Damga ve Sürekli Yabancılık: Almanya Türk Toplumu Örneği

Yıl 2025, Sayı: 56, 67 - 101, 25.03.2025

Irmak Baran

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1601323

Öz

Bu çalışma, Erving Goffman’ın Damga (Stigma) Teorisi çerçevesinde, Almanya’daki Türk toplumunun sürekli yabancı olarak damgalanma sürecini incelemektedir. Goffman, damgayı yerel toplumun normlarından sapma gösteren veya etnik, dinî ve kültürel farklılıklar taşıyan bireylerin, bu farklılıklarının olumsuz bir şekilde işaretlenmesi ve bu olumsuzlukların toplumsal bedende somutlaşması olarak tanımlar. Etnik ve dinî farklılıklardan kaynaklanan damga yabancı düşmanlığı, ayrımcılık, entegrasyon ve uyum konuları etrafındaki yapılan sosyal bilim çalışmalarında araçsallığı üzerinden ele alınmıştır. Damga, bireysel ya da sosyal kimliklerin olumsuz bir şekilde tanımlanmasında önemli bir işlev görür. Yabancı kavramının içerdiği gözden düşürücü ve itibarsızlaştırıcı niteliklerin hemen hemen tamamı yabancı gruplar içinde en dezavantajlısı göçmende bedenlenmiş olarak bulunur. Günümüzde etnik ve kültürel farklılıklar nedeniyle yaşanan damgalar, özellikle göçmenlerde sürekli yabancı olma durumuna dönüşmektedir. Altmışlı yıllardan itibaren Türkiye’den Batı Avrupa yönüne başlayan geçici işçi göçü gelinen süreçte sosyal göç haline dönüşmüş ve Türkler Avrupa’nın en büyük etnik göçmen gruplarından biri haline gelmişlerdir. Bu çalışma, bir göçmen toplumu olarak Almanya’daki Türk toplumunun Alman toplumu ve devleti tarafından sürekli yabancı olarak konumlandırıldığını iddia etmektedir. Bu bağlamda Almanya Türk toplumu örneği üzerinden yabancı kavramının bir damga olarak nasıl inşa edildiğini, bu damganın Türk toplumunda nasıl kalıcı bir etkiye dönüştüğünü anlama ve açıklama çabasını taşımaktadır. Araştırmada, metodolojik olarak yorumsamacı bir yaklaşım benimsenmiştir. Literatür taraması, kavramsal analiz ve konu ile ilgili veri kaynaklarında mevcut metinlere yönelik içerik analizleri ile sürekli yabancılık damgası yorumlanmıştır. Damganın tanımı, kaynakları ve üretim süreçleri ele alınarak, Almanya Türk toplumunun sürekli yabancı olarak nasıl sınıflandırıldığı incelenmiştir. Araştırma sonucunda Türklerin etnik, dinî ve kültürel farklılıkları ile yabancı kavramında içkin bulunan damgalanmaya temel itibarsızlaştırıcı nitelikleri taşıdıkları bu nedenle “sürekli yabancı” olarak damgalandıkları kanaatine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sosyoloji, Goffman, Damga, Yabancı, Göçmen, Almanya Türk Toplumu

Stigma and Permenant Foreignness: The Example of the Turkish Community in Germany

Öz

This study examines the process through which the Turkish community in Germany is stigmatized as a “permanantl foreigner” within the framework of Erving Goffman’s Stigma Theory. Goffman defines stigma as the negative marking of individuals who deviate from the norms of the local society or possess ethnic, religious, and cultural differences, with these differences being negatively signified and embodied in the social body. The study draws from extant social science literature that has examined the stigma resulting from ethnic and religious differences, particularly with regard to its instrumental role in relation to phenomena such as xenophobia, discrimination, integration, and adaptation. It argues that stigma plays a significant role in the negative definition of individual or social identities and that the discrediting and stigmatizing characteristics inherent in the concept of “foreigner” are largely embodied in the migrant, who represents the most disadvantaged group within foreign communities. In contemporary contexts, stigmas arising from ethnic and cultural differences, particularly among immigrants, often result in the condition of being a “perpetual foreigner.” Since the 1960s, the temporary labor migration from Turkey to Western Europe has evolved into a more permanent form of social migration, with Turks becoming one of the largest ethnic immigrant groups in Europe. This study posits that the Turkish community in Germany, as an immigrant group, is positioned as a “perpetual foreigner” by German society. In this context, the research seeks to understand and explain how the concept of “foreigner” is constructed as a stigma and how this stigma transforms into a lasting effect within the Turkish community. The study adopts an interpretive approach methodologically. The concept of perpetual foreignness is interpreted through a review of relevant literature, a conceptual analysis, and a content analysis of pertinent textual sources. The definition, sources, and production processes of stigma are examind, and it is concluded that the Turkish community in Germany is classified as a “perpetual foreigner” due to its ethnic, religious, and cultural differences, which carry inherent discrediting attributes, which is why they are stigmatized as “perpetual foreigners.”

Anahtar Kelimeler

Sociology, Goffman, Stigma, Foreigner, Migrant, Turkish Community in Germany

Kaynakça

• Adler-Nissen, Rebecca. “Stigma Management in International Relations: Transgressive Identities, Norms, and Order in International Society”. International Organization 68/1 (Ocak 2014), 143-176. https://doi.org/10.1017/S0020818313000337
• Ainlay, Stephen C. vd. “Stigma Reconsidered”. The Dilemma of Difference: A Multidisciplinary View of Stigma. ed. Stephen C. Ainlay vd. 1-13. Boston, MA: Springer US, 1986. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-7568-5_1
• Akmeşe, Eşref. “Ötekileştirmenin Diyalektiği Bağlamında Bireyin Varoluşsal Bunalımı Üzerine Bir Analiz: Çoğunluk 2010”. Middle Black Sea Journal of Communication Studies 5/1 (26 Mart 2020), 57-64. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mbsjcs/issue/53358/700591
• Altınkoz, Oğuzhan. Almanya’da Yaşayan Türkiye Kökenli Göçmenlerde, Göçmen Kimliğinin İnşasında Alman İmgesi. Yıldız Teknik Üniversitesi, Yüksek Lisans, 2017.
• Aslan, Ahmet. Çokkültürlülük Ve Entegrasyon Tartışmaları Bağlamında Üçüncü Kuşağın Kimlik Algısı Ve Din: Köln Örneği. Sosyal Bilimler Enstitüsü: Ondokuz Mayıs, Doktora, 2018.
• Aslantürk, Zeki. “Sosyoloji Nedir?” Sosyolojiye Giriş. ed. İhsan Çapcıoğlu - Hayati Beşirli. 19-28. Ankara: Grafiker, 2013.
• Aydemir, Memet. Almanya’daki Türkler ve Ben. Haselau/Almanya: BoD-Books und Demand, 2017.
• Bade, Klaus J. “Blockade und Befreiung: Identitätskrise, Ersatzdebatten und neue Selbstbilder in der Einwanderungsgesellschaft [2013]”. Historical Social Research / Historische Sozialforschung. Supplement 30 (2018), 318-337. https://www.jstor.org/stable/26419104
• Baran, Irmak. Almanya’da Türkler Yabancılıktan Yerleşikliğe Kimlik, Aile, Din. Eskiyeni Yayınları, 2023.
• Baran, İrmak. “Birlikte yaşam tecrübesi olarak Almanya Türk toplumunun Alman toplumu ile yatay ilişkileri ve müphemlik”. NOSYON: Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi 12 (29 Aralık 2023), 60-83. https://dergipark.org.tr/tr/pub/nosyon/issue/81116/1390500
• Bauman, Zygmunt. Modernlik ve Müphemlik. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2014.
• Bauman, Zygmunt. Postmodernlik ve Hoşnutsuzlukları. çev. İsmail Türkmen. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Bauman, Zygmunt. Sosyolojik Düşünmek. çev. Abdullah Yılmaz. Ayrıntı Yayınları, 12. Basım, 2015.
• BayerischerRundfunk. “Integration?: ‘Wohnung nicht an Türken’”. BR24. 26 Ekim 2012. Erişim 12 Nisan 2024. https://www.br.de/nachricht/anwerbeabkommen-tuerkei-gastarbeiter110.html
• Baykan, Ali. “Türk-Avusturya Edebi ve Kültürel İlişkilerinin Kaynakları ve Tarihi Gelişim Süreci”.
• Bekar, Nurgül. “Avrupa Birliği Ülkelerinde Yabancı Düşmanlığı ve Avrupa Güvenliğine Etkisi”. Bilge Strateji 10/18 (31 Mart 2018), 111-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bs/issue/44282/543808
• Berner, Heiko. Status und Stigma: Werdegänge von Unternehmer_innen türkischer Herkunft - eine bildungswissenschaftliche Studie aus postmigrantischer Sicht. Bielefeld: transcript Verlag, 1. Basım, 2018.
• Bıyıklı, Şükrü. Yazılı Basın Nefret Söylemi ve Damgalama. Konya: Tablet Kitabevi, 2023.
• Blume, Lawrence. “Stigma and Social Control”. IHS Series. Wien: Institut für Höhere Studien. Institut für Höhere Studien. Temmuz 2002. Erişim 08 Eylül 2024. https://irihs.ihs.ac.at/id/eprint/1443/
• Cabieses, Baltica vd. “The Impact of Stigma and Discrimination-Based Narratives in the Health of Migrants in Latin America and the Caribbean: A Scoping Review”. The Lancet Regional Health – Americas 0/0 (2023), 1-18. https://doi.org/10.1016/j.lana.2023.100660
• Canatan, Kadir. Üç Kuşak Boyunca Avrupalı Türkler. Eskiyeni Yayınları, 2024.
• Castles, Stephen vd. Göçler Çağı Modern Dünyada Uluslararası Nüfus Hareketleri. çev. Birsen Aybüke Evranos. Ankara: Gav Perspektif, 1. Basım, 2022.
• Ceyhun, Ozan. Man Wird Nie Deutscher. Rowohlt Verlag, 2013.
• Crocker, Jennifer - Lutsky, Neil. “Stigma and the Dynamics of Social Cognition”. ed. Stephen C. Ainlay vd. 95-121. Boston, MA: Springer US, 1986. https://doi.org/10.1007/978-1-4684-7568-5_6
• Çakır, Mustafa. “Almanca’da Türk İmgesinin Kullanımı Üzerine”. 1/2053-2062. İzmir, 2012.
• Çayır, Kenan. “Gruplararası İlişkiler Bağlamında Ayrımcılık”. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. ed. Kenan Çayır - Müge Ayan Ceyhan. 5-15. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2012.
• Çelik, Celaleddin. “Almanya’da Türkler: Sürekli Yabancılık, Kültürel Çatışma Ve Din”. Milel ve Nihal 5/3 (01 Eylül 2008), 105-142. https://dergipark.org.tr/tr/pub/milel/issue/10456/128004
• Çınar, Aliye. Avrupalı Müslüman Türkler’de Kimlik. Sentez Yayınları, 2017.
• Çil, Nevim. “Stigma und Mobilität: Umgangsstrategien mit reproduktionsmedizinischen Maßnahmen von Nutzer/innen türkischer Herkunft.” Frauengesundheit, Migration und Kultur in einer globalisierten Welt. 157- 165. Frauengesundheit, Migration und Kultur in einer globalisierten Welt. Frankfurt/M.: Mabuse, 2008.
• Derrida, Jacques. “Hostipitality”. Angelaki Journal of the Theoretical Humanities 5/3 (Aralık 2000), 3-18. https://doi.org/10.1080/09697250020034706
• Derrida, Jacques. “Konuksev(-er-/-mez-)lik”. Pera Peras Poros Jacques Derrida İle Birlikte Disiplinler Arası Çalışma. ed. Önay Sözer - Ferda Keskin. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2012.
• Derrida, Jacques - Dufourmantelle, Anne. Davet: Konukseverlik Üstüne Dufourmantelle Derrida’yı Konukseverliğin Sorumluluğunu Almaya Davet Ediyor. çev. Aslı Sümer. Metis Yayınları, 2020.
• Doğanay, Ülkü - Keneş, Hatice Çoban. “Yazılı Basında Suriyeli ‘Mülteciler’: Ayrımcı Söylemlerin Rasyonel ve Duygusal Gerekçelerinin İnşası”. Mülkiye Dergisi 40/1 (15 Nisan 2016), 143-184. https://dergipark.org.tr/tr/pub/mulkiye/issue/37412/432816
• Elias, Norbert - Scotson, John L. The Established and the Outsiders Sociological Enquiry into Community Problems. London: SAGE Publications, 2. Basım, 1994. https://uk.sagepub.com/en-gb/eur/the-established-and-the-outsiders/book2032 70
• Eravcı, H. Mustafa. Avrupa’da Türk İmajı. Çizgi Kitabevi, 2010.
• Etchegaray, Nicolle - Correa, Teresa. “Media Consumption and Immigration: Factors Related to the Perception of Stigmatization among Immigrants”. International Journal of Communication 9/0 (28 Ekim 2015), 20. https://ijoc.org/index.php/ijoc/article/view/3997 Figueroa, Ximena Póo. “Medios y racismo en Chile: el sentido común como espacio de letalidad, por Ximena Póo Figueroa - Facultad de Comunicación e Imagen”. 15 Temmuz 2020. Erişim 08 Eylül 2024. https://fcei.uchile.cl/noticias/165293/medios-y-racismo-en-chile-el-sentido-co mun-como-espacio-de-letalidad
• Giddens, Anthony. Modernite ve Bireysel Kimlik Geç Modern Çağda Benlik ve Toplum. çev. Ümit Tatlıcan. Say Yayınları, 2010.
• Giddens, Anthony. Modernliğin Sonuçları. çev. Ersin Kuşdil. Ayrıntı Yayınları, 7. Basım, 2016.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. ed. Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı, 1. Basım, 2012.
• Giddens, Anthony. Toplumun Kuruluşu. çev. Hüseyin Özel. Ankara: Bilim Ve Sanat Yayınları, 1999.
• Goffman, Erving. Damga Örselenmiş Kimliğin İdare Edilişi Üzerine Notlar. çev. Ş Geniş vd. Ankara: Heretik Yayıncılık, 7. Basım, 2022.
• Gölcü, Abdulkadir - Çuhadar, Mustafa. “Batı Toplumlarında İslamofobi̇’ni̇n Üreti̇lmesi̇nde Medyanın Rolü”. Ombudsman Akademik, 71-99. https://doi.org/10.32002/ombudsmanakademik.440215
• Göle, Nilüfer. “The Voluntary Adoption of Islamic Stigma Symbols”. Social Research: Islam: The Public and Private Spheres 70/3 (2003), 809-828. https://www.jstor.org/stable/40971641
• Göregenli, Melek. “Temel Kavramlar: Önyargı, Kalıpyargı ve Ayrımcılık”. Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar. ed. Kenan Çayır - Müge Ayan Ceyhan. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, ts.
• Habermas, Jürgen. “Öteki” Olmak, “Öteki”yle Yaşamak- Siyaset Kuramı Yazıları. çev. İlknur Aka. Yapı Kredi Yayınları, 6. Basım, 2012.
• Heckmann, Friedrich. “Nation und Integration von Migranten in Deutschland”. Was ist ein Deutscher? - Was ist ein Türke? /Alman olmak nedir? - Türk olmak nedir? Deutsch-Türkisches Symposium 1997 - Türk- Alman Sempozyumu 1997. 425-438. Hamburg: Edition Körber-Stiftung, 1998.
• Hund, Wulf. D. Rassismus. Bielefeld: Transcript Verlag, ts.
• İyi, M.Mustafa (ed.). Türkiye- Almanya İşgücü Anlaşmasının 60. Yılı, Kesitler: Üçüncü Kuşakla Konuşmalar. Ankara: Gav Perspektif, 2021.
• Kalter, Frank. “Auf Der Suche Nach Einer Erklärung Für Die Spezifischen Arbeitsmarktnachteile Von Jugendlichen Türkischer Herkunft / in Search of an Explanation for the Specific Labor Market Disadvantages of Second Generation Turkish Migrant Children”. Zeitschrift für Soziologie 35/2 (2006), 144-160. https://doi.org/10.1515/zfsoz-2006-0204
• Karaman, Haydar. “‘Onlar, Bizden Daha Çok Hakka Sahip’: Kilis’te Bir Pharmakos”. Suriyeliler Her Yerde! Yerliler ve Göçmenler. ed. Bayram Koca - Duygu Altınoluk. 19-46. İstanbul: İletişim Yayınları, 2022.
• Kaya, Ayhan. İslam, Göç ve Entegrasyon: Güvenlikleştirme Çağı. İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2016.
• Kaya, Ayhan - Kentel, Ferhat. Euro-Türkler: Türkiye ile Avrupa Birliği Arasında Köprü mü, Engel mi? İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2005.
• Kaya, İrfan. “Sosyolojik Düşüncede Avrupa-merkezcilik, Ötekileştirme ve Oryantalist Söylem Üzerine Post-kolonyal Bir Okuma ve Eleştirisi”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21/3 (2017), 1973-2008. https://doi.org/10.18505/cuid.346780
• Kılıç, Sadettin. Almanya’da Çokkültürlülük ve Göçmen Türklerin Entegrasyonu. Nobel Akademik Yayıncılık, 2022.
• Kırdar, Murat G. vd. “The Effect of 3.6 Million Refugees on Crime”. Journal of Economic Behavior & Organization 194/C (2022), 568-582. https://ideas.repec.org//a/eee/jeborg/v194y2022icp568-582.html
• Klußmann, Uwe - Pieper, Milena. “Zeitbomben in Den Vorstädten”. Der Spiegel (13 Nisan 1997), blm. Politik. https://www.spiegel.de/politik/zeitbomben-in-den-vorsta edten-a-899243ba-0002-0001-0000-000008694129
• Koca, Bayram. “Kendi Şehrimizde Yabancı Hale Geldik”: Kilis’te Suriyeliler Karşısında Yerliler.” Suriyeliler Her Yerde! Yerliler ve Göçmenler. ed. Bayram Koca - Duygu Altınoluk. 47-74. İletişim Yayınları, 2022.
• Külahçı, Ahmet. “Medyada Göç Ve Göçmen Algısı”. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Lamont, Michèle vd. Getting Respect: Responding to Stigma and Discrimination in the United States, Brazil, and Israel. New Jersey: Princeton University Press, 2016. https://www.hoopladigital.com/title/13283583
• Lersner, Ulrike vd. “Psychische Belastung von Jugendlichen. Welchen Einfluss haben ein türkischer Migrationshintergrund, Akkulturationsstress und wahrgenommene Diskriminierung?” Zeitschrift für Klinische Psychologie und Psychotherapie 44 (01 Ağustos 2015), 147-158.
• Link, Bruce G. - Phelan, Jo C. “Conceptualizing Stigma”. Annual Review of Sociology 27 (2001), 363-385. https://www.jstor.org/stable/2678626
• Maalouf, Amin. Ölümcül Kimlikler. çev. Aysel Bora. Yapı Kredi Yayınları, 58. Basım, 2023.
• Maghularia, Rita - Uebelmesser, Silke. “Do Immigrants Affect Crime? Evidence for Germany”. Journal of Economic Behavior & Organization (Elsevier) 211 (2023), 486-512. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2023.05.018
• Man, Fuat. “‘Günah Keçileri’ ya da ‘Olağan Şüpheliler’ Olarak Suriyeliler”. Çalışma ve Toplum 3/50 (01 Ocak 2016), 1147-1170. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ct/issue/71797/1155209
• Mandel, Ruth. “Integrating Discourses: 50 Years of Turks in German”. 57-61. Ankara: Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı Yayınları, 2011.
• Mandel, Ruth. “Turkish Headscarves and the ‘Foreigner Problem’: Constructing Difference Through Emblems of Identity”. New German Critique 46 (1989), 27-46. https://doi.org/10.2307/488313
• Mcrae, Verena. Die Gastarbeiter, Daten, Fakten, Probleme. München: C. H. Beck Verlag, 1981.
• Meier-Braun, Karl-Heinz. “62 Jahre Anwerbeabkommen Mit Der Türkei 30.10.1961 - Anwerbeabkommen Türkei Deutschland”. Landeszentrale für politische Bildung (Oktober 2021). https://www.lpb- bw.de/anwerbeabkommen-tuerkei
• Merey, Can. Der Ewige Gast: Wie Mein Türkischer Vater Versuchte, Deutscher Zu Werden. München, 2018.
• Mertoğlu, Selver. “Avrupa Basınında Türk İmaji: 2017 Türki̇ye Anayasa Deği̇şi̇kli̇ği̇ Referandumu Öncesi̇ Onli̇ne İngi̇li̇z Basınında Türkler”. İmgelem 5/9 (17 Aralık 2021), 609-629. https://doi.org/10.53791/imgelem.1008232
• Otyakmaz, Berrin Özlem. Auf Allen Stühlen. Das Selbstverständnis Junger Türkischer Migrantinnen in Deutschland. Köln: Neuer ISP Verlag, 1995.
• Özmen, Sümeyye - Erdem, Ramazan. “Damgalamanın Kavramsal Çerçevesi̇”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 23/1 (30 Ocak 2018), 185-208. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/52998/702901
• Pescosolido, Bernice A. - Martin, Jack K. “The Stigma Complex”. Annual Review of Sociology 41 (Ağustos 2015), 87. https://doi.org/10.1146/annurev-soc-071312-145702
• Radi̇kal. “Almanya’da Daimi Misafir Türkiye’de Ebedi Gurbetçi”. 16 Nisan 2011. Erişim 11 Kasım 2024. https://www.hurriyet.com.tr/avrupa/almanyada-daimi-misafir-tur kiyede-ebedi-gurbetci-885221
• Raskolnikov. “Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri Sözlüğü: Türklere Yönelik Türkçe ve Yabancı Dillerde Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri”. Ayrımcı Deyiş, Deyim ve Atasözleri Sözlüğü (blog), 15 Şubat 2012. https://ayrimcisozluk.blogspot.com/2012/02/turklere-kars-yabanc-dillerde-ayrmc.html
• Sağlam, Esra. “Ayrimcilik Konusunda Ni̇tel Bi̇r Araştirma: Vi̇yana’daki̇ Türk Göçmenler”. Muhafazakar Düşünce Dergisi 16/59 (17 Kasım 2020), 268-295. https://dergipark.org.tr/tr/pub/muhafazakar/issue/57838/827456
• Said, Edward W. Yersiz Yurtsuz. çev. Aylin Ülçer. Metis Yayınları, 4. Basım, 2020.
• Simmel, Georg. Bireysellik ve Kültür. çev. Tuncay Birkan. İstanbul: Metis Yayınları, 2009.
• Slattery, Martin. Sosyolojide Temel Fikirler. ed. Ümit Tatlıcan - Gülhan Demiriz Demiriz. İstanbul: Sentez Yayınları, 7. Basım, 2015.
• Spohn, Margret. Her Şey Türk İşi Almanların Türkler Hakkında 500 Yıllık (ön)yargıları. çev. Leyla Serdaroğlu. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1. Basım, 1996.
• Türedi, Hümeyra. Damga Siyaseti. Ankara: İksad Publications, ts.
• Unat, Nermin Abadan. Bitmeyen Göç / Konuk İşçilikten Ulus-Ötesi Yurttaşlığa. İstanbul Bilgi Üniversitesi, 1. Basım, 2002.
• Von Lersner, Ulrike vd. “Stigma of Mental Illness in Germans and Turkish Immigrants in Germany: The Effect of Causal Beliefs”. Frontiers in Psychiatry 10 (13 Şubat 2019), 46. https://doi.org/10.3389/fpsyt.2019.00046
• Yang, Lawrence vd. “Culture and Stigma: Adding Moral Experience to Stigma Theory”. Social science & medicine (1982) 64 (2007), 1524-1535. https://doi.org/10.1016/j.socscimed.2006.11.013
• Yeğenoğlu, Meyda. Avrupa’da İslam, Göçmenlik Ve Konukseverlik. çev. P. Burcu Yalım. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi, 2012.
• Yılmaz, Gaye. “Avrupa’da Yaşayan Türki̇yeli̇lere Dai̇r Gurbetçi̇ Ve Almanci Söylemleri̇ni̇n Yeni̇den Düşünülmesi̇”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 22/Göç Özel Sayısı (30 Kasım 2017), 1473-1490. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sduiibfd/issue/53207/706604
• Yurdakul, Hasan. Göçmenlik Damgası Medyada Göçmenin Anlamsal Kurulumu. Astana Yayınları, 2020.
• Yzerbyt, Vincent - Schadron, Georges. “Kalıpyargılar Ve Sosyal Yargı / the Streotype and the Social Judgement”. çev. Ibrahim Işıtan. Islamic Universıty Europe Journal of Islamic Research 8 (2015), 23-81.
• Zaimoğlu, Feridun. Kanak Sprak/Koppstoff Die gesammelten Mißtöne vom Rande der Gesellschaft. Köln: Kiepenheur & Witsch Verlag, 2011.
• Almanya’daki Türk Varlığı Bibliyografyası. İstanbul: Türk-Alman Üniversitesi, 2022.
• Statista. “Ausländer in Deutschland nach Herkunftsland 2023”. Erişim 09 Haziran 2024. https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1221/umfrage/anzahl-der-auslaender-in-deutschland-nach-herkunftsland/
• Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim 30 Haziran 2024. https://sozluk.gov.tr/?kelime=damga
• “Der Spiegel 16/1997 - Inhaltsverzeichnis”. Erişim 10 Eylül 2024. https://www.spiegel.de/spiegel/print/index-1997-16.html
• Der Spiegel. “»Die Türken kommen - rette sich, wer kann«“ (29 Temmuz 1973), blm. Politik. https://www.spiegel.de/politik/die-tuerken-kommen-rette-sich-wer-kann-a-5b1ba6e5-0002-0001-0000-000041955159
• Oxford English Dictionary. Erişim 08 Eylül 2024. https://www.oed.com/search/dictionary/?scope=Entries&q=stigma