Arap Gramerine Ait Terimlerin Şiirdeki Kullanımına ve Estetik Yönüne Genel Bir Bakış

Yıl 2024, , 689 - 708, 15.09.2024

Ali Sevdi

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1476002

Öz

Bu makalede, Arap dili gramerine ait terimlerin şiirdeki kullanımı ve bu doğrultuda oluşan düşüncelerin literatür taraması yoluyla incelenmesi amaçlanmıştır. Araştırıldığı kadarıyla mevzunun akademik anlamda istenilen düzeyde incelenmediği tespit edilmiş ve ilgili mevzu, çalışma konusu olarak irdelenmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, literatür taraması ve analiz desenli yöntemle yazılmaya gayret edilmiştir. Arapça grameri, dilin yapısını ve kurallarını belirleyen kurallar bütünü olarak ele alan bir ilimdir. Arapça grameri kurallarının tespitinde Kur’an, hadîs, Arap kelâmı ve Arap şiiri gibi çeşitli referanslar yer edinmiştir. Arapça gramerinin tarihsel gelişimi ve standartlaşması açısından ilgili kaynaklar, birbirini tamamlayıcı özellikler taşımıştır. Kur’an, dilin kutsal ve temel yapı taşlarını sunarken, hadisler pratik ve uygulamalı dil örnekleri sağlamış, şiir ise dilin sanatsal ve estetik yönlerini sergilemiştir. Söz konusu referanslar içinde Arapça grameriyle şiir arasındaki ilişki oldukça derin olup Arap edebiyatının temel unsurlarından biri haline gelmiştir. Arap şiiri, İslâm'dan önce ve sonra, Arap dilinin zenginliğini ve yapısal özelliklerini anlamada temel bir kaynak olarak öne çıkmış hem dilin estetik hem de gramatikal kurallarını yansıttığından gramer çalışmaları için kritik bir kaynak oluşturmuştur. Şiirin dil üzerindeki etkisi, Arap gramerinin daha sistemli ve tutarlı bir şekilde gelişmesine katkıda bulunmuştur. Böylece Arap şiiri, Arapça dilinin gramer kurallarının şekillenmesinde ve tanımlanmasında önemli bir kaynak olarak hizmet etmiş; şiir, dilin estetik ve gramatik kurallarını yansıttığından hareketle, dilbilimciler tarafından bu kuralları sistematize etmekte şiir, temel bir referans noktası olarak kullanılmıştır. Dili doğru biçimde konuşup doğru biçimde yazabilmenin felsefesini oluşturan gramer ilminin kriterlerini temellendirme noktasında önemli bir referans teşkil eden Arap şiiri, günümüze kadar içerik ve biçim olarak birçok değişikliğe uğramıştır. Pek çok sanatsal özelliğe sahip Arap şiirinin tarihi sanat estetiklerinden biri de şiirsel imajın oluşturulmasında tefsir, hadis, mantık, astronomi, vezin ve gramere dair terimlerden yararlanma teşebbüsüdür. Gramer ilmine ait terimler gerek klasik gerekse modern şiirlerde çeşitli biçimlerde kullanılmıştır. Arapça gramer terimleri, sistematik bir hale gelmeden önce, Câhiliye Dönemi şiirlerinde de fâil, mef‘ûl gibi kelimeler, genellikle sözlük anlamlarıyla yer almıştır. Ancak terimsel cihetiyle gramer teriminin şiirde kullanılması, hicri üçüncü yüzyılın ilk yarısından itibaren bazı şairler tarafından benimsenmiş, buna paralel olarak daha sonraki süreçte bir kısım şairler nezdinde söz konusu kullanım bir gelenek haline gelmiştir. Arap gramerinin felsefesine ve terimlerin mahiyetine aşina olan, bu alanda belli bilgi ve birikime sahip olan bu şairler, Arap gramerinin terimlerinden esinlenerek şiire estetik bir boyut kazandırmaya çalışmışlardır. Bu bağlamda birçok şair, duygu ve düşüncelerini Arap gramerine ait terimlerle dile getirmiştir. İki ilmin birbirini etkilemesinin zarif bir yansıması olan bu girişim, şiire sanatsal bir estetik katmakla birlikte aynı zamanda şiirin gramerden etkilendiğini de ortaya koymuştur. Bu perspektiften hareketle, analize ve araştırmaya değer bir edebî olgu haline gelen bu kullanımın ne zaman ortaya çıktığı; öncülerinin kimler olduğu, teknik ve estetik boyutlarının neler olduğu; şairin dilbilgisi ile şiir arasında nasıl bir ilişki kurabildiği ve onun kültürüyle ilişkisi ne olduğu gibi faktörler irdelenmeye çalışılmıştır. Söz konusu çalışmanın Arap grameri ve şiir arasındaki etkileşimin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlaması açısından önem arz ettiği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Arap Grameri, Şiir, Terim, Etkileşim, Sanat

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

A General Overview of the Use and Aesthetic Aspects of Arabic Grammar Terms in Poetry

Öz

In this article, it is aimed to examine the use of Arabic language grammar terms in poetry and the ideas formed in this direction through literature review. As far as researched, it was determined that the subject was not examined at the desired level academically and the relevant issue was tried to be examined as a subject of study. This study has been tried to be written with a literature review and analysis patterned method. It is a science that considers Arabic grammar as a set of rules that determine the structure and rules of the language. Various references such as the Quran, hadith, Arabic sayings and Arabic poetry have been used in determining the rules of Arabic grammar. In terms of the historical development and standardization of Arabic grammar, the relevant sources have complementary features. While the Quran presents the sacred and basic building blocks of the language, hadiths provide practical and applied language examples, and poetry exhibits the artistic and aesthetic aspects of the language. Among the references in question, the relationship between Arabic grammar and poetry is quite deep and has become one of the basic elements of Arabic literature. Arabic poetry, before and after Islam, stood out as a fundamental source for understanding the richness and structural features of the Arabic language, and constituted a critical source for grammatical studies as it reflected both the aesthetic and grammatical rules of the language. The influence of poetry on language contributed to the development of Arabic grammar in a more systematic and consistent way. Thus, Arabic poetry served as an important source in shaping and defining the grammatical rules of the Arabic language; Since poetry reflects the aesthetic and grammatical rules of the language, poetry has been used as a basic reference point by linguists in systematizing these rules. Arabic poetry, which constitutes an important reference in establishing the criteria of the science of grammar, which constitutes the philosophy of speaking the language correctly and writing it correctly, has undergone many changes in content and form until today. One of the historical artistic aesthetics of Arabic poetry, which has many artistic features, is the attempt to use terms related to exegesis, hadith, logic, astronomy, meter and grammar in creating the poetic image. Terms belonging to the science of grammar have been used in various ways in both classical and modern poetry. Before Arabic grammatical terms became systematic, words such as perpetrator and mef'ûl generally appeared with their dictionary meanings in the poems of the Age of Ignorance. However, from its terminological perspective, the use of the term grammar in poetry was adopted by some poets starting from the first half of the third century Hijri. In parallel with this, in the later period, this usage became a tradition for some poets. These poets, who are familiar with the philosophy of Arabic grammar and the nature of the terms, and have certain knowledge and experience in this field, tried to add an aesthetic dimension to poetry by being inspired by the terms of Arabic grammar. In this context, many poets expressed their feelings and thoughts in terms of Arabic grammar. This initiative, which is an elegant reflection of the influence of two sciences on each other, not only adds an artistic aesthetic to poetry, but also reveals that poetry is influenced by grammar. In this sense, when this usage emerged, which has become a literary phenomenon worthy of analysis and research; Who were its pioneers, what were its technical and aesthetic dimensions; Factors such as how the poet can establish a relationship between grammar and poetry and what is its relationship with his culture will be examined. It is thought that the study in question is important in terms of contributing to a better understanding of the interaction between Arabic grammar and poetry.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Arabic Grammar, Poetry, Terms, Interaction, Art

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Akçakoca, Yusuf. "Arapça'da Didaktik Şiir Üzerine Bir İnceleme, el-Lâmiyyetu'l-Ef'al Örneği." Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/2 (2020), 1393-1416. https://doi.org/10.17859/pauifd.793914
• Akçakoca, Yusuf. Arap Dilinin Temel Dayanakları–Semâ-İcmâ-Kıyas-İstishâb-. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2023.
• ʻAḳḳâd, Abbas Mahmud. el-Luġatu’ş-şâʻire. Kahire: Dâru Naḥḍati Mıṣır, 1995.
• Aksan, Doğan. Şiir Dili ve Türk Şiir Dili. Ömer Faruk Huyugüzel, “İmaj” Eleştiri Terimleri Sözlüğü içinde. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2018.
• Aladağ, Mehmet Şirin. Klasik Arap Edebiyatında İktibâs Sanatı. Ankara: Fecr Yayınları, 2023.
• AROOD. https://www.arood.com/vb/archive/index.php/t-5615.html. Erişim: 15.11.2023.
• Armağan, Yalçın. İmgenin İcadı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2019.
• Aşkaroğlu, Vedi. “Şiirsel Yaratım, İmge ve Necip Fazıl’da ‘Şiddetli İmge’ Çözümlemesi”. Turkish Studies Dergisi 11/4(2016), 147-160. 10.7827/TurkishStudies.9103
• Awwad, M. Rami-Dede, Halis. Zühd Öğüt ve Hikmet Bağlamında Arap Şiirinden Seçme Kasideler. ed. Ali Sevdi. Ankara: Sonçağ Akademi, 2022.
• Bağdâdî, Abdülkâdir. Ḫizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-ʿArab. thk. Abdüsselâm Muhammed b. Hârûn. Kahire: Mektebetu’l-Hânci, 1418/1997.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. Tâcü’l-luġa. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2009.
• Çetin, M. Nihat. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1973.
• Daşcıoğlu, Yılmaz. İmge https://ansiklopedi.tubitak.gov.tr/ansiklopedi/imge/ Erişim: 24.09.2023.
• Dayf, Şevkî. el-Fen ve meẕâhibühû fi’ş-şiʿri’l-ʿArabî. Kahire: Dâru'l-Maârif, 1946.
• Dayf, Şevkî. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Kahire: Dâru'l-Maârif, 1992.
• Dede, Halis. “Arap Halk Nazım Şekillerinden Biri Olan Kâne ve Kâne Türü”. Türkiye İlahiyat Araştırmaları Dergisi 7/1(2023), 20-37. https://doi.org/10.32711/tiad.1232891
• Derâbeste, Mahmûd. Mefâhim fi’ş-şiiriyye. Ürdün: Dâru Cerir, 2010.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî. İrtişâfü’ḍ-ḍarab min lisâni’l-ʿArab. thk. Recep Osman Muhammed. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1998.
• Ebû Hilâl el-Askerî. Kitâbu’ṣ-sınâʿateyn. Kahire: Dârü Fikri’l-‘Arabiyye, 1971.
• Ebû Temmâm, Habîb. Dîvân-u Ebû Temmâm. thk. Muhammed Abduh Azzâm. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1964.
• Ebu'l-Alâ el-Maarrî, Ahmed b. Abdillâh. Lüzûmü mâ lâ yelzem /el-Lüzûmiyyât. Beyrut: Dâru’l-Erkan, 1953.
• Ebu'l-Alâ el-Maarrî, Ahmed b. Abdillâh. Saḳṭü’z-zend. Beyrut: Dâru’l-Erkan, 1998.
• Elmalı, Hüseyin. “Ebû Temmâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/241-243. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Ezherî, Hâlid b. Abdillâh. Şerḥu’t-taṣrîḥ ʿale’t-tavżîḥ. thk. Muhammed Bâsıl Uyûnu’s-Sûd. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye 2000.
• Ferrûh, Ömer. Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Beyrut: Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1981.
• Feyyûmî, Ebü’l-Abbâs. el-Miṣbâḥu’l-münîr fî ġarîbi’ş-şerḥi’l-kebîr li’r-Râfiʿî. Kahire: y.y. 1901.
• Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. Beyrut: Müessisetü’r-Risale Li’t-Tiba‘ ve’n-Neşr, 2005.
• Galâyînî, Mustafa. Câmiʿu’d-durûsi’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Hakçıoğlu, Muhammed Meşhud. Arap Gramerinde Zarûret Olgusu. thk. Rıfat Akbaş. Ankara: Sonçağ Akademi, 2021.
• Hân, Muhammed Sıddık Hasan. Neşvetu’s-sukrân. Mısır: Matbaatu’r-Rahmâniyye, 1920.
• Hâşimî, Abdulhâfiz. Kadiyyetu’t-ta‘rif fi’d-dirâsâti’l-mustalahiyyeti’l-hadîse. Cidde: y.y. 1998.
• Hattâb, Tâniye. “es-Suretu’ş-şiiriyye fi tesavûri’l-Câhiz ve Abdülkâhir el-Cürcânî”, Cusûru’l-Marifa Dergisi 10 (2017), 188-191. https://doi.org/10.31121/tader.515622
• Hüseyin, Tahâ. Min tarihi’l-edebi’l-ʻArab. Beyrut: Dâru’l-ʻİlmi’l-Melâyin, 1981.
• İbn ‘Uneyn. Dîvânu İbn 'Uneyn. Beyrut: Dâru Sâdır, 1959.
• İbn Hallikân, Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-aʿyân ve enbâʾü ebnâʾi’z-zamân, thk. İhsân Abbâs, 8 Cilt. Beyrut: Dâru Sekkâfe, 1968-1972.
• İbn Hicce el-Hamevî. Ḫizânetü’l-edeb ve ġâyetü’l-ereb. nşr. ʿİṣâm Şaḳyû. Beyrut: Dâru’l-Mektebetü'l-Hilâl, 2004.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn. Lisânu’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut, Dâru Sâdır, 1990/1410.
• İbn Sehl el-İşbîlî, Ebû İshâk İbrâhîm. Divânu İbn Sehl. thk. Ahmed Hüseyn el-Karni. Kahire: Müessisetü'l-Hendevânî, 2017.
• Luğavî, Ebû Tayyib. Merâtibü’n-naḥviyyîn. nşr. Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Maârif, 1984.
• Râid b. Nâsır el-Âmiri, İsti’mâlu’l-meâni ve ve’l-mustelâhâtu’n nahviyye fi’şiir, https://maarig.com. Erişim: 15.11.2023.
• Teftâzânî, Sa‘düddîn. el-Muḫtaṣaru’l-meânî. İstanbul: Eser Kitabevi, 1960.
• Tetâvî, Abdullah. Sekâfetu Ebû Temmâm min ş‘irihi. Kahire: Mektebetu Gârîb, 1984.
• Ukberî, Abdullāh b. el-Hüseyn. et-Tebyîn ʿan meẕâhibi’n-naḥviyyîn. thk. Abdurrahman el-Useymîn. Riyad: Mektebetu’l-‘Ubeykân, 2000.
• Vağlîsî, Yusûf. İşkâliyetu’l-mustalah fi hitâbi’n-nakdi’l-Arabî. Mısır: Dâru’l-Arabiyye li’l-‘ulûm, 2008.
• Wellek-Varren. Edebiyat Teorisi. Çev. Ö. Faruk Huyugüzel. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1993.
• Zeccâc, Ebû İshâk İbrahim. Mâ yansarif ve mâ lâ yansarıf. nşr. Hudâ Mahmûd Firâğe. Kahire: y.y. 1981.
• Zeydân, Corcî. Târîḫu âdâbi’l-luġati’l-ʿArabiyye. Kahire: Dâru’l-Hilâl, ts.