Kelâmî Görüşleri Bağlamında Fahreddin Er-Râzî’nin Hadislere Bakışı

Yıl 2021, , 381 - 410, 15.03.2021

Şuayip Seven

https://doi.org/10.51702/esoguifd.844957

Cited By: 1

Öz

Bu makalenin amacı, daha çok kelâm, usûl-i fıkıh ve tefsir alanındaki fikirleri ile öne çıkmış büyük İslam âlimi Fahreddin er-Râzî’nin (ö. 606/1210) hadis anlayışına ışık tutmaktır. Râzî, düşüncelerinde tümel kategorileri esas almış, dini metinlere bu tümel doğrular çerçevesinde yorumlar getirmeye çalışmıştır. Bundan dolayı o, tümel doğrularına uygun gördüğü hadisleri zayıf da olsa kabul etmiş, uygun bulmadığı hadisleri kaynağından bağımsız olarak ya tevil etmiş ya da reddetmiştir. Hadis alanında müstakil bir eser yazmayan Râzî’nin hadislere yaklaşımını anlamak, onun kelâmî ve felsefî görüşlerini dikkate almayı gerekli kılmaktadır. Râzî’nin, peygamberlerin masumiyeti, naklî bilginin doğruluğunu tespitte aklın ölçü alınması, bilgilerin zannî ve katʿî şekilde ikili tasnifi ve alem-i süflî ve alem-i ulvî ayrımına dayanan kozmoloji anlayışı onun hadislere yaklaşımını belirleyen temel kriterler arasındadır. O’nun mütevâtir-âḥâd tasnifi de kelâmî görüşlerinin bir ürünüdür. Râzî’nin bu prensipleri çerçevesinde ele alacağımız hadislerin rivayetine ve yorumuna dair fikirleri, günümüz hadis araştırmalarında özellikle metin tenkidi alanına yeni açılımlar kazandıracak niteliktedir.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Fahreddin er-Râzî, Mütevâtir-Âḥâd, Metin Tenkidi, Hadislerin Bilgi Değeri

Fakhruddin Al-Rāzī’s (D. 606/1210) Approach to Ḥadīths in the Context of His Theological Thoughts

Öz

The present paper has the purpose to outline Fakhruddin al-Rāzī’s (d. 606/1210) understanding of ḥadīth. Al-Rāzī is best known for his thoughts in islamic theology, science of the principles of jurisprudence and Qurʾānic exegesis. He takes holistic criteria as a basis in his ideas and interprets the religious texts according to these criteria. He accepts only those traditions which conform to these criteria and rejects those which contradict these criteria, regardless of the sources wherein these traditions are recorded. In order to correctly analyse the minds of Razi who has not written any special work on hadith we have to look at his philosophical and theological theories. His philosophical ideas like protection of the prophets from mistakes, taking intelligence as a basis for evaluation of transmitted knowledge, classification of knowledge as definitive (qatʿī) and speculative (ẓannī) and cosmological idea of high being and low being are the criteria which play the constitutive role in his approach to the Prophetic traditions. His classification of mutawātir and āḥād also resulted from his theological thought. The ideas of Rāzī about transmission and interpretation of the hadiths according to these conceptions have the quality to bring new explorations particularly in current research field of hadith text (matn) criticism.

Anahtar Kelimeler

Ḥadīth, Rāzī, Text Criticism, Mutawātir-Āḥād, Epistemology of Ḥadīth

Kaynakça

• Aclûnî, İsmâʿîl b. Muḥammed. Keşfu’l-Ḫafâ. 2 Cilt. b.y.: Mektebetu’l-Ḳudsî, 1351.
• Altaş, Eşref. Fahreddin er-Râzî’nin eserlerinin kronolojisi. İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî, ed. Ömer Türker, Osman Demir. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
• Begavî, Ḥuseyn b. Mesʿûd. Şerḥu’s-sünne. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 15 Cilt. Beyrut: el-Mektebetu’l-İslâmiyye, 1403/1983.
• Buḫârî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. İsmaʿîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Züheyr b. Nasr. 9 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
• Çakan, İsmail Lütfi. "Cevzakī", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/cevzaki (24 Şubat 2021).
• Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eşʿas b. İsḥâḳ. Sünenü Ebî Dâvûd. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle el-Âlemiyye, 1430/2009.
• Eşʿarî, Ebû’l-Ḥasan Ali b. İsmâʿîl. Maḳâlâtu’l-islâmiyyîn ve’ḫtilâfu’l-muṣallîn. thk. Muḥammed Muḥyiddin Abdulḥamîd. Kahire: Mektebetu’n-Nahḍati’l-Mısriyye, 1950/1369.
• Goldziher, Ignaz. “Aus der Theologie des Fachr al-dīn al-Rāzī”. Der Islam 3 (1910). 213-247. https://doi.org/10.1515/islm.1912.3.1.213
• Hansu, Hüseyin. Mütevâtir Haber. Van: Bilge Adamlar, 2008.
• el-Ḫaṭîb, Muʿtez. Reddu’l-Ḥadîs Min Ciheti’l-Metn. Beyrut: eş-Şebeketu’l-Arabiyyetu li’l-Ebḥas ve’n-Neşr, 2011.
• Ḫaṭṭâbî, Ebû Süleymân Ḥamd b. Muḥammed. Meʿâlimu’s-sünen. Halep: Maṭbaʿatu’l-ʿilmiyye, 1351/1932.
• İbn Ebî’l-ʿİz, Ali b. Ali b. Muḥammed. Şerḥu’l-Aḳîdeti‘ṭ-Ṭaḥâvî. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ ve Abdullâh et-Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Risâle, 1411/1990.
• İbn Ḥacer, Aḥmed b. ʿAlî b. Muḥammed b. Muḥammed. Lisânu’l-Mîzân. thk. Abdulfettâḥ Ebû Gudde. 10 Cilt. Gazze: Mektebu’l-maṭbûʿâti’l-İslamiyye, ts.
• İbn Teymiye, Taḳiyyuddîn Ebû’l-Abbâs. Mecmûʿu’l-fetâvâ. thk. Envâr el-Bâz. 35 Cüz. el-Manṣura: Dâru’l-Vefâ, 1426/2005.
• a.mlf.. Derʾu teʿâruḍi’l-ʿaḳli ve’n-naḳl. thk. Abdullaṭif Abdurraḥmân. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿilmiyye, 1417/1997.
• İbn Ḫuzeyme, Muḥammed b. İsḥâk. Kitâbu’t-tevḥîd. thk Abdulaʿaziz b. İbrâhim Şehvân. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’r-Rüşd, 1414/1994.
• İbn Ebî Şeybe. Abdullâh b. Muḥammed Ebû Bekr. el-Muṣannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Ḥût. 7 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1409/1989.
• İbn Kesîr, Ebû Fidâ İsmâil b. ʿUmer. Tefsîru’l-Kurʾân’i-Aẓîm. thk. Sâmi b. Muḥammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru’ṭ-Ṭayyibe, 1999/1420.
• İbn Ḥanbel, Ebû Abdillâh Aḥmed b. Muḥammed. Müsned. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ - 50 Cilt. Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1421/2001.
• İbn Ḳuteybe, Ebû Muḥammed Abdillâh b. Abdillâh b. Muslim. Teʾvîlu muḫtelifi’l-ḥadîs. b.y: Mektebetu’l-İslâmiyye, 1419/1999.
• İbn Fûrek, Muḥammed b. el-Ḥasen. Müşkilu’l-ḥadîs ve beyânühû. thk. Mûsâ Muḥammed ʿAli. Beyrut: Âlemu’l-Kutubb, 1985.
• İbn Baṭṭâl, Ebû’l-Ḥasen Alî b. Ḫalef. Şerḥu Ṣaḥiḥu’l-Buḫâri. thk. Ebû Temim Yâsir b. İbrâhim. 10 Cilt. Riyâd: Mektebetu’r-Rüşd, 1423/2003.
• İbn Abdilber, Ebû ʿUmer Yûsûf b. ʿAbdillâh. et-Temhîd limâ fi’l-muvaṭṭa’i mine’l-meʿâni ve’l-esânid. thk. Muṣṭafâ b. Aḥmed el-ʿAlavî. 24 Cilt. Fas: Vizâratu ʿumûmi’l-evḳâf ve şu’ûni’l-islâmiyye, 1387.
• İbn Ḥacer, Aḥmed b. Alî b. Muḥammed b. Muḥammed. el-Telḫîṣ el-ḥabîr fi taḫrîci eḥâdîsi’r-râfii’l-kebîr. 4 Cilt. b.y.: Dârul’-kutubi’l-ʿilmiyye, 1419/1989.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muḥammed. Sünen. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle’l-Âlemiyye, 1430/2009.
• Karahan, Abdullâh. “Zamana Sövmeyi Yasaklayan Hadisin Tenkid ve Tetkiki”. Uludağ Ün. İlahiyat Fak. Dergisi 17/2 (2008), 463–518.
• Müslim, Ebü’l-Ḥüseyn Müslim b. el-Ḥaccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muḥammed Fuâd Abdülbâḳî. 5 Cilt. Beyrut: İḥyâu’t-Turâsi’l-ʿArabî, ts.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. et-Tefsîru’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1421/2000.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. el-Maḥṣûl fî ʿilmi uṣûli’l-fiḳh. thk. Câbir Feyyâḍ el-Alvânî. 6 Cilt. Riyad: Câmiʿatu’l-İmâm Muḥammed b. Suʿûdi’-İslâmiyyeti, 1400/1980.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. Esâsu’t-taḳdîs (Teʾsîsu’t-Taḳdîs). thk. Aḥmed Ḥicâzî es-Seḳâ. Kahire: Mektebetü’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye, 1406/1986.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. İsmetu’l-enbiyâʾ. thk. Muḥammed Ḥicâzî. Kahire: Mektebetü’s-Seḳâfeti’d-Dîniyye, 1406/1986.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. Kitâbu’l-Erbâʿin fi uṣûli’d-dîn. Haydarabad Dekkan: Maṭbaʿatu Meclisi Dâirati’l-Meârifi’l-Usmaniyye, 1353.
• Râzî, Ebû Abdillâh Muḥammed b. ʿUmer b. el-Ḥüseyn b. el-Ḥasan b. Alî Faḫruddîn. el-Meṭâlibi’l-âliye mine’l-ʿilmi’l-İlâhî. thk. Aḥmed Ḥicâzî es-Seḳâ. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407/1987.
• Seḫâvî, Şemsüddîn Ebû’l-Ḫayr Muḥâmed b. Abdirraḥmân. el-Meḳâṣid el-ḥasene fî beyâni kesîr mine’l-eḥâdîsi’-l müştehirati ʿalâ’l-elsine. thk. Muḥammed ʿUsmân el-Ḫaşt. Beyrut: Dâru Kitâbi’l-Arabiye, 1405/1985.
• Sezgin, Fuat. Geschichte des Arabischen Schrifttums. Leiden: Brill, 1967.
• Suyûṭî, Abdurrraḥmân b. Kemâl Celâlüddîn. Tedrîbu’r-râvî. thk. Muḥammed Emîn eş-Şibrâvî. Kahire: Dâru’l-Ḥadîs, 1431/2010.
• Suyûṭî, Abdurrraḥmân b. Kemâl Celâlüddîn. el-İklîl fî isṭinbâti’t-tenzîl. thk. Ebu’l-Faḍl Abdillâh Muḥammed eṣ-Ṣıddîḳ el-Gumârî. b.y: y.y., ts..
• Şen, Mustafa. “İsmet Sıfatının Kur’ân Yorumuna Etkisi (Hz. Dâvûd Örneği)”. Ekev Akademi Dergisi 23/77 (Kış 2019), 297-322. https://orcid.org/0000-0003-4763-0328.
• Ṭaberî, Muḥammed b. Cerîr. Câmiʿû’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullâh b. Abdulmuḥsin et-Türkî. 26 Cilt. b.y. : Dâru’l-Hicr, 2001/1422.
• Tirmiẕî, Muḥammed b. İsâ b. Sevra b. Mûsâ. Sünenü’t-Tirmiẕî. thk. Beşşâr Avvâd Maʿrûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Fahreddin er-Râzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Erişim 01 Aralık 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/fahreddin-er-razi.
• Yılmaz, Muhammet. Hadis Açısından Fahreddin er-Râzî’nin Tefsir-i Kebir’i Üzerine Bir İnceleme. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayımlanmamış Doktora Tezi, 2000.
• Ẕehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muḥammed b. Aḥmed. Târîḫu’l-islâm. thk. Beşşâr Avvâd Maʿfûf. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 2003.
• Ẕehebî, Şemsüddîn Ebû Abdillâh Muḥammed b. Aḥmed. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuʿayb el-Arnavûṭ. 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1405/1985.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Ebû Abdillâh. en-Nüket ʿalâ muḳaddimeti İbni’s-Ṣalâḥ. thk. Zeynülabidîn b. Muḥammed. 2 Cilt. Riyad: Eḍvâʾu’s-Selef, 1419/1998.
• Zeylaʿî, Cemâlüddîn Ebû Muḥammed Abdillâh b. Yûsûf. Naṣbu’r-râye li eḥâdîsi’l-Hidâye, thk. Muḥammed ʿAvvâme. 4 Cilt. Cidde: el-Mektebetu’l-Mekkiyye, 1418/1997.