Shāz Qira’ats in terms of the Relationship between Qira’at and Tafsīr: The Example of al-Nasafī's Tafsīr al-Madārik

Yıl 2025, Sayı: 58, 1395 - 1420, 30.09.2025

Ahmet Özbay

Öz

This study examines the extent to which al-Nasafī (d. 710/1310), who is valuable in the science of tafsīr and includes the differences of qiraat in his tafsīr, gives space to qiyas, whether he uses the concept of qiyas, how he makes a preference between sahih and qiyas, his approach to the Qur'anicity of qiyas, and how he assigns a function to qiyas in revealing the meanings of the Qur'an. Qiraat, which is a branch of science that cannot be ignored by the commentator, is an indispensable element in Qur'anic translation and exegesis. In addition to identifying qiraats with their narrators, qiraat scholars have also classified qiraats according to their authenticity. By analysing their narrations, the qiraats are divided into sahih, shāz and mevzu according to their manuscripts. In the historical process, the classifications could not be separated from each other with clear lines for reasons such as the lack of an alliance on definitions. The commentators, on the other hand, generally dealt with the qiraats in the context of revealing the possible meanings of the verse. In line with this purpose, they also narrated the qiyas in their tafsīrs, thus revealing different interpretations and exegesis. In this context, it can be seen that al-Nasafī included the qiyas in his tafsīr. Sometimes he expresses his preference among the qiraats, and sometimes he narrates both the authentic qiraats and the variant qiraats without any preference. Although he uses the term 'shāz' in only a few verses, it is understood that he does not see the need to express it, since he mostly includes shāz qirāt without using this term. It is also understood that he does not make a distinction between sahih and shāz qirāt in terms of the science of tafsīr, so he deals with the differences of qiraat to express the possible meanings of the verse and does not hesitate to make a preference by comparing it with sahih while including shāz qirāt. Although various studies have been carried out on both the shāz qiraat and al-Nasafī's approach to qiraat and its inclusion in his tafsīr, the fact that the shāz qiraat in al-Nasafī's case has not been included to the extent and in the manner required by the subject has made it necessary to investigate the subject.

Anahtar Kelimeler

Qiraat , Tafsīr , Qur , Shāz , Nesefī , Medaric

Kıraat-Tefsir İlişkisi Açısından Şâz Kıraatler: Nesefî’nin Medârik Tefsiri Örneği

Öz

Bu çalışmada; tefsir ilminde kıymeti haiz bulunan ve kıraat farklılıklarına tefsirinde yer veren Nesefî’nin (ö. 710/1310) şâz kıraatlere ne ölçüde yer verdiği, şâz kavramını kullanıp kullanmadığı, sahih ve şâz kıraatler arasında nasıl bir tercihte bulunduğu, şâz kıraatlerin Kur’aniyetine dair yaklaşımı ve Kur’an’ın manalarını ortaya çıkarmada şâz kıraatlere nasıl bir fonksiyon yüklediği incelenmektedir. Müfessir için bigâne kalınamayacak bir ilim dalı olan kıraat, Kur’an meâli ve tefsiri için de vazgeçilmez bir unsurdur. Kıraat âlimleri, kıraatleri râvileriyle tespit etmelerinin yanı sıra kıraatleri sıhhatine göre tasnif de etmişlerdir. Rivayetlerinin tetkik edilmesiyle kıraatler, sened bakımından sahih, şâz ve mevzu kısımlarına ayrılmaktadır. Tarihi süreçte tanımlar üzerinde bir ittifakın bulunmaması vb. sebeplerle tasnifler kesin çizgilerle birbirinden ayrılamamıştır. Müfessirler ise genellikle âyetin muhtemel manalarını ortaya çıkarma bağlamında kıraatleri ele almışlardır. Bu amaç doğrultusunda şâz kıraatleri de tefsirlerinde nakletmişler ve böylece farklı yorum ve tefsirleri ortaya çıkarmışlardır. Bu bağlamda, Nesefî’nin şâz kıraatlere yer verdiği eserinde görülmektedir. Bazen kıraatler arasında tercihini ifade ederken bazen de herhangi bir tercihte bulunmaksızın hem sahih kıraatleri hem de şâz kıraatleri aktarmaktadır. Yalnızca birkaç ayette “şâz” kavramını kullanırken çoğunlukla bu kavramı kullanma gereği duymadan şâz kıraatlere yer vermesinden bunu ifade etmeye gerek görmediği anlaşılmaktadır. Ayrıca tefsir ilmi açısından sahih ve şâz kıraat arasında bir ayrım yapmadığı dolayısıyla kıraat farklılıklarını ayetin muhtemel anlamlarını ifade etmek üzere ele aldığı ve şâz kıraatlere yer verirken sahih ile karşılaştırıp bir tercihte bulunmaktan çekinmediği de anlaşılmaktadır. Gerek şâz kıraatler üzerine gerekse Nesefî’nin kıraatlere yaklaşımı ve tefsirinde yer vermesiyle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmış olmasına karşın Nesefî özelinde şâz kıraatlere konunun gerektirdiği ölçü ve biçimde yer verilmemiş olması konuyu araştırmayı gerekli kılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kıraat , Tefsir , Şâz , Nesefî , Medârik

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

Kaynakça

• Abdülfettâh el-Kādî. el-Kırââtü'ş-şâzze ve tevcîhuhâ min lüğati’l-'Arab. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘Arabî, 1401/1981.