Sultan’s Letter: The Nâme-i Humâyûns Sent to the Amirs of Mecca in the Hajj Organization

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 62 - 83, 15.03.2022

Abdullah Çakmak

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1023948

Öz

The Ottoman State was taking usual measures to ensure that the pilgrims who came to Haramayn from various parts of the world could make a safe pilgrimage every year. Taking these measures was also necessary in terms of ensuring the legitimacy of the Ottoman State in the region. In this context, among the privileged administrators to whom nâme-i humâyûn(sultan’s letter) was sent, there were also the amirs of Mecca, who played a leading role in the execution of the Haramayn services. When these letters addressing the amirs of Mecca are examined, it is seen that issues such as the protection of the pilgrimage routes and pilgrims, the necessary repair works in the Kaaba, taking precautions against bedouin and the proper distribution of the surre. The admonitions mentioned in these letters, in which the Ottoman sultans directly addressed the amirs of Mecca, are remarkable in that they show the importance given to the pilgrimage organization. The absence of a study in the literature examining the nâme-i humâyûns sent by the Ottoman sultans to the amirs of Mecca makes this research unique. Thus, this research aims both to introduce the nâme-i humâyûns, which contain important information in the archive records, and to reveal its contribution to the regular execution of the Haramayn services.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Ottoman State, hajj organization, amirs of Macca, nâme-i humâyûn

Sultanın Mektubu: Osmanlı Hac Organizasyonunda Mekke Emirlerine Gönderilen Nâme-i Hümâyûnlar

Öz

Osmanlı Devleti, her sene dünyanın çeşitli bölgelerinden Haremeyn'e gelen hacıların güvenli bir şekilde hac yapabilmeleri için mutat tedbirler almaktaydı. Bu tedbirlerin alınması aynı zamanda Osmanlı Devletinin bölgedeki meşruiyetini sağlaması bakımından gerekliydi. Bu kapsamda Haremeyn hizmetlerinin yürütülmesinde başat rol oynayan Mekke emirleri, kendilerine nâme-i hümâyûn(sultan mektubu) gönderilen imtiyazlı yöneticiler arasındaydı. Mekke emirlerine hitap eden bu nâme-i hümâyûnlar incelendiğinde hac yollarının ve hacıların himayesi, Kabe-i Muazzama'da gerekli tamir çalışmalarının yapılması, urban eşkıyasına karşı önlem alınması, surrenin usulüne uygun dağıtılması, ulema ve fukaranın gözetilmesi gibi hususlara temas edildiği görülmektedir. Osmanlı padişahlarının doğrudan Mekke emirlerini muhatap aldıkları bu mektuplarda bahsi geçen tembihler hac organizasyonuna verilen önemi göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Dolayısıyla bu çalışma, hem arşiv belgeleri içerisinde önemli bilgileri içeren nâme-i hümâyûnları tanıtmayı hem de Mekke emirlerinin hac organizasyonundaki konumunu ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Osmanlı Devleti, hac organizasyonu, Mekke emirleri, nâme-i hümâyûn

Kaynakça

• 1- Arşiv Kaynakları 2- BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 4.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 5.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 6.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 7.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 9.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Nâme-i Hümâyûn Defterleri [A.DVS.NMH.d]. No. 10.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Cevdet Dâhiliye [BOA. C. DH.]. 135/6716.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi Evrakı [TS. MA. e.]. Gömlek No. 858, 63.
• 3- Kronikler ve Araştırma Eserler 4- Ahmed bin Zeyni Dahlan, Hulâsâtü’l-kelâm fî beyâni ümerâi’l-Beledi’l-Harâm. thk. Muhammed Faris eş-Şeyh. Mekke: Matbuatü Arzi’l-Haremeyn, ts.
• Ahmed Vâsıf Efendi. Mehâsinü’l-Âsâr ve Hakâikü’l-Ahbâr. haz. Mücteba İlgürel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1994.
• Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116/1688-1704). haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789-1914. İstanbul: Timaş Yayınları, 2017.
• Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi. haz. Yusuf İhsan Genç vd. İstanbul: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• Büyükkara, Mehmet Ali. İhvan’dan Cuheymân’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik,. İstanbul: Klasik Yayınları, 2020.
• Câbi Ömer Efendi. Câbî Târihi. haz. Mehmet Ali Beyhan. 2 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2003.
• Çakmak, Abdullah. “18. Yüzyılda Hayırsever Bir Padişah Kadını: Vuslat Kadın’ın Medine ve İstanbul Vakıfları”. Vakıflar Dergisi 52 (Aralık 2019), 75-92.
• Çakmak, Abdullah. “19. Yüzyılın İkinci Yarısında Hac Organizasyonunun Dönüşümü Bağlamında Mevkib-i Hacc-ı Şerif”. Kocatepe İslami İlimler Dergisi 4/1 (Haziran 2021), 173-191.
• Çakmak, Abdullah. 19. Yüzyılın Başlarında Kudüs. İstanbul: İlem Yayınları, 2020.
• Defterdar Sarı Mehmed Paşa. Zübde-i Vekayiât. haz. Abdülkadir Özcan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
• Emecen, Feridun. “Osmanlı Divanının Ana Defter Serileri: Ahkâm-ı Mîrî, Ahkâm-ı Kuyûd-ı Mühimme ve Ahkâm-ı Şikâyet”. TALİD 3/5 (2005), 107-139.
• Erkan, Nevzat. “Siciller Işığında Meşakkatli Bir İbadet Olan Hac ve Osmanlı Hacıları”. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (Eylül 2019), 423-451.
• Evliya Çelebi b. Derviş Muhammed Zillî. Evliya Çelebi Seyahatnamesi 10. Kitap. haz. Seyit Ali Kahraman vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Eyyüb Sabri Paşa. Mirʻâtü’l-Haremeyn. 3 Cilt. İstanbul: Bahriye Matbaası, 1301.
• Ezrakî, Ebü’l-Velîd Muhammed bin Abdillah el-. Ahbâru Mekke ve mâ câʼe fîhâ mine’l-âsâr. thk. Rüşdi es-Salih Melhas. Beyrut: Dârü’l-endülüs, 1983.
• Güler, Mustafa. Cezzar Ahmed Paşa ve Akka Savunması. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
• Güler Mustafa - Çakmak Abdullah. Osmanlı Hac Organizasyonunda Cidde Konsoloslukları (1840-1916), İstanbul: Aktif Yayınları, 2021.
• Güler, Mustafa. XVI. XVII. Yüzyıllarda Osmanlı Devleti’nde Haremeyn Vakıfları. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Husrî, Ebû Haldûn Sâtıʻ el-. el-Bilâdü’l-Arabiyye ve’d-Devletü’l-Osmâniyye. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melâyîn, 1960.
• Koşik, Halil Sercan. Bâkî’nin el-İʻlâm bi-Aʻlâmi Beledi’llâhi’l-Harâm Tercümesi (Fezâʼil-i Mekke). İstanbul: Kesit Yayınları, 2018.
• Kurşun, Zekeriya. “Hicaz (Osmanlı Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/437-439. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Râşid Mehmed Efendi - Çelebizâde İsmaîl Âsım Efendi. Târîh-i Râşid ve Zeyli. haz. Abdülkadir Özcan vd. 3 Cilt. İstanbul: Klasik Yayınları, 2013.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Mekke-i Mükerreme Emirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2013.