Câhiliye Dönemi Arap Şiirinde Korku Kaynakları ve Korku İfade Eden Sözcükler

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 1220 - 1250, 15.09.2022

Muharrem Ertaş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1137067

Öz

Çalışmamızın konusunu Câhiliye dönemi Arap şiirinde korku ve temel korku kaynakları oluşturmaktadır. İnsan psikolojisinin önemli unsurlarından biri olan korkunun Câhiliye dönemi şairleri tarafından şiirlerinde dile getirilmesi ve dizelerde korkunun değişik yönlerini, şiddetini ifade eden farklı kelimelerin kullanılması çalışmada ele alınmıştır. Güvenliği sağlayacak bir devlet düzeni ve adalet sistemini işletecek genel bir kolluk gücünün bulunmayışı sebebiyle Arabîstan yarımadasında gerek sınırlı sayıda şehirde yerleşik gerekse göçebe kabileler halinde sürdürülen yaşam doğal bir korku iklimi oluşturmuştur. Su ve yiyecek kaynaklarının son derece kıt olduğu çöl hayatı, güçlülerin zayıfları ezdiği bir sistemi ortaya çıkarmış, baskın yapılarak mağlupların katli veya köleleştirilmesi, namuslarına el uzatılması, onur ve haysiyetlerinin yerle yeksan edilmesi korkuyu besleyen ögeler olmuştur. Kendisiyle ensâbın muhafaza olunduğu, kahramanlıkların bilindiği, dilin kendisinden öğrenildiği Arapların “Dîvânı” sayılan şiirlerin bu önemli psikolojik olguya yer vermemeleri, enine boyuna incelememeleri ve korkuyla ilgili uzak-yakın kelimeleri ihtiva etmemeleri düşünülemezdi. Yazının yaygın olmaması sebebiyle sosyal hayatı en iyi yansıtan edebi eserin şiir olması hasebiyle şiirlerde yer alan korku anlamına gelen kelimeler çalışmamızda incelendi. Araştırmamızı Câhiliye dönemi ile sınırlı tutmakla birlikte edebi hayatlarının bir kısmı cahiliye döneminde geçmiş olan Muhadram şairlerin şiirlerinden örnekler de verildi.

Anahtar Kelimeler

Arap dili ve belağati, Câhiliye şiiri, Korku, Zaman, Ölüm

Sources of Fear and Words Expressing Fear in Arabîc Poetry in the Age of Jahiliyah

Öz

The subject of the study is fear and main sources of fear in Arab poetry of the Period of Ignorance. It is discussed that fear which is one of the important elements of human psychology, is expressed in their poems by poets of the period of Ignorance and that different words expressing different aspects of fear and its density are used in the verses. The lack of a general law enforcement entity to operate a state order and justice system to ensure security. Because of that life in a limited number of cities and nomadic tribes on the Arabîan peninsula have created a climate of natural fear. Desert life, where water and food resources are extremely scarce, has created a system in which the powerful crush the weak, the slaughter or enslavement of the losers by raiders, the handing over their honor, the destruction of their dignity have been elements that feed the fear. It was unthinkable that the poems which considered the "Diwan" of the Arab, in which ensâb/ ancestors was preserved, heroics were known and the language was learned from it, did not include this important psychological phenomenon, did not examine it at length and did not contain distant-close words about fear. Due to the fact that writing is not widespread, the fear related words in the poems was examined in our study, as the literary work that best reflects social life is poetry. In although we limited our research to the period of Ignorance, we also gave examples of Muhadram poets because of living a period of their part of life in Jahiliyah era.

Anahtar Kelimeler

Arabîc Language and Eloquence, Jahiliya Poetry, Fear, Time, Death

Kaynakça

• A‘lem eş-Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ. Eş‘âru’ş- şuʿarâʾi’s-sitteti’l- Câhiliyyîn. Şerh: Muhammed Abdülmün‘im Ḫafâcî. 2 cilt. Mısır: Mektebetü Abdulhamid Ahmed Hanefî, 3. Basım, 1963.
• A‘şa’l-Kebȋr, Meymûn b. Kays. Dîvânu’l-A‘şa’l-Kebȋr Meymûn b. Kays. Şerh: Muhammed Hüseyin. el-Cemâmiz: Mektebetu’l-Âdâb, 1951.
• Abdülkādir Bağdâdî, Ömer b. Bâyezîd. Hizânetü’l-edeb ve lübbü lübâbi lisâni’l-ʿArab. thk. Abdusselâm Muḥammed Hârun. 13 cilt. Kahire: Mektebetu’l- Hanci, 4. Basım, 1997.
• Abîd b. el-Ebras, Ebû Ziyâd el-Esedî. Dîvânu Abîd b. el-Ebras. Şerh: Eşref Ahmed Arara. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabî, 1994.
• Aktaş, Ömer. "Arap Yarımadasında Din Odaklı Mücadeleler ve Câhiliye Araplarına Etkileri". Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (Haziran 2020), 227-254.
• Altıntaş, Hayrani. “Dehriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/107-109. İstanbul: TDV yayınları, 1994.
• Âmir b. et-Tufeyl. Dîvânu Âmir b. et-Tufeyl. Beyrut: Daru Sâdır, 1979.
• Amr b. Kamîe. Dîvânu Amr b. Kamîe. thk. Hasan Kamil es-Sayrafî. b.y.: Câmiatü’d-düveli’l-Arabiyye Ma‘hedü’l-Lügati’l-Arabiyye, 1965.
• Aristotales. el-Hatâbe. trc. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1979.
• Asmaî, Ebû Saîd Abdülmelik b. Kureyb. el-Asmaiyyât. thk. Ahmed Muhammed Şakir-Abdüsselam Muhammed Harun. Mısır: Dâru’l-Maarif, 1993.
• Ayverdi, İlhan. Kubbealtı Lügati Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı, 2010.
• Batalyevsî, Âsım b. Eyyûb. Şerhu’l-eş‘âri’s-sitteti’l-Câhiliyye. thk. Nâsîf Süleyman Avvad-Lütfȋ et-Tûmȋ. 2 cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almani li’l- Ebhâṣi’ş-Şarkiyye, 2008.
• Beyatî, Adil Câsim. Şi’ru Kays b. Züheyr. Necef: Matbaatü’l-Adab, 1971.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh Tâcü’l-luġa ve Sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulğafur Attar. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlm li’l-Melâyȋn, 2. Basım, 1979.
• Clark, David. A.-Beck, Aaron T. The Anxiety and Worry Workbook. Newyork: The Guilford Press, 2012.
• Selâme b. Cendel, b. Abdiamr et-Temîmî. Dîvânu Selâme b. Cendel. thk. Fahruddȋn Gabâve. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987. Düreyd b. es-Sımme, Ebû Amr Muâviye b. el-Hâris b. Muâviye. Dîvânu Düreyd b. es-Sımme. thk. Ömer Abdurrasûl. Mısır: Dâru’l-Meârif, 1985.
• Merzûkī, Ahmed b. Muhammed b. el-Hasen. Şerhu Dȋvâni'l-Hamâse. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Ebû Bişr, el-Yemân ibn ebi’l-Yemân el-Bendenîcî. el-Ferak, et-Takfiyetü fi’l-Lüğa. thk. Halil İbrahim el-Atıyye. Bağdat: İhyâü’t-Türâsi’l-İslâmî, 1976.
• Ebû Hilâl Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Fürûku’l-lüğaviyye, thk. Muhammed İbrahim Selim. Kahire: Daru’l-ilm ve’s-Sekafe, 1997.
• İmruülkays, Hucr b. el-Hâris Âkilü’l-Mürâr. Dîvânu İmruilkays. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. Kahire: Dâru’l-Meârif, 5. Basım, 1990. Ebû Zeyd el-Kureşî, Muhammed b. Ebi’l-Hattâb. Cemheretu eşʿâri’l-Arab fi'l-Câhiliyyeti ve'l-İslâm. thk. Ali Muhammed el-Bicâvȋ. Giza: Nehdatu Mısr, 1981.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muḥammed el-Hârizmî. Esâsu’l-belâğa. thk. Muḥammed Bâsil Uyûnu’s-Sud. 2 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• eş-Şairu’l-Cahiliyyi’ş-şâ‘b Tarafe b. el-Abd. thk. Ali el-Cündȋ. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.).
• Evs b. Hacer, Ebû Şüreyh b. Attâb et-Temîmî. Dȋvânu Evs b. Hacer. thk. Muhammed Yusuf Necm. Beyrut: Dâru Beyrut, 1980.
• Fâlih, Celîl Reşît “El-Leylü fi’şi‘ri’l-Arabî”. Âdâbü’r-râfidîn 9 (1978), 528-568.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Ahmed. İhyâü ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 2005.
• Gençöz, Tülin. “Korku: Sebepleri, Sonuçları ve Baş etme Yolları”. Kriz Dergisi, 6/2 (Haziran 1998), 9-16.
• Hadȋsȋ, Behcet Abdulğafûr. Ümeyye b. Ṣalt, Hayâtuhu ve Şi’ruhu. Abû Dabȋ: Heyetu Abû Dabȋ li’s-Sekâfeti ve’t-Turas, el-Mucemmeu’s-Sekâfȋ, 2009.
• Halîl b. Ahmed el-Ferâhîdî, Kitâbü’l-ʿAyn. 8 Cilt. thk. Mehdi el-Mahzûmi-İbrahim es-Samarrai. Beyrut: Daru ve Mektebûtu’l-Hilâl, 1999.
• Hâris b. Hillize, Ebû Ubeyde b. Mekrûh el-Yeşkürî el-Bekrî. Dîvânu Hâris b. Hillize, thk. İmȋl Bedȋ‘ Ya‘kûb. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1991.
• Hassân b. Sâbit, b. el-Münzir el-Hazrecî. Dîvânu Hassân b. Sâbit. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• Hatîb et-Tebrîzî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Alî b. Muhammed. Şerh-u Dîvânı Antere. Derleyen: Mecîd Tarrâd. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabȋ, 1992.
• Hitti, K. Philip. Siyasî ve Kültürel İslâm Tarihi. 4 Cilt. İstanbul: M.Ü. İlahîyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Husayn b. el-Humâm el- Mürrȋ, (sîretuh ve şi’ruh). thk. Şerȋf Alavene. Amman: Daru’l-Menâhic, 2002.
• Husayn b. Humâm el-Mürrî. Dîvânu Husayn b. Humâm el-Mürrî. thk. Şerif Alâvene. Amman: Câmiatü Petra, 2002.
• İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî el-Basrî. Cemheretu’l-luğa. thk. Remzȋ Munȋr Ba‘lebekȋ, 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmi li’l-Melâyȋn, 1987.
• İbn Fâris, Ebü’l-Hüseyn Ahmed b. Zekeriyyâ b. Muhammed er-Râzî. Mu‘cemü mekâyîsi’l-luğa, 4 Cilt. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Fikr, 1969-72.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, ts.
• İbn Miskeveyh, Ebû Alî Ahmed b. Muhammed b. Ya‘kūb. Tehzîbü’l-ahlâk. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
• İbn Side, Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhassas. thk. Abdülhamîd Hindâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Sîde, Alî b. İsmâîl ed-Darîr el-Mürsî. el-Muhkemu’l-Muhitil-Azam. thk. Abdülhamîd Hindâvî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2000.
• İbnü’ş-Şecerî, Ebü’s-Saâdât Ziyâüddîn Hibetullah b. Alî b. Muhammed el-Alevî. Muḫtârâtü şuarâi’l-ʿArab. thk. Muhammed Ali Bicâvî. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1992.
• İsfahânî, Ebü’l-Ferec Alî b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Ahmed el-Kureşî. el-Eğānî. 24 cilt. Kahire: el-Heyetu’l-Mısriyye, 2. Basım, 1952-1994.
• Kara, Mustafa, “Havf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/528-531. İstanbul: TDV yayınları, 1997.
• Karakaya, Mehmet Murat. “Savaş, Barış ve Us”. al Farabî Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 5/1 (Mart 2020), 64-72.
• Karakuş, Gonca vd. “Ölüm ve Ölüm Kaygısı”. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi (Archives Medical Review Journal). 21/1 (2012), 42-79.
• Mansour, Wisam. “Al- Shanfara's Lamiyyatu'l Arab And The Horrors Of Desert Traveling”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 45/2 (2005), 45-57.
• Mufaddal ed-Dabbî, Ebü’l-Abbâs Mufaddal b. Muhammed b. Ya‘lâ ed-Dabbî. el-Mufaddaliyyât. nşr. Ahmed M. Şâkir-Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kahire: Dâru’l-Maârif, 6. Basım, ts.
• Muhammed, Celil Hasan. el-Havf fi’ş-Şi‘ri’l-Arabî kable’l-İslâm. Amman: Dâru Dicle, 2009.
• Mütelemmis, Cerîr b. Abdilmesîh b. Abdillâh b. Yezd ed-Dubaî. Dîvânu el-Mütelemmis ed-Dubaî. thk. Hasan Kamil es-Sayrafî. Mısır: Câmiatü’d-Düveli’l-Arabiyye, Ma‘hedü’l-Mahtutati’l-Arabiyye, 1970.
• Nâbiga ez-Zübyânî, Ziyâd b. Muâviye b. Dabâb b. Câbir. Dîvânu Nabiga ez-Zübyâni. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Daru’l-Maarif, 2. Basım, ts.
• Ömer, Ahmed Muhtar. Mu‘cemü’l-luğati'l-Arabiyyeti'l-muâsıra. 4 Cilt. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 2008.
• Özdemir, Abdurrahman. Lebȋd b. Rabȋa el-Amirȋ ve Dȋvânı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2007.
• Öztürk, Mustafa. "Kur’an’da ve İslâm Öncesi Arap Düşüncesinde “Dehr” Kavramı". Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (Ağustos 2004), 251-270.
• Rabîa b. Makrûm ed-Dabiy. Dîvânu Rabîa b. Makrûm ed-Dabiy. thk. Temâdur Abdulkadir Feyyaz Harşuf. Beyrut: Dâru Sâdır, 1999.
• Şenferâ, Sâbit b. Mâlik el-Ezdî. Dîvânu Şenferâ. thk. İmil Bedi‘ Yakub. Beyrut: Dâru’l-Kitabi’l-Arabȋ, 2. Basım, 1996.
• Şerhu Dȋvâni Lebîd. thk. İhsan Abbas. Kuveyt: Vizâratü’l-İrs ve’l-Enbâ, 1962.
• Teebbeta Şerran, Ebû Züheyr Sâbit b. Câbir b. Süfyân el-Fehmî. Dîvânu Teebbeta Şerran. thk. Ali Zülfikar Şakir. Beyrut: Daru’l-Garbi’l-İslâmî, 1984.
• Terzi, Mustafa Zeki. “Savaş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/194-196. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Türkben, Yaşar. "Necip Fazıl’da Ölüm ve Ötesi". Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (Haziran 2017), 47-66.
• Üsâme b. Münḳız, Necmüddîn Üsâme b. Mürşid b. Alî b. Mukalled b. Nasr. Kitâbü Lübâbi’l-âdâb. Mısır: Dâru’l-Cîl Li’t-Tıbâa, 1987.
• Yedi Askı, Arap Edebiyatının Harikaları. Trc. Nurettin Ceviz-Kenan Demirayak-Nevzat H. Yanık. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Zebîdî, Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî. Tâcü’l-ʿarûs min cevâhiri’l-Kāmûs. 40 Cilt. (|Abdussettar Ahmed Ferrac’den başlamak üzere ciltler değişik kişiler tarafından tahkik edilmiştir). Kuveyt: Matbaatu’l-Hukûmiyye, 1968-2001.
• Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ahmed. Şerhu’l-Muallekâti’l-Aşr. Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hayat, 1983.
• Züheyr b. Ebî Sülmâ, (Rebîa) b. Riyâh el-Müzenî. Dîvânu Züheyr b. Ebî Sülmâ. Şerh: Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Zeyd eş-Şeybânî Sa‘leb. Kahire: Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1944.