Meanıngs Expressed by İstif'âl Bâbı: The Example of el-Câmıu's-Sahîh

Yıl 2024, , 971 - 995, 15.09.2024

Fatih Yediyıldız

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1476860

Öz

Chapters, which are one of the main subjects of sarf science, have a crucial place in deriving new verbs that can have different meanings from nouns and verbs. Each of the sections commonly used in the Arabic language has similar features and different meanings. In order to distinguish the meanings expressed by the sections, their semantic features must be well known. The most commonly used section with more than three letters is the istif'al section. In addition to the meanings mentioned in classical sources, this chapter also has other meanings that need to be emphasized. In this study, it is aimed at emphasising the possible meanings of the istif'âl section and its classical meanings. To prevent errors in the translation of the verses, hadiths, and poetry texts that reference this chapter, it is crucial to thoroughly understand its meanings. Despite the rich use of this chapter in Ṣaḥîḥ-i Buḫârî, there is a noticeable absence of studies on hadith sources, in contrast to the existing research on the Quran and Arabic poetry with regard to this subject. Therefore, although our study deals with the general meanings of the istif'âl chapter, it also includes its different uses in Ṣaḥîḥ-i Buḫârî. Despite the diverse meanings of the istif'âl section, studies primarily concentrate on the interpretations found in classical works. Therefore it is thought that this study will contribute to filling the gap in this field, at least to some extent, by discussing the classical meanings of the chapter of istif'al as well as the possible meanings determined from the hadiths. The research is limited to the classical and possible meanings of istif'âl chapter and the use of these meanings in Sahih Bukhari. The research revealed that the meanings of the istif'âl chapter are more than those written in classical grammar books. In fact, historical disagreements about the number of meanings in this section indicate that it has a greater number of meanings than previously thought. Sîbeveyhi asserts that this section has seven meanings, Ibn Malik asserts eleven, Abu Hayyan asserts twelve, and today's Arabic language scholars raise this number significantly higher. It has been observed that in the hadiths of Bukhari, the chapter istif'al is used in almost all the meanings mentioned in classical sources, such as demand, finding, acquiring as an adjective, making an intransitive verb transitive, reflexivity, expressing a sentence in a summary way, assuming, eliminating, change and transformation, and exaggeration. It is frequently used in the sense of demand, and its synonymous usage with sulasi abstract and if'al babab is common. However, it has been determined that it has similar uses with sections such as tef'îl, ifti'âl, tefe'ul, but not many. While the section İstif'âl is transitive in its usage with the same meaning as if'âl and tef'îl sections, it has the feature of an obligatory verb in its similar uses with sections such as sülâsî mücerred, ifti'âl, tefe'ul. Sometimes it has the feature of a section where the reflexivity of the if'al section is ensured. Tekellüf, which is generally a feature of the (تَفعُّلٌ) section, is also present in some verbs coming from this section. In addition to these classical meanings, it has been determined that it carries possible meanings such as continuing, subtracting, choosing and looking.

Anahtar Kelimeler

Arabic Language and Rhetoric, Sarf, Mazid chapters, Istif, Sahih-i Bukhari

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

İstif‘âl Bâbı’nın İfade Ettiği Anlamlar: el-Câmiu’s-Sahîh Örneği

Öz

Sarf ilminin ana konularından olan bâblar, isim ve fiillerden farklı anlamlara gelebilecek yeni fiiller türetilmesinde çok mühim bir yere sahiptir. Arap dilinde yaygın kullanılan bâbların her birinin birbirine benzer özellikleri yanında birbirinden ayrışan anlam özellikleri de vardır. Bâbların ifade ettiği anlamların birbirinden ayırt edilebilmesi için anlam özelliklerinin iyi bilinmesi gerekir. Üç harf ziyâdeli bâbların en yaygın kullanılanı istif‘âl bâbıdır. Bu bâbın klasik kaynaklarda zikredilen anlamlarının yanı sıra vurgulanması gereken başka anlamları da vardır. Bu çalışmada klasik manaları yanında istif‘âl bâbının muhtemel manalarının da vurgulanması amaçlanmıştır. Bu bâbın geçtiği âyet, hadis ve şiir metinlerinin çevirilerinde yanlışlık yapılmaması için bu bâbın ifade ettiği manaların çok iyi bilinmesi önem arz etmektedir. Bu konuda Kur’ân ve Arap şiiriyle ilgili çalışmalar yapılmış olmakla birlikte hadis kaynaklarına dair bir çalışmanın olmadığı ve bu bâbın Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’deki kullanımlarının oldukça zengin olduğu müşahede edilmiştir. Dolayısıyla çalışmamız istif‘âl bâbının anlamlarını genel olarak ele almakla birlikte Ṣaḥîḥ-i Buḫârî’deki farklı kullanımlarına da yer vermektedir. Bununla beraber istif‘âl bâbının başka anlamları da olmasına rağmen yapılan çalışmalarda daha çok bu bâbın klasik eserlerde tespit edilmiş manalarına yoğunlaşıldığı görülmektedir. Dolayısıyla bu çalışmada istif‘âl bâbının klasik manalarının yanı sıra hadislerden tespit edilmiş muhtemel manaları da ele alınarak bir nebzede olsa bu alandaki boşluğu doldurmada bir katkısı olacağı düşünülmektedir. Öte yandan araştırma, istif‘âl bâbının klasik ve muhtemel anlamları ve bu anlamların Sahih-i Buhâri’deki kullanımlarıyla sınırlıdır. Araştırma sonucunda istif‘âl bâbının manalarının klasik nahiv kitaplarında yazılanlardan daha fazla olduğu ve bu konuda daha fazla çalışma yapılması gerektiği anlaşılmıştır. Nitekim tarihi süreç içerisinde bu bâbın anlamlarının sayısı konusundaki ihtilaflar bu bâbın manalarının daha fazla olduğuna işaret etmektedir. Sîbeveyhi’ye göre bu sayı yedi, İbn Mâlik on bir, Ebû Hayyân ise on iki olduğunu söylerken günümüz Arap dili âlimleri bu sayıyı çok daha yükseltmektedirler. İstif‘âl bâbının bu çalışmada ulaşılabilen manalarının sayısı ise on sekizdir. Buhârî hadislerinde istif‘âl bâbının klasik kaynaklarda zikredilen talep, vicdân (bir sıfat üzere bulmak), ittihâz (edinmek), ta‘diye (geçişsiz fiili geçişli yapmak), mutâva‘ât (dönüşlülük), ihtisâru’l-hikâye (bir cümleyi özet şekilde anlatmak), i‘tikât (saymak, inanmak), selb ve izâle (gidermek, ortadan kaldırmak), tehavvül ve sayrûret (değişim ve dönüşüm), mübâlaga gibi hemen hemen tüm anlamlarında kullanıldığı görülmüş; ancak haynûnet (birşeyin vaktinin gelmesi) anlamına bu eserde rastlanılmamıştır. Bunun birlikte talep anlamında çokça kullanıldığı, sülâsi mücerredi ve if‘âl bâbıyla eşanlamlı kullanımlarının yaygın olduğu; ancak tef‘îl, ifti‘âl, tefe‘ul gibi bâblarla benzer kullanımlarının bulunduğu ancak fazla olmadığı tespit edilmiştir. İstif‘âl bâbı, if‘âl ve tef‘îl bâbıyla aynı anlamdaki kullanımlarında geçişli iken, sülâsî mücerred, ifti‘âl, tefe‘ul gibi bâblarla benzer kullanımlarında lâzım bir fiil özelliği taşır. Bazen de if‘âl bâbının dönüşlülüğünün sağlandığı bir bâb özelliğindedir. Genellikle tefa‘ul (تَفعُّلٌ)babının bir özelliği olan tekellüf, bu bâbdan gelen bazı fiillerde de mevcuttur. Bu klasik anlamlarının yanı sıra istimrâr (devam etmek), istihrâc (çıkarmak), tehayyür (seçmek, yeğlemek), İbsâr (bakmak) gibi olası yeni manalar da taşıdığı saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili ve Belagatı, Sarf, Mezid bablar, İstif‘âl bâbı, Sahîh-i Buhârî

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Kaynakça

• Ahmet Muhtar Ömer. Mu‘cemu’l-lugati’l-mu‘âsıra. Hasade mad. Kahire: Âlemü’l-Kütüb, 2008.
• Alûsî, Ebu’l-Fadl Şehabeddin Mahmud. Rûhu’l-meânî. tsh. Ali Abdülbârî Atiyye. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye,1994.
• Askalânî, Ahmed b. Ali b. Hacer. Hedyü’s-sârî mukaddimetü fethu’l-bârî. thk. Abdülkâdir Şeybe el-Hamd. Sâhibi’s-Sümüvvi’l-Melîki’l-Emîr Sultan b. Abdülaziz, Riyad 2001.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’s-sahîh. Beyrut: Dâru İbn-i Kesîr, 2002.
• Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân, y.y: Dâru’l-Fikr, t.y.
• Cürcânî, Abdulkâhir b. Abdurrahman. el-Miftâh fî ‘ilmi’s-sarf. thk. Ali Tevfik el-Hamd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf Ali b. Yusuf. el-Bahru’l- muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkî Muhammed Cemil. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebû Hayyân el-Endelüsî, Muhammed b. Yusuf Ali b. Yusuf. İrtişâfü’d-darb min lisâni’l-‘Arab. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, 1998.
• Emîl Bedî‘Yakup. Mevsûâtü ulûmu’l-lügati’l-‘Arabiyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1971.
• Esterâbâdî, Radiyyüddîn Muhammed b. el-Hasen. Şerhu’ş-şâfiye. thk. Muhammed Nûru’l-Hasan ve diğerleri. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1982.
• Feyyûmî, Ahmed b. Muhammed. el-Misbâhu’l-münîr. Hasade mad. Kahire: Dâru’l-Me‘ârif, 1977.
• Hadîce el-Hadîsî. Ebniyetü’s-sarf fî Kitâbi Sîbeveyhi. Bağdat: Mektebetü’n-Nahde, 1965.
• İbn Aşûr, Muhammed Tahir. et-Tahrir ve’t-tenvîr. Tunus: Dâru Sahnûn, ts.
• İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdülhak Gâlip b. Abdurrahman. el-Muharraru’l- vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-azîz. thk. Abdusselam Abdüşşâfi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Cinnî, Ebü’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali Neccar. Kahire: Dârü’l –Kütübi’l-Mısriyye, 1994.
• İbn Kuteybe, Ebu Muhammed Abdullah b. Müslim. Edebu’l-kâtib. thk. Muhammed ed-Dâlî, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, ts.
• İbn Mâlik, Cemâlüddin Muhammed b. Abdullah et-Tâî. Şerhu’t-teshil. thk. Abdurrahman es-Seyyid. Kahire: Dâru Hicr, 1990.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddin Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-‘Arab, Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbn Usfûr, Ali b. Mü’min b. Muhammed el-Hadramî. el-Mümti‘u fi’t-tasrîf. thk. Fahruddin Kubâve. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 1987.
• İbn Yaîş, Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî. Şerhu’l-mulûki fi’t-tasrîf. thk. Fahruddîn Kubâve. Halep: el-Mektebetü’l-Arabiyye, 1973.
• İbn Ya’îş, Muvaffakuddîn Yaîş b. Alî. Şerhu’l-mufassal li’z-Zemahşerî. thk. Emîl Bedî’ Yakub. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• İbrahim Mustafa ve Diğerleri. Mu‘cemu’l-vasît. Kahire: Dâru’d-Dâvet, 1972.
• Kâb b. Zuheyr. Dîvan. şrh. Müfid Kumeyha. Riyad: Dâru’ş-Şevvâf, 1989.
• Karaman, Hayreddin vd. Kuran Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. 5 Cilt. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2006.
• Karslı, İlyas. Arapça Atasözleri ve Deyimler Kitabı. İstanbul: Mektep Yayınları, 2017.
• Maksudoğlu, Mehmet. Arapça Dilbilgisi. İstanbul: Ensar Neşriyat: 2014.
• Meâcimü’t-türâsiyye. 02 Ağustos 2023. https://lexicon.alsharekh.org
• Meydânî, Ebü’l-Fazl Ahmet b. Muhammed b. Ahmet b. İbrahim. Mecme‘u’l-emsâl. thk. M. Muhyiddin Abdulhamid. Kahire: Dâru’s-Sünnetü’l-Muhammediye, 1955.
• Mutçalı, Serdar. Arapça-Türkçe sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
• Nabiga ez-Zübyânî, Ebû Ümâme Ziyad b. Muâviye b. Dabâb. Dîvan. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-me‘ârif, 1119.
• Râcihî, Abduh Ali İbrahim. et-Tatbîku’s-sarfî. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-‘Arabiyye, 2004.
• Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Mefâtihu’l-gayb. 1. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Sâm Ammâr. “Sîgatü’l-istif‘âl fi’l-lugati’l-‘Arabiyye”. et-Ta‘rîb. 49 (December 2015), 69-108.
• Sîbeveyhi, Ebû Bişr Amr b. Osman. el-Kitâb. thk. Abdüsselam Harun. 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hânci, 1988.
• Süyûtî, Ebû Bekr b. Muhammed. Hem‘u’l-hevâmi‘, thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1998.
• Şellaş, Hâşim Tâhâ. Evzânü’l-fiil ve me‘ânîhe. Necefü’l-Eşrâf: Matba‘atü’l-Edeb, 1971.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Fethu’l-kadîr. Beyrut: ‘Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Tarafe b. el-‘Abd. Dîvan. thk. Dürriyetü’l-Hatîp ve Lütfi es-Sakkâl. Beyrut: Müessetü’l-‘Arabiyye, 2000.
• Yıldırım, Kadri. “Sülasî Mücerred Fiillerin Mezîd Olmakla Kazandıkları Yeni Anlamlar”. Dicle İlahiyat Fakültesi Dergisi, (Diyarbakır 2000), 209-248.
• Zebîdî, Zeynuddin Ebu’l-Abbas Ahmet b. Ahmet. Muhtasarı Tecrîd-i ṣarîḥ. Çev. Abdullah Feyzi Kocaer. İstanbul: Hüner Yayınları, 2004.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Esâsü’l-belâga. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 1998.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf. Beyrut: Dâru’l-Mârife, 2009.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmud b. Ömer. Mufassal fî ‘ilmi’l-luga. thk. Fahr Sâlih Kadâre. Amman: Dâru Ammâr, 2003.