Türk Din Mûsikîsinde Kıyâmî Âyin Türlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 132 - 160, 15.03.2023

Meriç Düzbaş

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1204066

Cited By: 1

Öz

Türk din mûsikîsi, câmi ve tekke mûsikîsi başlığı altında ikiye ayrılmaktadır. Dinî mûsikî câmilerde ibadet etmek maksadıyla yalnızca insan sesine dayalı olarak icrâ edilirken, tekkelerde ise âyin sırasında zikre eşlik etmek üzere icrâ olunan bir mûsikîdir. Cehrî, yani sesli zikir tarzını benimseyen tarikatler, âyinlerini kuudi, kıyâmi ve devrani olarak üç şekilde gerçekleştirmişlerdir. Bunların kıyâmi olarak icrâ edilenlerine ‘’kıyâm kelime-i tevhîdi’’, ‘’kıyâm ism-i celâli’’, ‘’demdeme zikri’’, ’kıyâmen hû zikri’’, ‘’beyyûmî zikri’’, ‘’dalga tevhîdi’’, ‘’bedevî topu’’, ‘’tulûb-i nevbe’’,’’zikr-i erre’’, ‘’ bürhan âyini’’, ‘’devsiye’’ ve ‘’kabir tevhîdi’’ gibi özel isimler verilmiştir. Bu çalışmada Türk din mûsikîsinde kıyâmî âyinler olarak adlandırılan bu âyinler ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Türk Müziği, Türk Din Mûsikîsi, Âyin, Zikir, Kıyâmî Âyinler

Evaluation of Standing Rite Types in Turkish Religious Music

Öz

Turkish religious music is divided into two under the titles of mosque and lodge music. While religious music is performed solely based on the human voice for the purpose of worship in mosques, it is a music performed to accompany dhikr in lodges during the ritual. The sects that adopting the cehri that is vocal dhikr style, performed their rites in three ways as kuûdi, qiyami and devrani. These are the ones that are performed as qiyam: ''qiyam kalima-i tawhid'', ''qiyam the name of celâli'', '' standing up hû dhikr'', ''dhikr to demdeme'',''beyyûmî dhikr'', ''wave tawhidi'', ''bedouin ball'', ''tulûb-i nevbe'', ''zikr-i erre'', ''burhan rite'', ''devsiye'' and ''grave tawhid'' names are given.

Anahtar Kelimeler

Turkish Music, Turkish Religious Music, Ayin, Dhikr, Standing Rites

Kaynakça

• Ayverdi, İlhan. Misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı, 3. Basım, 2005.
• Babadjanov, Bakhtiyar. "Une Nouvelle Source sur les Rituels de la Tarîqa Yasawiyya: Le Risâla-yi Dhikr-i Sultân al-‘Ârifîn." Journal of the History of Sufism 3 (2001): 223-228.
• Bardakçı, M. Necmettin. "Sûfilerin Zikir Yöntemlerinin Âdâb-Erkân Bağlamında Tasavvuf Kültürüne Katkıları." Arayışlar-İnsan Bilimleri Araştırmaları 17 (2007): 15-38.
• Baş, Derya. Seyyid Ahmet El-Bedevî, Tarikati ve İstanbul’da Bedevîlik. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2008.
• Ceyhan, Semih. “Semâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36, 455-457. Ankara: TDV Yayınları, 2009.
• Eraydın, Selçuk. Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2001.
• Gençer, Birhan. Osmanlının son dönemi İstanbul Rifâî geleneğinde kıyâm zikrinin şeklî icrâsı. İstanbul: Üsküdar Üniversitesi, Tasavvuf Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Gölpınarlı, Abdülkadir, Türkiye’de Tasavvuf ve Tarîkatler, İstanbul: Gerçek Yayınevi, 1969.
• Harmancı, Başak İlhan. "Türk Din Mûsikîsi’nde Salâ (Salât) Formu ve Salâ Besteleri." Rast Müzikoloji Dergisi 1.1 (2013): 154-195.
• İnançer, Ömer Tuğrul. “İstanbul’da Tarikat Ayin ve Zikirleri”. Antik Çağdan 21. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi Ansiklopedisi Ed. Coşkun Yılmaz. 5/316-327. İstanbul: İBB Kültür A.Ş. yayınları, 2015.
• İnançer, Ömer Tuğrul. “Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler, Ed: Ahmet Yaşar Ocak, 118-171. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarîkatlar Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• Kara, Mustafa, Bursa’da Tarîkatlar ve Tekkeler. Bursa: Uludağ Yayınları, 1993.
• Tosun, Necdet. “Yeseviyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 43/487-490. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Tahralı, Mustafa. “Rifâiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/101. Ankara: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. “Âyin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/250-251. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Uludağ, Süleyman. “Zikir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 15/358-359. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
• Uslu, Recep. “Devse”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9/253-254. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Yücer, Hür Mahmut, “Üsküdar’da Sâdîlik ve Sâdî Tekkeleri”, Üsküdar Sempozyumu II Bildiriler (12-14 Mart 2004), I, İstanbul 2004, s. 202-225.