Siyāsa as a Method of Interpretation: The Emergence of Political Punusihment (Siyāsa)

Yıl 2025, Sayı: 57, 701 - 724, 30.06.2025

Abdulmuid Aykul

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1567707

Öz

The term 'political punishment’ is employed to denote authority to impose extreme penalties upon the head of state. The shar'ī nature of political punishment, which constitutes one of the most controversial issues of Islamic criminal law in terms of legitimacy, is one of the most important issues emphasized both in the historical process and in the modern period. It is asserted by certain jurists that this punishment constitutes a deviation from the Shari'ah. Conversely, it is argued by other jurists that this punishment is in accordance with the Shari'ah. The present article focuses on the context in which the phenomenon of political punishment first emerged, the conceptualization process, thereof, and the reasons that gave rise to it. In this study, the theoretical underpinnings of this punishment have been traced back to classical Works. The theoretical basis of this punishment has been established through various sample issues, such as the narration stating that the punishment of jaldah will be given together with the punishment of stoning or exile together with the punishment of ‘flogging punishment’ (jaldah), the narrations and practices expressing the killing of the apostate woman, the narration that the punishment of cutting off the hand will be given to the shroud robber, and the narrations contrary to the prohibition of torture. This term is first encountered in the works of Abū Zayd al-Dabūsī (d. 430/1039), a Central Asian Ḥanafī. The absence of such a concept in the works of al-Jaṣṣāṣ (d. 370/981), al-Qudūrī (d. 428/1037) and al-Nāṭifī (d. 446/1054), who were among the Baghdad Ḥanafīs of the same period, makes it possible to say that the Ḥanafīs in the Central-Asian-Iranian region developed it for the first time. Despite the Baghdad Ḥanafīs of the same period mentioning a power granted to the head of state, this naming was not made by the jurists of the Baghdad region. The primary component of political punishment, utilised by al-Dabūsī and subsequently by Shams al-Aimme al-Sarakhsī (d. 483/1090), entailed the interpretation of news pertaining to certain severe punishments. These were narrated from the Prophet and the Companions and did not conform to the prevailing ḥad and ta´zīr theory of the Ḥanafī madhhab, which was deemed acceptable within the sect under the guise of politics. Consequently, the report was accepted as authentic, while the ḥad and ta´zīr theory of the sect remained unadulterated.

Anahtar Kelimeler

İslamic Law , İslamic Criminal Law , Had , Tazir , Siyasa , Interpratation

Etik Beyan

This article is the revised and developed version of the unpublished conference presentation entitled “Central Asian Hanafis' Perspective on Political Punishment in the Context of Tawili of Hadiths”, orally delivered at the International Hanafism-Mâturîdism in the Great Seljuk Period Symposium.

Hanefî Mezhebinde Bir Yorum Yöntemi Olarak Siyaset: Siyaset Cezasının Ortaya Çıkışı

Öz

Siyaset cezası devlet başkanına tanınmış olan ağır cezalandırma yetkisini veya ağır cezaları ifade eden bir terimdir. İslam ceza hukukunun meşruiyet açısından en tartışmalı konularından birisini teşkil eden siyaset cezasının şer´îliği gerek tarihsel süreç içerisinde gerekse de modern dönemde üzerinde durulan önemli konuların başında gelmektedir. Bu cezanın şeriattan bir sapma olduğunu iddia edenler olduğu gibi şer´î olduğunu söyleyen hukukçular da bulunmaktadır. Bu makale siyaset cezasının ilk olarak hangi muhitte çıktığına, kavramsallaşma sürecine ve onu doğuran sebeplere odaklanmaktadır. Bunu yaparken söz konusu cezanın klasik eserlerde izi sürülmüş ve recm cezası ile birlikte celde cezasının veya celde cezası ile birlikte sürgün cezasının verileceğini söyleyen rivayet, mürted kadının öldürülmesini ifade eden rivayet ve uygulamalar, kefen soyucuya el kesme cezasının verileceğine dair rivayet ile işkence yasağına aykırı rivayetler gibi bazı örnek meseleler üzerinden bu cezanın teorik temellendirmesi yapılmıştır. Bu terime ilk olarak Orta Asya Hanefîlerinden Ebû Zeyd ed-Debûsî’nin (öl. 430/1039) eserlerinde rastlanır. Aynı dönemin Bağdat Hanefîlerinden Cessâs (öl. 370/981), Kudûrî (öl. 428/1037) ve Nâtifî’nin (öl. 446/1054) eserlerinde böyle bir kavrama rastlanılmaması, bunu ilk defa Orta-Asya-İran bölgesindeki Hanefîlerin geliştirmiş olduğunu söylemeyi mümkün kılmaktadır. Her ne kadar aynı dönem Bağdat Hanefîlerinde devlet başkanına tanınmış olan bir yetkiden bahsedilse de isimlendirme Bağdat bölgesi fakihleri tarafından yapılmamıştır. Debûsî ve sonrasında Şemsü’l-eimme Serahsî (öl. 483/1090) tarafından kullanılan siyaset cezasında öne çıkan esas unsur, Hanefî mezhebinin genel had ve tazir teorisine uymayan; ancak Hz. Peygamber ve sahabîlerden rivayet edilen bazı ağır cezalarla ilgili haberlerin te’vilinin siyaset adıyla mezhep içerisinde kabul edilebilir bir hale getirilmesidir. Böyle bir te’ville hem sahih yolla gelen haber kabul edilmiş oluyor, hem de mezhebin had ve tazir teorisine herhangi bir halel getirilmemiş oluyordu.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku , İslam Ceza Hukuku , Had , Tazir , Siyaset , Te’vil

Etik Beyan

Bu makale, “Uluslararası Büyük Selçuklular Döneminde Hanefîlik-Mâtürîdîlik Sempozyumu’nda sözlü olarak sunulan ancak tam metni yayımlanmayan “Orta Asya Hanefilerinin Hadislerin Tevili Bağlamında Siyaset Cezasına Bakışı” adlı tebliğin içeriği geliştirilerek üretilmiş hâlidir.

Kaynakça

• Abdulaziz el-Buhârî. Keşfü’l-esrâr şerhu Usûli’l-Pezdevî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Akta’, Ebû Nasr. Şerhu Muhtasari’l-Kudûrî. thk. Muhammed Seyyid b. Abdilfettâh Dervîş. Dımaşk: Dâru’l-Minhâci’l-Kavîm, 1444.
• Apaydın, Yunus. “Siyâset-i Şeriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Andiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Askalânî, İbn Hacer. Fethü’l-bâri’ bi-şerhi Sahihi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî - Muhibbüddîn el-Hatîb. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1379.
• Aykul, Abdulmuid. İslam Ceza Hukukunda Tâzir: Suç ve Ceza Belirleme Siyaseti. İstanbul: Hikmetevi, 2022.
• Aynî, Bedreddîn. el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• Bardakoğlu, Ali. “İstihsân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/339-347. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Bedir, Mürteza. “Muhtelefü’r-rivâye ve İlişkili Bazı Eserlerin Nüshalarına Dair Bir İnceleme”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 1-31. https://doi.org/10.5281/zenodo.5008262
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyn. Ma’rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. thk. Abdulmu’tî Emin Kal’acî. Karaçi: Camiatü’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1991.
• Cessâs. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Muhammed es-Sâdık el-Kamhâvî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1985.
• Cessâs. el-Fusûl fi’l-usûl. Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1994.
• Cessâs. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah İnayetullah Muhammed - Said Bektaş. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye/Dâru’s-Sirâc, 2010.
• Cevherî, İsmâil b. Hammâd. Tâcü’l-luġa. thk. Atâr Ahmed Abdülğafûr. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Nihâyetü’l-matlab fî dirâyeti’l-mezheb. Beyrut: Darü’l-Minhâc, 2007.
• Çiftçi, Adem. İslam Hukukunda Vatana İhanet Suçları. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Ebû Yûsuf. İhtilâfu Ebî Hanîfe ve İbn Ebî Leylâ. thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî. Hind: Lecnetü İhyâi’l-Maârifi’n-Nu´maniyye, ts.
• Gazzâlî. Şifâʾuʾl-ġalîl fî beyâniʾş-şibh ve’l-muhîl ve mesâlikuʾt-taʿlîl. thk. Hamdî el-Kebîsî. Bağdat: Matbaʿatuʾl-İrşâd, 1971.
• Şirbînî, Hatîb. Muğni’l-muhtâc ilâ ma´rifeti meâni elfâzi’l-Minhâc. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hırakî. Muhtasaru’l-Hırakî. Tanta: Dâru’s-Sahâbe li’t-Türâs, 1993.
• İbn Abdilberr. el-İstizkâr. thk. Salim Muhammad Ata. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin. Reddü’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-Muhtâr: şerh-i Tenvîri’l-Ebsâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• İbn Ebî Şeybe. Musned İbn Ebî Şeybe. ed. Aḥmed b. Ferîd ʿÂdil b. Yûsuf. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• İbn Fâris. Mücmelü’l-luġa. thk. Sultan Züheyr Abdulmuhsin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1406.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Kâfî fî fıkhi’l-İmâm Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn. el-Muğnî. Kâhire: Mektebetü’l-Kâhire, ts.
• İbn Nüceym, Sirâcüddîn. en-Nehrü’l-fâik şerhü Kenzi’d-dekâik. thk. Ahmed İzzü İnâye. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• İbn Rüşd. el-Beyân ve’t-tahsîl. thk. Muhammed Haccî vd. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1988.
• İmrânî, Yahyâ b. Ebi’l-Hayr. el-Beyân fi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî. thk. Kâsım Muhammed en-Nûrî. Cidde: Dârü’l-Minhâc, 2000.
• Karâfî, Şehâbeddîn. ez-Zehîra. thk. Muhammed Haccî, Said E´rab, Muhammed Bû Hubze. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1994.
• Kâsânî. Bedâiü’s-sanâi’ fî tertîbi’ş-şerâi’. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• Koşum, Adnan. “İslam Hukukunda Siyaset-i Şer’iyye Kavramı”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 16/3 (2003), 350-358.
• Kudûrî. et-Tecrîd. thk. Muhammed Ahmed Sirâc - Ali Cumâ Muhammed. Kâhire: Dâru’s-Selâm, 2006.
• Kudûrî. Muhtasarü’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-Hanefî. thk. Kâmil Muhammed Muhammed Uveyza. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Kudûrî. Şerhü Muhtasari’l-Kerhî. thk. Abdullah Nezîr Ahmed Abdurrahman. Kuveyt: Esfâr li Neşri Nefîsi’l-Kütüb, 1443.
• Lewis, Bernard. “Siyâset”. çev. Cengiz Kallek. Bülten Bilim ve Sanat Vakfı Dergisi, 3-10.
• Mâverdî. el-Hâvi’l-kebîr fî fıkhi mezhebi’l-İmâmi’ş-Şâfiî :Şerhu muhtasari’l-Müzenî. thk. Ali Muhammed Muavvaz - Adil Ahmed Abdülmevcud. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1999.
• Merğinânî, Burhaneddin. el-Hidâye şerhu Bidâyetü’l-mübtedi. thk. Yusuf Talâl. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Mevsılî, Abdullah b. Mahmûd. el-İhtiyâr li-ta’lîli’l-Muhtâr. Kâhire: Matbaatü’l-Halebî, 1937.
• Mualla b. Mansur. Nevâdir. thk. Ahmet Hamdi Furat. İstanbul: y.y., ts.
• Mutarrizî. el-Muğrib fî tertîbi’l-mu’rib. b.y.: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Münâvî, Muhammed Abdürraûf. Feyzu’l-ḳadîr şerhu’l-Câmiʿi’s-Saġīr. Mısır: el-Mektebetü’l-Ticâriyyeti’l-Kübrâ, 1937.
• Nevevî. el-Mecmû’ şerhi’l-mühezzeb (Sübkî ve Mutî´î’nin tekmilesi ile birlikte). Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Özer, Abdullah. İslam Hukuk Literatüründe Ta’zir Risaleleri ve Şeyhülislam Muhyiddin Mehmed B. İlyas Çivizade’nin Risale Müteallika Bi’t-teazir Adlı Eseri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2000.
• Özer, Salim. Debbûsi’nin “El-Esrâr Fi’l-Usûli ve’l-Furû” Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1997.
• Sağlam, Hüseyin. Hanefi Fıkhında Hilâfiyyât ve Nesefî’nin Bilinmeyen Bir Hilâfiyyât Eseri Tenkitli Neşir ve Çeviri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Sahnûn. el-Müdevvenetü’l-kübrâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• San’ânî, Abdürrezzâk b. Hemmâm. el-Musannef. thk. Habîburrahman A’zamî. Hind: el-Meclisü’l-İlmî, 1403.
• Semerkandî, Ebü’l-Leys. Muhtelefü’r-rivâye. thk. Abdurrahman b. Mübarek Ferec. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2005.
• Semerkandî, Alâuddîn. Tuhfetü’l-fukaha. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma´rife, 1993.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. Şerhü Siyeri’l-kebîr. b.y.: eş-Şirketü’ş-Şarkıyyetü li’l-İ’lânât, 1971.
• Serahsî, Şemsü’l-eimme. Usûlü’s-Serahsî. thk. Ebu’l Vefâ el-Efğânî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2005.
• Suğdî. en-Nütef fi’l-fetâvâ. thk. Salâhuddîn en-Nâhî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1984.
• Şâfiî. el-Ümm. Beyrut: Dârü’l-Ma´rife, 1990.
• Şeybânî, Muhammed b. Hasen. el-Asl. thk. Muhammed Boynukalın. Beyrut: Dârü İbn Hazm, 2012.
• Şirâzî, Ebû İshâk. el-Mühezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. b.y.: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Tâberânî. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Abdülmecid es-Sülfî. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1994.
• Tahâvî. Muhtasaru İhtilâfi’l-ulemâ. thk. Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, 1417.
• Zekeriyyâ el-Ensârî. Esne’l-metâlib fî şerhi Ravzi’t-tâlib. b.y.: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Zeylaî, Osman b. Ali. Tebyînü’l-hakâik fî şerhi Kenzi’d-Dekâik (Hâşiyetü’ş-Şelebî ile birlikte). Bulak-Kahire: Matbaatü’l-Kübra’l-Emîriyye, 1313.