Islam). Both sides support their positions with textual and rational evidence. Particularly regarding textual evidence, each side has tended to highlight the scriptural proofs that support its own stance, arguing that sharʿ man qablanā is more suitable as a source of law, while interpreting the opposing proofs in a way that aligns with their viewpoint. Contemporary studies on this issue have generally adopted a similar methodological approach, favouring one perspective based on the classical scholars' proofs and arguing that their evidence is clearer. In our study, we have examined both the textual and rational proofs of each side. Moreover, given that, since the topic is mentioned in the Qur'ān within the context of prophetic narratives, we have also analyzed it from perspectives such as the significance of these narratives, the necessity of utilizing the Qur'ān's texts as much as possible due to its status as the final divine scripture, the principle of istishab (presumption of continuity), the concept of abrogation (naskh), and the status of rulings that have not been abrogated. The analysis has been conducted, and a conclusion has been reached with supporting justifications. The conclusion is that the view of scholars who consider the laws of previous communities to be binding is more accurate. The fact that scholars who reject this notion cannot entirely dispense with references to previous religious laws in various areas of Islamic jurisprudence supports this conclusion. Consequently, while a theoretical distinction may be posited, a practical convergence emerges between these positions. The presence of references to previous religious laws, particularly in the form of prophetic narratives, in the two primary sources of Islam— the Qur'ān and Sunnah—indicates that these rulings are not subject to abrogation and remain valid. Additionally, considering the significant number of verses related to prophetic stories, it becomes evident that sharʿ man qablanā constitutes an important source for Islamic jurisprudence.

Anahtar Kelimeler

Islamic law, evidence, abrogation, Sharʿ Man Qablanā, The Stories of the Qur’ān

Şerʿu Men Kablenâ Hakkında Bir Değerlendirme

Öz

Hz. Peygamber’le birlikte nübüvvet zinciri tamamlanmıştır. Bununla birlikte Kur’ân’da kıssalarda önceki peygamberlerden bahsedilmiş, bu halkanın geçmişine atıfta bulunulmuştur. Bu kapsamda önceki peygamberlere ait bazı hükümlere de yer verilmiştir. Bizzat Kur’ân’da -benzer açıklamalar sünnette de mevcuttur- bu hükümlerden bazılarının devam ettiği, bazılarının iptal edildiği bildirilmişken bir kısmında ise bu iki yönde bir açıklama söz konusu olmamıştır. İşte bu son kısmı fakihler araştırmış ve bunların dikkate alınıp alınmayacağı hakkında fikir yürütmüşlerdir. Çalışmamız bu kısımla ilgili olup temelini dört mezhep ve Zâhirî mezhebine mensup hicri dört, beş ve altıncı asır usul alimlerinin kitapları oluşturmaktadır. Bunların yanında konuyla ilgili kitap, tez, makale, ansiklopedik madde gibi günümüz çalışmalarına müracaat edilmiştir. Klasik eserler incelendiğinde konu fıkıh usulü kitaplarında deliller başlığı altında ele alınmıştır. Usulcülerin bir kısmı önceki şeriatlere dair hükümleri delil sayarken bir kısmı kabul etmemiştir. Bu itibarla mesele hakkında ihtilaf mevcuttur. Ancak kabul etmeyen fakihlerin, adına şerʿu men kablenâ demese de –örneğin bu konuda delil şu âyettir veya şu hadistir şeklinde- başka isimlerle fürû noktasında önceki şeriatlere yer verdiği görülmektedir. Her iki görüş sahiplerinin de naklî ve aklî delilleri bulunmaktadır. Özellikle naklî deliller noktasında taraflar daha çok kendilerini destekleyen nassları dikkate alarak bunların delil olmaya daha elverişli olduğunu ifade etmiş ve karşı tarafın konuyla ilgili delillerini tevil etmişlerdir. Mesele hakkında yapılan çağdaş çalışmalarda genellikle klasik usul alimlerinin yer verdiği deliller ışığında bir taraf tercih edilmiş ve o tarafın delillerinin daha açık olduğu söylenmekle benzer bir metod takip edildiği görülmektedir. Çalışmamızda tarafların naklî ve aklî delillerine yer verilmekle birlikte, konu Kur’ân’da kıssalar bağlamında zikredilmiş olması hasebiyle meseleyi kıssaların değeri, Kur’ân’ın son kitap olması nedeniyle metinlerinin mümkün olduğunca kullanılması, istishâb, nesh kavramı ve neshedilmeyen şeyin durumu gibi açılardan da ele alınmış ve konu hakkında bir değerlendirme yapılarak bir tercihte bulunulmuş, söz konusu tercihin gerekçeleri izah edilmeye çalışılmıştır. Tercih noktasında öncekilerin şeriatlerini bağlayıcı kabul eden alimlerin görüşlerinin daha isabetli olduğu kanaatine varılmıştır. Bağlayıcı kabul etmeyen alimlerin fıkhın farklı konularında önceki şeriatlere dair bilgilerden müstağni kalamaması bu kanaatimizi destekler mahiyettedir. Dolayısıyla teoride farklılık olsa da pratikte her iki taraf birleşmektedir. Diğer taraftan önceki şeriatlere dair verilerin özelikle peygamber kıssaları olarak son din İslâm’ın temel iki kaynağında yer alması bu bilgilerin neshe tabi olmayıp geçerliliğini ifade etmektedir. Ayrıca peygember kıssalarına dair âyetlerin sayısı dikkate alındığında şerʿu men kablenânın fıkıh için önemli bir kaynak olduğu ortaya çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, delil, şerʿu men kablenâ, nesih, Kur’ân Kıssaları

Kaynakça

• Acar, Abdullah. Bir İctihad Kaynağı Olarak Kur’ân Kıssaları. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
• Acar, Abdullah. “Peygamberlik Öncesi Hz. Yusuf’un Hayatı ile Zülkarneyn ve Hızır Hakkındaki Ayetlerin ‘Şer’u Men Kablenâ’ Kapsamında Bağlayıcılığı”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/2 (2015), 7-32.
• Ali Haydar Efendi (Küçük). Dürerü’l-Hükkâm Şerh-u Mecelleti’l-Ahkâm çev. Raşit Gündoğdu, Osman Erdem. 4 Cilt. İstanbul: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2. Basım, 2017.
• Apaydın, Hacı Yunus. Fıkhın Kaynakları (Nass ve İçtihat). Ankara: Ay Yayınları, Anadolu Eğitim Kültür ve Bilim Vakfı, 2. Basım, 2018.
• Apaydın, Uğur. Önceki Şeriatların İslâm Hukukuna Yansımaları. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2022.
• Aslan, Mehmet Selim. “Şâfiî Mezhebinde Şer‘u Men Kablenânın Hüccet Değeri Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 22/2 (Aralık 2018), 1035-1057. https://doi.org/10.18505/cuid.440015
• Bâcî, Ebü’l-Velîd. İhkâmü’l-füsûl fi ahkâmi’l-usûl. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1995.
• Pezdevî, Ebü’l-Usr. Kenzü’l-vüṣûl ilâ maʿrifeti’l-uṣûl. Medine: Dârü’s-Serâc, 2. Basım, 2016.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukûk-ı İslâmiyye ve Istılâhât-ı Fıkhiyye Kāmusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Buğa, Mustafa Dîb. Eserü’l-Edilleti’l-Muhtelefi fîhâ fi’l-Fıkhi’l-İslâmî. Dımaşk: Dâru’l-İmami’l-Buhâri, ts.
• Buhâri. el-Câmiu’s-Sahîh. 8 Cilt. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Cessâs. el-Füsûl fi’l-Usûl. 4 Cilt. Vezâretü’l-Evkâfi’l-Küveytiyye, 2. Basım, 1994.
• Cessâs. Ahkâmü’l-Kur’ân. 3 Cilt. Beyrut/Lübnan: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1415.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. 2 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Nihâyetü’l-maṭlab fî dirâyeti’l-meẕheb. 20 Cilt. Dâru’l-Minhac, 2007.
• Çıtır, Aslan. “Kur’ân’ın Müheyminliğinde İlâhî Vahiylerin Korunmuşluğu Üzerine”. Eskiyeni 46 (2022), 305-335. https://doi.org/10.37697/eskiyeni.957254
• Dârimî. es-Sünen. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîrü’l-ḥadîs̱. 10 Cilt. Kahire: Dârü İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1383.
• Derviş, Abdurrahman b. Abdullah. “Şerâi’ü’s-Sâbika ve Medâ Hücciyyetiha fî’ş-Şerî’ati’l-İslâmiyye. Riyad, 1410.
• Döner, Ertuğrul. “Şer’u Men Kablenâ Prensibi Bağlamında Ötekinin Konumu ve Bağlayıcılığı”. İkinci Uluslararası İsrail ve Yahudilik Çalışmaları Konferansı 2018 Bildiri ve Öz Kitabı ed. M. Mustafa Kutlu. Balıkesir, 2018. 92-102.
• Dönmez, İbrâhim Kafi. “Şerʿu Men Kablenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/15-19. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2010.
• Ebu Dâvûd. es-Sünen. 5 Cilt. Istanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• Ekinci, Ekrem Buğra. İslâm Hukuku ve “Önceki Şeriatler”. İstanbul, 2. Basım, 2010.
• Erturhan, Sabri. “Hz. Eyyûb Kıssasının Fıkhî Yansımaları”. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 32 (2018), 225-260.
• Ferrâ’, Ebû Ya‘lâ. el-Udde fî usûli’l-fıkh. 5 Cilt, 1990.
• Gazzâlî. el-Müstasfâ. Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413.
• Gazzâlî. el-Vasîṭ fi’l-meẕheb. 7 Cilt. Kahire: Dâru’s-Selam, ts.
• Güler, Mehmet Nuri. “Kıssa ve Hukuk”. IV. Kur’ân Haftası Kur’ân Sempozyumu 17-18 Ocak 1998. 113-144. Ankara 1998: Fecr Yayınevi, ts.
• İbn Hazm. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü’l-Ḳurʾâni’l-ʿaẓîm. 9 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• İbn Mâce. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1981.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdillâh. Ahkâmü’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut/Lübnan: Darü’l- Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 1424.
• İbnü’l-Kassâr. Muḳaddime fî uṣûli’l-fıḳh. Riyad, 1999.
• İsmail, Şaban Muhammed. el-İslâm ve Mevkıfühû mine’ş-Şerâiʿı’s-Sâbika. Mısır: Dâru’l-Fikir, 1405.
• Kalın, İbrâhim. İslâm ve Batı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2007.
• Kara, Ramazan. İslâm Hukukunun Kaynaklarından Öncekilerin Şeriatları. Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
• Kelvezânî, Ebü’l-Hattâb. et-Temhîd fî uṣûli’l-fıḳh. 4 Cilt. Merkezü’l-bahsi’l-ilmî ve İhyaü’t-türasi’l İslâmî, 1985.
• Mahmesânî, Suphi Recep. İslâm Hukuk Felsefesi Çev. Yaşar Çolak vd. Türkiye İlahiyatçılar Vakfı Yayınları, 2009.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen. el-Hâvi’l-Kebîr. 16 Cilt. Beyrut/Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1999.
• Müslim. el-Cāmiu’ṣ-Ṣaḥīḥ. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, ts.
• Öztaş, Yusuf. İslâm Hukuk Usulünde Şer’u Men Kablenâ. İstanbul: Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Öztürk, Hatice. İlk Beş Asır Fıkıh Usûlü Literatüründe Şer‘u Men Kablenâ Delili. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Usûl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, ts.
• Şâfiî. el-Ümm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1990.
• Şâfiî. er-Risâle thk. Muhammed Seyyid Kîlânî. İstanbul: Kültür Yayınları, 1388.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk. et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. Dımaşk: Dâru’l-Fikir, 1403.
• Şirbînî. Muġni’l-Muḥtāc ilā Maʿrifeti Elfāẓi’l-Minḥāc. 4 Cilt. Mısır, 1958.
• Taşkın, Süleyman. Beşinci ve Altıncı Yüzyıl Hanefî Usulcüleriyle Karşılaştırmalı Olarak Gazzâlînin Delil Teorisinde Şer’u Men Kablenâ ve Sahâbî Kavli. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Yazır, Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Sadeleştiren İsmail Karaçam vd. 10 Cilt. İstanbul: Zehraveyn Yayınları, 1992.