Hadislerin Yazılmasını Yasakladığı Varsayılan Rivayetlerin Müdrec Kıraatler Bağlamında Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Sayı: 58, 959 - 983, 30.09.2025

Kemal Taşkın , İdris Yiğit

https://doi.org/10.37697/eskiyeni.1674623

Öz

Hz. Peygamber’in (s.a.v.) sözlerinin yazıya geçirilme meselesi, İslam’ın ilk dönemlerinden itibaren günümüze kadar konuyla ilgilenen ilim adamlarının zihnini hep meşgul edegelmiştir. Mesele daha çok hadislerin yazılması veya yasaklanması üzerinden değerlendirilmiş, hadislerin yazımı çeşitli gerekçelerle, belirli bir süre yasaklansa da sonradan serbest bırakıldığı sonucuna varılmıştır. Ancak yazma yasağının sadece hadisleri kapsamadığına neredeyse hiç değinilmemiştir. Hâlbuki yazma yasağı öncelikli olarak Kur’ân’dan olmayıp Kur’ân’dan zannedilen ve daha sonraları literatüre müdrec kıraat olarak geçen eklemelerle ilgilidir. Bunun en bariz göstergesi de konuya kaynaklık eden ve sahih olarak değerlendirilen rivayetlerin bizzat kendisidir. Zira konu ile alakalı varid olan rivayetlerde “hadis yazmayın” ifadesi geçmemekle beraber “Benden Kur’ân dışında hiçbir şey yazmayın, Allah’ın Kitabı’na başka bir şeyi karıştırmayın” şeklinde Hz. Peygamber’in bizzat yazdırdığı ve Kur’ân’la karışma korkusuyla aynı malzemeye başka bir şeyin yazılmamasına vurgu yapılmıştır. Ayrıca rivayetlerin vürûd sebebi ve zamanı da bu hususu desteklemektedir. Nitekim yasaktan önce Kur’ân metni ile aynı yere tefsir mahiyetinde eklemeler yapan sahâbe, sonrasında yaptığı bu eklemeleri imha etmiş ancak şahsî mushaflarına yazmaya devam edenler olmuştur. Daha sonraları bu müdrec kıraatler onu yazan sahâbenin isimleriyle anılmaya başlamıştır. Çalışmanın amacı konu hakkında varid olan rivayetleri içerik ve metin analizi yaparak söz konusu yasağın daha çok bu müdrec kıraatlerle ilgili olduğunu ortaya koymaktır. Araştırmada ilgili rivayetler ve çalışmalar bir araya getirilip veri toplama yöntemi olarak doküman incelemesi kullanılmıştır. Bu da rivayetleri ve kaynaklarını bulma, inceleme ve değerlendirme aşamalarından oluşmuştur. Bu minvalde ilk olarak konuya kaynak olarak kullanılan rivayetler tespit edilip analiz edilerek sıhhat dereceleri ortaya konulmuştur. Sonrasında müdrec kıraatler açıklanarak yazım yasağıyla ilgisi tespit edilmiş ve son olarak bunların karşılaştırılması yapılarak sonuca gidilmiştir. Buna göre yazma yasağının sadece hadislerle değil daha çok Hz. Peygamber’in, Kur’ân’ı yazdırdığı malzemeye başka bir şeyin yazılmasıyla ilgili olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Hadislerin Yazılması , Müdrec Kıraatler , Kur’ân-ı Kerîm Okuma ve Kıraat , Hz. Peygamber , Sahabe

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur

An Evaluation of the Narrations Presumed to Prohibit the Writing of Ḥadīths in the Context of Mudraj Qirā’āts

Öz

The issue of putting the words of the Prophet (pbuh) into writing has been a subject of interest for scholars since the earliest periods of Islam, and it remains a topic of ongoing relevance. The issue has been evaluated more in terms of the writing or prohibition of Ḥadīths, and it has been concluded that although the writing of Ḥadīths was prohibited for a certain period of time for various reasons, they were later allowed. However, it is notable that the prohibition of writing is not exclusively limited to the Ḥadīths; it is pertinent to consider this aspect in a broader context. Nevertheless, the prohibition of writing is primarily associated with the additions that are not derived from the Qur’ān but are believed to be drived from the Qur’ān and which subsequently entered the literature as mudraj qirā’āts. The most evident indicator of this phenomenon is the narrations themselves, which are regarded as the primary sources of the subject and are considered authentic. The issue of putting the words of the Prophet (pbuh) into writing has been a subject of interest for scholars since the earliest periods of Islam, and it remains a topic of ongoing relevance. The issue has been evaluated more in terms of the writing or prohibition of Ḥadīths, and it has been concluded that although the writing of Ḥadīths was prohibited for a certain period of time for various reasons, they were later allowed. However, it is notable that the prohibition of writing is not exclusively limited to the Ḥadīths; it is pertinent to consider this aspect in a broader context. Nevertheless, the prohibition of writing is primarily associated with the additions that are not derived from the Qur’ān but are believed to be drived from the Qur’ān and which subsequently entered the literature as mudraj qirā’āts. The most evident indicator of this phenomenon is the narrations themselves, which are regarded as the primary sources of the subject and are considered authentic. As indicated in the relevant narrations related to the subject, although the expression "do not write Ḥadīth" is not explicitly mentioned. However, it is emphasised that no other material should be written on the same material, in order to avoid the mixing of the material with the Qur’ān that the Prophet himself dictated. The dictation form Prophet is recorded as "Do not write anything from me other than the Qur’ān, do not mix anything else with the Book of Allah." Furthermore, the rationale and chronology of the narrations corroborate this contention. Indeed, the companions who had previously made additions to the same place in the Qur’ānic text prior to the imposition of the ban destroyed these additions thereafter. However, there were those who continued to write them in their personal mushafs. Subsequently, these mudraj qiraats began to be designated with the names of the companions who had inscribed them. The objective of the present study is to demonstrate that the prohibition in question predominantly associated with these mudraj qirā’āts by conducting a content and textual analysis of the extant narrations on the subject. In the research, relevant narratives and studies were brought together and document review was used as the data collection method. This consisted of the stages of finding, examining and evaluating the narrations and their respective sources. In this context, firstly, the narrations used as sources for the subject were identified and analyzed, and their levels of authenticity were revealed. Afterwards, the mudraj qiraats were elucidated and their pertinence to the prohibition of writing was ascertained. Ultimately, a comparison was drawn and a conclusion was arrived at. It has been observed that the prohibition of writing is not only related to the Ḥadīths but also to writing something else on the material on which the Prophet had the Qur’ān written

Anahtar Kelimeler

Recitation of the Holy Quran and Qirā’āt , Prophet (pbuh) , Writing of Ḥadīths , Mudraj Qirā’āts , sahābah

Kaynakça

• Acar, Mehmet Maşuk. Kıraat İlminde Şâz Meselesi. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2024.
• Adam, Baki. Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat. İstanbul: Pınar Yayınları, 2019.
• Ağırman, Cemal. “Hadis Edebiyatının İntikal Safhaları ve Kitabet Meselesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2001), 155-168.
• Ağırman, Cemal. “Müksirûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/534. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ahatlı, Erdinç. “Tahdîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/391-392. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-
• Arnavut, Âdil Mürşid vd. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Akarsu, Murat. “Medine Sözleşmesi’nin Anayasallığı”. İnsan Çalışmaları Dergisi 1/2 (2018), 306-314. https://doi.org/10.35235/uicd.493825
• Akın, Nimetullah. “Hadislerin Yazılı Kaydı ve Literatür Esaslı Bir Disiplin Olma Süreci: A. Sprenger, I. Goldziher ve G. Schoeler’in Yaklaşımları”. Hadis Tetkikleri Dergisi VI/1 (2008), 47-70.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen. el-Esrârü’l-merfû‘a fi’l-ahbâri’l-mevdû‘a. thk. Muhammed b. Lütfi es-Sabbağ. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1971.
• Atar, Fahrettin. “Teşehhüd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 40/563-564. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
• Aydınlı, Abdullah. “Ebû Şah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/232-233. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Aydınlı, Abdullah. “Hadis Rivayetinde Yazının Kullanımı ve Güvenilirliği”. 307-320. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1995.
• A’zamî, Muhammed Mustafa. Dirâsât fi’l-hadîsi’n-nebevî ve târîhi tedvînih. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1980.
• Bahrül‘ulûm el-Leknevî, . Fevâtihu’r-rahamût fî şerhi Müsellemi’s-sübût. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
• Banna, Nama. “Emir ve Yasaklar Arasında Hadis Yazımı; Analitik Hadis Çalışması”. İslami İlimler Dergisi 6/2 (2011), 3-27.
• Begavî, Ferrâ'. Me’âlimü’t-tenzîl. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 1997.
• Begavî, Ferrâ’. Şerhu’s-sünne. thk. Şuayb Arnavut. 16 Cilt. Dımaşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 1980.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. Şua‘bu’l-îmân. 14 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. el-Medhal ilâ kitâbi’s-Sünen. thk. Muhammed Zıyâü’r-Rahmân el-Âzamî. Kuveyt: Dâru’l-Hulefâ li’l-Kütübi’l-İslâmî, 2015.
• Beyhakî, Ahmed b. Hüseyin. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. 11 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 2003.
• Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed. el-Bahru’z-zehhâr (Müsnedü’l-Bezzâr). thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah vd. 18 Cilt. Medine: Mektebetü’l-‘Ulûm ve’l-Hikem, 2009.
• Birışık, Abdülhamit. “Kıraat”. TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Şubat 2025. https://islamansiklopedisi.org.tr/kiraat--ilim
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-evsat. thk. Mahmud İbrahim Zâyed. 2 Cilt. Halep: Dârü’l-Va'y, 1977.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. et-Târîhu’l-kebîr. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. 8 Cilt. Haydarabad: Dâiratü’l-Ma‘ârifi’l-Osmâniyye, ts.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâîl. el-Câmi‘u’s-sahîh. ed. Şuayb Arnavut. thk. Adil Mürşid vd. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle el-‘Âlemiyye, 2011.
• Cerrahoğlu, İsmail. “Tefsir ve Hadis Kitabetine Karşı Peygamber ve Sahabenin Durumu”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9 (1961), 39-45.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-lüga ve sıhâhü’l-‘Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafur Attar. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1987.
• Cûzekânî, Ebû Abdillâh Hüseyn. Ehâdîsü’l-ebâtîl ve’l-menâkîr ve’s-sıhâh ve’l-meşâhîr. thk. Abdurrahman b. Abdülcebbâr el-Firyevâî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 4. Basım, 2002.
• Cüveynî, İmâmu’l-Haremeyn. el-Burhân fî usuli’l-fıkıh. thk. Salah İbn Muhammed. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts. Dârekutnî. el-‘İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye. thk. Mahfûzu’r-Rahmân Zeynullah. 15 Cilt. Riyad-Demmâm: Dâru Taybe-Dâru İbnü’l-Cevzî, 1405.
• Dârimî, Abdullah b. Abdurrahman. es-Sünen. 4 Cilt. Riyad: Dâru’l-Muğnî, 2000.
• Demirci, Muhsin. Kur’ân tarihi. İstanbul: IFAV, 6. Baskı., 2014.
• Demirci, Muhsin. Tefsir terimleri sözlüğü. İstanbul: MÜ İlahiyat fakültesi, 2009.
• Düzenli, Muhittin. “Hadis Kitâbeti Karşıtlığının Tarihî Arka Planı”. Diyanet İlmî Dergi 59 (2023), 521-550. https://doi.org/10.61304/did.1231232
• Düzenli, Muhittin. Hadislerin Yazım Serüveni. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2024.
• Düzenli, Muhittin. “‘Kur’ân dışında benden hiçbir şey yazmayınız’ Rivâyeti ile Hadislerin Yazılmasını Yasaklayan Diğer Rivâyetlerin Tahlil ve Tenkîdi”. Tefsir Araştırmaları Dergisi 7/1 (Nisan 2023), 20-42. https://doi.org/10.31121/tader.1231250
• Ebû Dâvûd, es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb Arnavut vd. Beyrut: Dâru’r-Risâle el-‘Âlemiyye, 2009.
• Ebû Hayyân, el-Endelüsî. el-Bahrü’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıtkı Muhammed Cemil. 11 Cilt. Beyrut: Daru’l-Fikr, 2000.
• Ebû Nuaym, el-İsfahânî. Kitâbü’d-du‘afâ. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2010.
• Ebû Ubeyd, el-Kâsım b. Sellâm. Fezâ'ilü’l-Kurʾân. thk. Mervân el-Atiyye vd. Beyrut-Şam: Daru İbn Kesîr, 1995.
• Ebu Ya’lâ, el-Mevsılî. Müsned. Beyrut: Dâru’l-Memun lit-Türâs, 1990.
• Efendioğlu, Mehmet. “Müdrec”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/474-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Efendioğlu, Mehmet. “Münkatı‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/12-13. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Ezheri, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. thk. Muhammed Avd Mur’ib. 8 Cilt. Beyrut: Daru İhyai’t-Turâsi’l-Arabi, 2001.
• Fettenî, Cemâlüddîn Muhammed Tâhir. Tezkiretü’l-mevdû’ât. Kahire: İdâretü’t-Tıbâ’ati’l-Münîre, 1343.
• Gökdemir, Ahmet. “Hicrî 1. Yüzyıl Kıraat İlmi Merkezleri”. Hicrî I. Asırda İslâmî İlimler-I. İstanbul: Ensar Yayınları, 2020.
• Hâkim, Muhammed b. Abdullah. el- Müstedrek ale’s-Sahîhayn ve bi zeylihi et-Telhîs li’i-Hâfız ez-Zehebî. thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1990.
• Hamidullah, Muhammed. “Hz. Peygamber ve Sahabe Devrinde Kitabet Sanatı”. çev. Yusuf Ziya Kavakçı. İslam Medeniyeti 25 (Ekim 1972), 2-10.
• Hamîdullah, Muhammed. Mecmûatü’l-vesâiki’s-siyâsiyye li’l-ahdi’n-nebevî ve’l-hilâfe. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1983.
• Hamîdullah, Muhammed. Sahîfetü Hemmâm b. Münebbih. Dimeşk: Matba‘âtü’l-Cem‘i’l-‘ilmi’l-‘Arabî, 1953.
• Hamurlu, Mustafa. “Müdrec Kıraatlerin Tefsirle İlişkisi ve Anlam Üzerindeki Etkisi”. İlahiyat Akademi 20 (Aralık 2024), 243-262.https://doi.org/10.52886/ilak.1523237
• Hansu, Hüseyin. “Fuat Sezgin’in Modern Dönem Hadis Tartışmalarına Katkısı: Yazılı Rivayet Teorisi ve Etkileri” 5/1 (2019), 67-89.
• Hatîb el-Bağdâdî. Takyîdü’l-‘ilm. thk. Sa‘d Abdülgaffar Ali. Kahire: Dârü’l-İstikâme, 2008.
• Heysemî. Mecma’u‘z-zevâ'id ve menba‘u’l-fevâ'id. thk. Hüsâmeddin el-Kudsî. 10 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-Kudsî, 1994.
• İbn Abdülber en-Nemerî. Câmi‘u beyân’il-ilm ve fazlihî. thk. Ebil-Eşbal ez-Züheyri. Suudi Arabistan: Dâru İbni’l-Cevzî, 1994.
• İbn Abdülber en-Nemerî. el-İstî’âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Bîcâvî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
• İbn Adî. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd, Ali Muhammed Muavvad. 9 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1997.
• İbn Atıyye el-Endelüsî. el-Muharrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Balabân. el-İhsân fî takrîbi Sahîhi İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb Arnavut. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1988.
• İbn Ebû Hâtim. el-Cerhu ve’t-ta‘dîl. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1952.
• İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekr. el-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Fâris b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî el-Kazvînî el-Hemedânî. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luga. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l’-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-Askalânî. Fethü’l-bârî bi Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî vd. 13 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1959.
• İbn Hacer el-Askalânî. Lisân’ül Mîzan. thk. Abdulfettâh Ebû Gudde, 10. Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-İslâmîyye, 2002.
• İbn Hacer el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. 15 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmiyye, 1993.
• İbn Haleveyh, Ebu Abdillah el-Hüseyn b. Ahmed. Muhtasar fî şevâzzi’l-Kur’ân min kitâbi’l-bedi‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütennebî, ts.
• İbn Hibbân. Kitâbü’l-mecrûhîn mine’l-muhaddisîn. thk. Muhammed Abdülmecid es-Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sâmi’î, 2000.
• İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ’. Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Taybe, 2. Basım, 1999.
• İbn Kuteybe. Te'vîlü muhtelifi’l-hadîs. el-Mektebü’l-İslâmî, 2. Basım, 1999.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Daru Sadr, 3. Basım, 1993.
• İbn Zencûye. 2 Cilt. Mekke: Câmi‘atü Ümmü’l-Kurâ, 1986.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Kitabü’l-Mevzûât. Medine: Mektebetü’s-Selefiyye, 1966.
• İbnü’l-Cezerî. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Ali Muhammed ed-Dabba. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Kayserânî. Tezkiretü’l-mevzû‘ât. Mısır: Matba‘atü’s-Sa‘âde, 1905.
• İbnü’l-Mülakkın. el-Mukni‘ fî ‘ulûmi’l-hadîs. thk. Sirâcüddîn Ebû Hafs. Suudi Arabistan: Dâru’l-Fevâz, 1992.
• İbnü’l-Mülakkîn. Şevâhidü’t-Tevzîh fî şerhi’l-Câmi’i’s-sahîh. Dimeşk: Dâru’n-Nevâdir, 2008.
• İbnü’s-Salâh eş-Şehrezûrî. Ma‘rifetü envâ‘i ‘ulûmi’l-hadîs. thk. Nureddin Itr. Suriye: Dâru’l-fikr, 1986.
• Kandemir, M. Yaşar. “Hadis”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/27-64. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kandemir, M. Yaşar. “Mevzû”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/493-496. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Kandemir, M. Yaşar. Mevzû Hadisler Menşe’i Tanıma Yolları Tenkidi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Tesisleri, 2021.
• Kasamî, Nasır b. Suûd. el-Kıraatü’l-müdrece mefhûmuhâ ve eserühâ. Suudi Arabistan: Dâru Künûzi İşbîliyâ, 2012.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. İrşâdü’s-sârî li şerhi’l-Buhârî. 10 Cilt. Mısır: el-Matbaatü’l-Kübrâ el-Emiriyye, 6. Basım, 1323.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Cami‘ li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî - İbrâhîm İtfeyyiş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1964.
• Küçük, Raşit. “Ebû Saîd el-Hudrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/223-224. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Küçükturgut, Muzaffer - Çakıcı, İrfan. “Kıraat İlminde Müdrec Olgusu”. Hikem: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi 2/1 (2024), 17-38.
• Küçükturgut, Muzaffer Ekrem. Semantik Açıdan Kıraatlerde “Müdrec” Kavramı. Karaman: Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Lüveyn, Ebû Ca‘fer Muhammed. Cüz'ü fîhi hadîsü'l-Masîsî Lüveyn. thk. Ebû Abdurrahman Mis’ad b. Abdülhamid es-Sa‘denî. Riyad: Advâü’s-Selef, 1997.
• Mâzerî. el-Mu‘lim bi fevâidi Müslim. thk. Muhammed eş-Şâzelî en-Neyfer. ed-Dârü’t-Tunusiyye, 1991.
• Mizzî, Yûsuf b. Abdurrahmân. Tehzîbü’l-Kemâl fî esmâi’r-ricâl. thk. Beşşâr Avvâd Ma’ruf. 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2. Basım, 1983.
• Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. el-Câmi‘u's-sahîh. Beyrut: Dâru ihyâü’t-türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Nesâî. es-Sünenü’l-kübrâ. ed. Şuayb Arnavut. thk. Hasan Abdulmu‘im Şelebî. 10 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
• Nevevî. el-Minhâc şerhu sahîhi Müslim b. Haccâc. 18 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2. Basım, 1976.
• Özdemir, Ahmet. “Uluslararası Dengbêjlik Kültürü ve Dengbêjler”. Sözlü ve Yazılı Kültür Arasında Hadis Rivayeti. Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2019.
• Râmhürmüzî. el-Muhaddisü’l-fâsıl beyne’r-râvî ve’l-vâ‘î. thk. Muhammed Acâc el-Hatîb. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1983.
• Fahreddin er-Râzî. Mefâtîhü’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 3. Basım, 1999.
• Sââtî, Ahmed b. Abdurrahmân. el-Fethu’r-Rabbânî li Tertîbi Müsnedi’l-İmâm Ahmed eş-Şeybânî ve Ma’ahû Bülûğü’l-Emânî min Esrâri’l-Fethi’r- Rabbânî. Beytü’l-Efkâr ed-Düveliyye, 2004.
• Saviyyân, Ahmed Abdurrahman. Sahâifü’s-sahâbe ve tedvînü’s-sünneti’n-nebeviyyeti’l-müşerrefe. Suudi Arabistan, 1990.
• Schoeler, Gregor. “Sözlü Tora ve Hadis: Rivayet, Yazım Yasağı, Redaksiyon”. çev. Hüseyin Akgün. Hadis Tetkikleri Dergisi 6/1 (2008), 135-173.
• Sem'ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Tefsîru’l-Kur’ân. 6 Cilt. Riyad: Dâru’l-Vatan, 1997.
• Sezgin, M. Fuad. Buhârî’nin Kaynakları. Ankara: OTTO Yayınları, 2019.
• Sezgin, M. Fuad. Târîhu’t-türâsi’l-’Arabî. Suudi Arabistan: Câmi’atü’l-İmâm Muhammed b. Suûd el-İslâmiyye, 1991.
• İbn Ebû Dâvûd. Kitâbü’l-mesâhif. thk. Muhibbuddin Abdü’s-Sübhân. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-Beşâir, 2. Basım, 2002.
• Süyûtî. Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî. thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Faryâbî. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, ts.
• Süyûtî. el-Leâliü’l Mesnûa. Beyrut: Dârul-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1996.
• Süyûtî. el-İtkân fi ‘ulûmi’l- Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl. 4 Cilt. Mısır: el-Hey’et’u’l-Mısriyyetu’l-Ammetu li’l-Kuttab, 1974.
• Şahin, Nihat. Oryantalistlerin Hadislerin Yazılması Konusundaki Görüşleri ve Hadislerin Yazılmasına Dair Rivâyetlerin Değerlendirilmesi. Hakkari Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2024.
• Şulul, Kasım. “Hadîsin İlk Yazılı Kaynakları veya Takyîdü’l-‘ilm Meselesi”. Hadis ve Siyer Araştırmaları 1/1 (2015).
• Taberânî. el-Mu’cemü’l-kebîr. 24 Cilt. Kahire: Mektebetü İbn Teymiye, 1983.
• Taberânî. el-Mu’cemü’l-evsat. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1995.
• Taberî, Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân. 23 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tahhân, Mahmud. Teysîru mustalahi’l-hadîs. Riyad: Mektebetü’l-Me‘ârif, 2010.
• Tehânevî. Keşşâfü ıstılâhâti’l-fünûn ve’l-‘ulûm. thk. Ali Dahrûc. 2 Cilt. Lübnan: Mektebetü Lübnân, 1996.
• Tirmizî. el-Câmi’u’l-kebîr. thk. Şuayb Arnavut vd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’r-risâle el-’âlemiyye, 2009.
• Ukaylî. Kitâbu’d-duâfâi’l-kebîr. thk. Abdülmu‘tî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1984.
• Yapar, Güray. Hadislerin Yazılı Malzemeye Dönüştürülme Süreci. Kayseri: Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2005.
• Yiğit, İdris. Temel Meseleleriyle Kıraat ve Tecvid İlminde Lahn Olgusu. ed. Ali Öge. İstanbul: Kitap Dünyası, 2024.
• Yücel, Ahmet. “Hadislerin Yazılmasıyla İlgili Rivayetlerin Tenkit ve Değerlendirilmesi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16-17 (1999 1998), 91-121. https://doi.org/10.15370/muifd.75950
• Yücel, Ahmet. “Kitâbet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/81-83. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Zehebî. Mîzânü’l-i‘ tidâl fî nakdi’r-ricâl. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• Zehebî. el-Muğnî fi’d-du‘afâ. thk. Nureddin Itr. Katar: İdâretü ehli’t-türâs el-İslâmî, ts.
• Zehebî. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Muhammed Eymen eş-Şebrâvî. 18 Cilt. Kahire: Daru’l-Hadîs, 2006.
• Zehebî, Muhammed Hüseyin. et-Tefsîr ve’l-Müfessirûn. 3 Cilt. Kahire: Mektebetü Vehbe, 7. Basım, 2000.
• Zemahşerî. Esâsü’l-belâga. thk. Muhammed Basil Uyûn es-Sûd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî. Keşşâf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, ts.
• Zürkânî, Muhammed b. Abdulazim. Menâhilü’l-‘irfân fi ‘ulûmi’l-Kur’ân. 2 Cilt. Kahire: Matbaatu İsa, 1943.