Müslümanların (Post)Modern Çağdaki Fikri ve Manevi Krizleri: Hoca Ahmed Yesevi’nin Mana İklimine Göre Bir Değerlendirme

Yıl 2021, , 327 - 354, 15.03.2021

Selami Erdoğan

https://doi.org/10.51702/esoguifd.853707

Öz

Bu çalışmada, Hoca Ahmed Yesevi’nin mana dünyasını okumada görülen hatalar ve bu hatalara sebep olan anlayışlar incelenecektir. Yesevi’nin itikadi ve ameli mevzulardaki duruşunu okumayla ilgili olan bu hatalar, çağımızdaki fikri sürçmeleri göstermesi bakımından ele alınmıştır. Günümüz İslam toplumunda, ilmi bağlamından koparılmış ve münferit gözlemlere dayanan tasavvuf anlayışı, sadece avamın “bireysel din” anlayışlarında değil akademik çalışmalarda da yaygın olduğunu düşündüğümüzde, çalışmamızda ulaşacağımız cevapların, söz konusu hatalı tasavvuf telakkilerinin kaynağını da göstermesini bakımından önem arz eder. Zira Horasan ve Anadolu’daki Türklerin Müslümanlaşmasında Hoca Ahmet Yesevi’nin tesiri, bu kaynakların analizi bakımından merkezi bir konumdadır. Yesevi’nin yaşantısında ve Hikmetlerinde ortaya koyduğu tasavvuf anlayışı, günümüzdeki hataların o dönemde bulunup bulunmadığını gösterir. Hikmetlerdeki mananın İslam Düşüncesinin evrensel sabiteleri ile buluşup buluşmaması Türklerin İslamlaşmaları sürecini de doğru anlamamıza vesile olur. Meselenin söz konusu köklerinden itibaren ele alınması, günümüz de görülen post-modern yorumlara yönelik analizlerimizin sınırını belirler. Dolayısıyla günümüzde görülen fikri kaos, kaynakları bakımından ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hoca Ahmed Yesevi, Türklerin Müslümanlaşması, Tasavvuf, Türkistan, Horasan

Intellectual and Spiritual Crises of Muslims in the (Post) Modern Age: An Evaluation According to the Meaning Climate of Hoja Ahmad Yasawi

Öz

In this work reading errors of Haja Ahmad Yasawis’ meaning World and understanding caused to these errors will be analized. These errors, which are related to reading the stance of Yasawi on the issues of Islamic creed and jurisdiction, have been discussed in terms of showing the intellectual slips in our age. The understanding of Sufism, which is separated from its scientific context and based on individual observations of today’s Islamic society, is not only widespreaded in academic studies but being represented also in the the common people’s understanding of “individual religion”. Thus evidences that will be reached in this study are important in terms of showing the source of these erroneous conceptions. Because, the influence of Hoja Ahmad Yasawi on the Islamization of Turks in Khorasan and Anatolia is in a central position in terms of analysing these sources. The understanding of Sufism that Yasawi put forward in his life and Wisdoms indicate whether today’s errors are found at that time. Whether the meaning in the wisdom meets the universal constants of Islamic Thought or not, will enable us to understand correctly the process of Islamization of the Turks. The handling of the issue from its aforementioned roots determines the boundary of our analysis of post-modern interpretations seen today. Therefore, the intellectual chaos seen today has been handled in terms of its sources.

Anahtar Kelimeler

Hoja Ahmad Yasawi, Islamization of the Turks, Sufism, Turkestan, Khorassan

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk. “Divan Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. cilt/sayfa aralığı İstanbul: TDV Yayınları, 1994. İSLAM ANSİKLOPEDİSİ MADDELERİ BU ÖRNEKTE OLDUĞU GİBİ İSNAD 2 EDİSYONUNA GÖRE YENİDEN YAZILMALIDIR.
• Baş, Eyüp. “Türk Bilgelik Geleneğinin Kökleri ve Ahmet Yesevi’nin Hikmetleri’ne Yansıması”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 52/2 (2011):,49.
• Bice, Hayati. Divan-ı Hikmet’in Kavram Haritası. İstanbul: Kitapyurdu Yay., 2020.
• Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Edebu’l-mufred. Ed. Muhammed Fuad Abdulbaki. Kahire: Matba’a, 1375.
• Bulut, Mehmet - Kudat, Aydın. “Bilgi Bütünlüğü Bağlamında Nizamiye Medreseleri Geleneği ve Modern Akademya”. İslam Medeniyetinde Bilgi Bütünlüğü. Ed. Mehmet Bulut - Ahmet Cahid Haksever - Abdurrahman Candan. 124-145. İstanbul: İstanbul Sabahattin Zaim Ünv. Yay., 2018.
• Cebecioğlu, Ethem. “Hoca Ahmed Yesevi”. Yesevilik Bilgisi. Ed. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: MEB. Yay., 2000.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Matbacılık, 2004.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Şerhu’l-Mevâkıf. Trc. Ömer Türker. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kr. Bşk., 2015.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olan Ahilik. Ankara: Ankara Ünv. Basımevi, 1974.
• Çatak, Adem. “Atebetü’l-Hakayık’ta Dünya Algısı”. Turkish Studies 7/4 (2012).
• Demirci, Mehmet. “Ahmed Yesevi ve Türklerin İslâm ve Din Anlayışı”. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî, Uluslararası Sempozyumu. Ed. Ömer Kul - Ümran Yaman - Emine Temel - Filiz Ferhatoğlu. İstanbul: ŞenYıldız Yay., 2016.
• Ekinci, Yusuf. Ahilik. Ankara: Türk Metal Yay., 2011.
• Eraslan, Kemal. “Ahmed Yesevi”. DİA. İstanbul, 1989.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marifet Yay., 1981.
• Erdoğan, Selami. Sufism in the Context of Modernism: The Concept of Adab in Naquib al-Attas. Chicago: Kazi Pub., 2018.
• Erdoğan, Selami. Tasavvuf Felsefesi ve Ekolleri Açısından Modern Türk Eğitim Sisteminin Problem ve Çözüm Analizi. Ankara: Akademisyen Yay., 2018.
• Erzurumi, İ. Hakkı. Marifetname. Ed. M. Fuad Başer. İstanbul: Alem Yay., t.y.
• Gazalî, Ebu Hâmid b. Muhammed. el-Munkız mine’d-delâl ve’l-mevsûl ilâ zi’l-izze ve’l-celâl. Ed. Cemîl Saliba - Kâmil İyâr. İskenderiyye: Dâru’l-Endulus, 2003.
• Haksever, Ahmet Cahid. “Tasavvuf-Mistisizm İlişkisi”. Tasavvuf. Ed. Kadir Özköse. Ankara: Grafiker Yay., 2015.
• Ibn Haldun, Muhammed b. Abdurrahman. Mukaddeme. Trc. zâkir Kadiri Ugan. 2 Cilt. İstanbul: MEB. Yay., 1989.
• Isfehânî, Ebu Nuaym Râgıb. el-Müfrdât fî garîbi’l-Kur’ân. Ed. Muhammed Seyyid Kaylânî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-marina, t.siz.
• İz, Mahir. Tasavvuf. İstanbul: Risale Yay., 1969.
• Kara, Mustafa. “Hakîm Ata”. DİA. 15: 400. İstanbul, 1997.
• Kara, Mustufa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yay., 2003.
• Karaman, Hayreddin. “Fıkıh”. DİA. İstanbul, 1996.
• Kıdır, Törali. “Yesevi Mirasının Araştırılmasında Günümüz Güncel Sorunları”. Hoca Ahmed Yesevi’nin Manevi Mirası. Ed. Mustafa Eren - Asgar Turganbaev - Nevzat Şimşek - Adiraberk Amirberk. Almatı: Leader Offset Printing, 2017.
• Köprülü, Fuat. Türk Edebiyatı’nda İlk Mutasavvıflar. Ed. Orhan F. Köprülü. Ankara: TDK Basımevi, 1976.
• Muhâsibi, Hâris. El-Mekâsib ve’lverâ ve’ş-şubhetu ve byânu mübahiha ve mahzûriha. Ed. Said Kerim Fıkhî. İskenderiyye: Dâru’l-İbn Haldûn, T.siz.
• Muhâsibi, Hâris b. Esed. Akıl: Fehmu’l-Kur’ân,. Ed. Huseyn Kuvveli. Y.yok: Dâru’l-Fikr, 1981.
• Muhâsibi, Hâris b. Esed. Vesâyâ,. Ed. Atâ Addulkâdir Muhammed. Beyrut: Dâru’l-kutubu’l-ilmiyye, 1986.
• Nadirhan, Hasan. “Divân-ı Hikmet’in İstanbul’daki bir Nüshası Hakkında”. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/2 (2009).
• Nicholson, Reynold A. İslam Sufileri. Trc. Mehmet Dağ - Kemal Işık - Ruhi Fığlalı - Abdulkadir Şener. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay., 1978.
• Nihanî, Ali. Hacı Bektaş-ı Veli Velayetnamesi. Trc. Sedat Kardaş. Ankara: Grafiker Yay., 2018.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Sufiliğine Bakışlar. İstanbul: Timaş Yay., 2005.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Türk Dünyasında Ahmed Yesevî ve Yesevilik Kültürürnün Yayılışı”. Yesevilik Bilgisi. Ed. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: MEB. Yay., 2000.
• Önal, Mehmet. “Türk Bilgelik Geleneğinin Kökleri ve Ahmet Yesevi’nin Hikmetleri’ne Yansıması”. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî, Uluslararası Sempozyumu. Ed. Ömer Kul - Ümran Yaman - Emine Temel - Filiz Ferhatoğlu. İstanbul: ŞenYıldız Yay., 2016.
• Özköse, Kadir. “Ahmed Yesevî’de Dîvân-ı Hikmet”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 7/16 (2006), 293-312.
• Öztürk, Mustafa. “Ahmed Yesevî ve Aşk-Ahlak Temelli Dindarlığın Felsefesi”. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî. Ed. Ömer Kul - Ümran Yaman - Emine Temel - Filiz Ferhatoğlu. Şen Yıldız Yay. 2. İstanbul, 2016.
• Rizvi, Saiyid Athar Abbas. A History of Sufism in India: An Early Sufism and Its History in India to 1600 AD. New Delhi: Munshiran Manoharlal Pub., 1978.
• Tehânevî, Muhammed Ali. Keşşâfu’l-Istılâhâti’l-Fünûn ve’l-ulûm. Ed. Ali Dehrûc. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-Lubnan, 1996.
• Tirmizî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ali Hakîm. Beyânu’l-fark beyne’s-sadr ve’l-kalb ve’l-fuâd ve’l-lub. Ed. Ahmed Abdurrahim Es-Sâyih. Kahire: Merkezu’l-kitâb li’n-neşr, t.yok.
• Tosun, Necdet. “Yesevilik Araştırmalarında Kaynak Sorunu ve Bazı Mühim Kaynak Eserlerin Değerlendirilmesi”. Hoca Ahmed Yesevi’nin Manevi Mirası. Ed. Mustafa Eren - Asgar Turganbaev - Nevzat Şimşek - Adiraberk Amirberk. Almatı: Leader Offset Printing, 2017.
• Uludağ, Süleyman. “Hallac-ı Mansur”. DİA. İstanbul, 1997.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalacı Yay., 2005.
• Yazıcı, Nesimi. “Hoca Ahmed Yesevi DönemindeTürk-İslam Kültürünün Oluşum ve Gelişimi Üzerine Bazı Notlar”. Yesevilik Bilgisi. Ed. Cemal Kurnaz - Mustafa Tatcı. Ankara: MEB. Yay., 2000.
• Yesevi, Hoca Ahmet. Divan-ı Hikmet. Ed. Hayati Bice. Ankara: Diyanet Vak. Yay., 2009.
• Yesevi, Hoca Ahmet. Fakr-nâme. Ed. Kemal Eraslan. Ankara: SFN Yay., 2016.
• Yıldırım, Ahmet. “Orta Asya’da İslâmî İlimlerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi”. Orta Asya’da İslam. Ed. Muhammed Savaş Kafkasyalı. ESER ADI?2. Ankara-Türkistan: Ahmet Yesevi Ünv. Yay., 2012.
• Yılmaz, Hasan Kamil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Yay., 2004.