Dilin Sınırları, Anlamın Ufku: İbn Rüşd ve Wittgenstein’da Dilin Anlam Kazanma Mekanizmaları

Yıl 2025, Sayı: 58, 887 - 911, 30.09.2025

Hande Nur Bozbuğa

Öz

Dil ve anlam ilişkisi dil felsefesinin temel tartışmalarından biridir ve bu mesele din dili bağlamında da ele alınmıştır. Bu çalışmada, İbn Rüşd’ün Nahl Sûresi 125. ayet üzerinden geliştirdiği dinî mesajı muhataba iletme yöntemleri, dil felsefesi açısından incelenecektir. İbn Rüşd, din dilinde klasik mantıktaki beş sanattan yararlanarak halkı hatâbî, kelâmcıları cedelî ve filozofları burhanî dille muhatap kılmıştır. O, bu ayrımı, muhatabın epistemik yeterliliğine göre yapmış olup din dilinde anlam ve yapı bakımından değişimin mümkün olduğunu göstermiştir. İbn Rüşd’de din dilindeki anlam değişikliği dinin mutlak hakikatinin içeriğini değiştirmemekte, sadece hakikatin farklı şekillerde yorumlanabileceğini ifade etmektedir. Dilde değişim, modern dil felsefesinde Ludwig Wittgenstein tarafından geliştirilen dil oyunlarında da savunularak kullanım ve kural kavramları çerçevesinde mantıksal bir çerçeveye oturtulur. İbn Rüşd’ün burhanda felsefî tahlilleri, cedelde tartışmayı ve hitabette örneklemeleri gerekli görmesi, Wittgenstein gibi iletişimde kurallı bir yapı benimsediğini; dilin muhataba göre şekillendiğini savunması ise dilde kullanıma önem verdiğini gösterir. Ancak iki düşünürün nihai amaçları farklıdır. İbn Rüşd dili kullanarak insanları mutlak hakikate ulaştırmayı hedeflerken Wittgenstein, dil oyunları öğretisiyle bir hakikat anlayışı ortaya koymayı amaçlamaz. Bu çalışmada iki düşünürün dil ve anlam ilişkisine dair görüşleri arasındaki benzerliklere dikkat çekilecek ve aralarındaki farklılıkların İbn Rüşd’ün burhan ehlinin bir yöntemi olarak gördüğü te’vil yöntemiyle giderilebileceği önerilecektir. Te’vilin bir kavrama farklı anlamlar yükleyebilme işlevinden yararlanarak, Wittgenstein’ın felsefesindeki eylemsel kullanım anlayışını “muhatabın eyleminin kullanımı” olarak yorumlamamıza imkân tanıyacaktır. Böylelikle İslâm düşüncesindeki yorum geleneğiyle modern dil teorileri arasında bir köprü kurulması hedeflenmektedir; çünkü İbn Rüşd’ün Nahl Sûresi üzerinden ortaya koyduğu din dili yaklaşımı, modern dil çalışmaları için sürdürülebilir bir çerçeve sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Din Felsefesi, , İbn Rüşd , Wittgenstein , Din Dİli , Dil Oyunları , Anlam , Kullanım , Te'vil

The Limits of Language, the Horizon of Meaning: Mechanism of Meaning-Making in Ibn Rushd and Wittgenstein

Öz

The relationship between language and meaning is one of the main debates in the philosophy of language, and this issue has also been discussed in the context of the language of religious. In this study, Ibn Rushd's methods of conveying the religious message to the interlocutor through verse 125 of Sūrat al-Naḥl will be analysed in terms of philosophy of language. In the language of religion, Ibn Rushd utilised the five arts of classical logic and addressed the people with the language of khatābī, the theologians with jadalī, and the philosophers with burhanī. He made this distinction according to the epistemic competence of the interlocutor and shows that change is possible in the language of religion in terms of meaning and structure. In Ibn Rushd, the change of meaning in the language of religion does not change the content of the absolute truth of religion, but only expresses that the truth can be interpreted in different ways. Change in language is also defended in the language games developed by Ludwig Wittgenstein in the modern philosophy of language and placed in a logical framework within the concepts of use and rule. The fact that Ibn Rushd considers philosophical analyses in demonstration, argumentation in jadal, and exemplification in rhetoric to be necessary shows that he, like Wittgenstein, adopts a perspective structure in communication, while his defence that language is shaped according to the interlocutor shows that he attaches importance to the use of language. However, the ultimate aims of the two thinkers are different. While Ibn Rushd aims to lead people to absolute truth by using language, Wittgenstein does not aim to put forward an understanding of truth with the doctrine of language games. This study will draw attention to the similarities between the two thinkers' views on the relationship between language and meaning, and suggest that the differences between them can be overcome by the method of ta’wil, which Ibn Rushd regards as a method of the people of burhan. By making use of the function of ta’wil to attribute different meanings to a concept, it will allow us to interpret the understanding of the use of action in Wittgenstein’s philosophy as “the use of the interlocutor’s action”. In this way, it is aimed to build a bridge between the tradition of interpretation in Islamic thought and modern linguistic theories, because Ibn Rushd’s approach to the language of religion through the Sūrat al-Naḥl provides a sustainable framework for modern linguistic studies.

Anahtar Kelimeler

Philosophy of Religion , Ibn Rushd , Wittgenstein , Language of Religion , Language Games , Meaning , Use , Ta'wil

Kaynakça

• Aliy, Abdurrahman. “Wittgenstein Felsefesinde Din Dili ve Dinî İman: Bir Rekonstruksiyon Denemesi”. Ç. Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2005), 157-175.