Osmanlı Dönemi Mısır Hac Kafilesi Kutlamaları

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 304 - 330, 15.03.2023

Hasan Yavuz

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1211994

Cited By: 1

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı dönemi Mısır hac kafilesinin gönderilmesi ve dönüşü esnasında yapılan kutlamalar ele alınmıştır. Hac ibadetinin Müslümanlar nezdindeki yeri ve hac yolculuklarının zorlukları bu kutlamalara ayrı bir önem katmıştır. Abbasiler döneminde başlayan kutlamalarda siyasi istikrarsızlık nedeniyle devamlılık sağlanamamıştır. Asıl şekline Memlükler döneminde kavuşan bu kutlamalar belirli bir düzene girmeye başlamıştır. Memlükler, Haremeyn’e ve hacılara hizmet etmede gayret sarf etmişler ve bazı dönemler aksasa da her yıl Kâbe örtüsü ve surre gönderilmesine önem vermişlerdir. Bunların ardından Osmanlı Devleti, Memlüklerden aldığı bu kurumları daha da geliştirmiş ve devamlı hale getirmiştir. Özellikle Kâbe örtüsü ve surrenin hac kafilesiyle beraber gönderildiği kutlamalar daha coşkulu olmuştur. Bu kutlamalar esnasında askeri geçit törenleri yapılmış ve o gün resmi tatil ilan edilmiştir. Dervişler, talebeler ve farklı birçok grup bu kutlamalarda yer almış ve Osmanlı Devleti bu kutlamalar için ciddi oranda bütçe ayırmıştır. Mısır’da yapılan kutlamalara Mısır hıdiviyle beraber birçok devlet adamı da katılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Tarihi, Afrika, Mısır, hac, kutlama, Kâbe örtüsü

Celebrations of The Ottoman Period Egyptian Hajj Trailer

Öz

In this study, we discussed the celebrations which held during the sending Egyptian hajj off and welcoming them in the Ottoman period. The challenges of the journey of the hajj and the significance of itself in the eye of Muslims have added a special importance to these celebrations. Celebrations that started during the Abbasid period could not continue due to political instability. These celebrations, which took their original form during the Mamluks period, began to enter a certain order. The Mamluks made an effort to serve the Haremeyn and the hajji and gave importance to sending the Kaaba cover and surre every year, even if some periods were interrupted. After these, the Ottoman State further developed and sustained these institutions, which it received from the Mamluks. Especially the celebrations where the Kaaba cover and the surre were sent together with the hajji caravan were more enthusiastic. During these celebrations, military parades were held and that day was declared a public holiday. Dervishes, students, and many different groups took part in these celebrations and the Ottoman State allocated a significant budget for these celebrations. Along with the Khedive of Egypt, many statesmen participated in the celebrations held in Egypt.

Anahtar Kelimeler

Islamic History, Africa, Egypt, hajj, celebration, kiswah

Kaynakça

• Abbasi, Ali Bey el-. Travels of Ali Bey : in Morocco, Tripoli, Cyprus, Egypt, Arabia, Syria, and Turkey : Between The Years 1803 and 1807. ed. Fuat Sezgin. Frankfurt, 1995.
• Abdülaziz Bey. Osmanlı Adet, Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı. ed. Kazım Arısan - Duygu Arısan Günay. İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı Yayınları, 1995.
• Abdülmelik, Sami Salih. “Derbun el-Hacci el-Mısriyyi fi Sina”. Turuku’l-hacci: cüsurun li’t-tevasuli’l-hazari beyne’ş-şuubi. Kahire, 2002.
• Ahmed Cevdet Paşa. Ma’rûzât. ed. Yusuf Halaçoğlu. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1980.
• Akgündüz, Murat. “Surre-i Hümâyûn Geleneği ve İslâm Toplumunu Kaynaştırmadaki Rolü”. D.E.Ü.İlahiyat Fakültesi Dergisi. 12/107-114. İzmir, 2005.
• Aksüt, Ali Kemali. Sultan Azizin Mısır ve Avrupa Seyahati. İstanbul: Ahmet Sait Oğlu Kitabevi, 1944.
• Alikılıç, Dündar. İmparatorluk Seremonisi : Osmanlı’da Devlet Protokolü ve Törenler. İstanbul: Tarih Düşünce Kitapları, 2004.
• Andreasyan, Hrand Der. Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi (1608-1619). ed. Saro Dadyan. İstanbul: Everest Yayınları, 2013.
• Arslan, Emir Şekip. Hicaz Yolculuğu Hac Hatıraları. çev. Adem Yerinde. İstanbul: İnkilâb Yayınları, 2012.
• Aşur, Said Abdülfettah. el-Müctemaü’l-Mısri fî Asrı Selatini’l-Memalik. Kahire: Dârü’n-Nehdati’l-Arabiyye, 1992.
• Atalar, Münir. Osmanlı Devleti’nde Surre-i Hümayun ve Surre Alayları. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Ayyâşî, Ebû Sâlim Abdullah b. Muhammed b. Ebû Bekr. Er-Rıhletü’l-Ayyaşiyye. thk. Said el-Fadıli - Süleyman Kuraşi. İmaratün Arabiyyetün Müttehide: Daru’l- Suveydi, 2006.
• Betenuni, Muhammed Lebib. er-Rihletü’l-Hicaziyye li-veliyyin-niam el-Hac Abbas Hilmi Başa es-sani hıdiv Mısr. Kahire: Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Diniyye, 1329.
• Beyyumi, Muhammed Ali Fehim. Muhassasatü’l-harameyni’ş-şerifeyn fî Mısr ibane’l-asri’l-Osmani : 923-1220 H/1517-1805 M. Kahire: Camiatü’l Ezher, Macester, 1999.
• Bilge, Mustafa L. “Süveyş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 38. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Bilge, Mustafa L. - Küçükaşçı, Mustafa Sabri. “Yenbu’”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 43. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Dahiliye Nezâreti Mektubî Kalemi [DH.MKT]. No. 65, Gömlek No. 44.
• BOA, Osmanlı Arşivi. İrâde Mâbeyn-i Hümâyûn [İ.MBH]. No. 6, Gömlek No. 1329.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Yıldız Perakende, Başkitâbet Dairesi Evrakı [Y.PRK.BŞK]. No. 66, Gömlek No. 110.
• Burckhardt, John Lewis. Arabistan Seyahatleri. çev. Yusuf Yazar. İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları, 2019.
• Burton, Richard F. Rihletü Birton ila Mısır ve’l Hicaz. çev. Abdurrahman Abdullah. el-Heyetü’l Mısriyyetü’l Ammetü, 1994.
• Buzpınar, Şit Tufan. “Surre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 37. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Ceziri, Zeynüddin Abdülkadir b. Muhammed b. Abdilkadir el-Ceziri el-Ensârî el-Hanbeli. ed-Dürerü’l-feraid fî ahbari’l-hac ve tariki Mekketi’l-Muazzama. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2002.
• Demirci, Mustafa. “Abbâsiler Döneminde Haremeyn’in İmarı ve Hac Tecrübesi”. Hac Tarihi. 91-131. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Dols, Michael W. Mecnun Ortaçağ İslam Toplumunda Deli. çev. Didem Gamze Dinç. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2013.
• Erkan, Nevzat. “Siciller Işığında Meşakkatli Bir İbadet Olan Hac ve Osmanlı Hacıları”. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 17/3 (2019), 423-451.
• Erol, Burak Gani. “Memlûkler Döneminde Şâm Mahmili, Hacılar ve Menziller”. History Studies International Journal of History = Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 12/4 (2020), 1809-1835.
• Esad Efendi. Osmanlılarda Töre ve Törenler (Teşrifat-ı Kadime). ed. Yavuz Ercan. İstanbul: Kervan Kitapçılık, 1979.
• Evliya Çelebi. Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya-Manisa-İzmir-Antalya-Karaman-Adana-Halep-Şam-Kudüs-Mekke-Medine. ed. Seyyit Ali Kahraman. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
• Faroqhı, Suraıya. Hacılar ve Sultanlar (1517-1638). çev. Gül Çağalı Güven. İstanbul: Türk Vakfı Yurt Yayınları, 1995.
• Fatma Baktikar. Kaçarlar Dönemi Seyahatname Yazarlarından Sekine Sultan ve Mihrimah Hanım’ın Hac Seyahatnameleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Görgün, Hilal. “Mısır (Tarih Başlangıçtan Bizans Dönemine Kadar)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 29. İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Halvani, Sad Bedir el-. “el-Canibu’t-ticariyyü litariki’l-hacci’l-Mısriyye”. Turuku’l-hacci: cüsurun li’t-tevasuli’l-hazari beyne’ş-şuubi. 341-358. Kahire, 2002.
• Houroni, Albert. Arap Halkları Tarihi. çev. Yavuz Alogan. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• İbn Battuta Tanci, Ebu Abdullah Muhammed. İbn Battuta Seyahatnamesi. çev. A. Sait Aykut. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2019.
• İbn İyas, Ebü’l-Berekat Zeynüddin Muhammed b. Ahmed. Bedaiü’z-zuhur fî vekaii’d-duhur. thk. Muhammed Mustafa. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyyetü’l-Amme li’l-Kitâb, 1983.
• İbn Kesir. Büyük İslam Tarihi : el Bidaye Ve’n-Nihaye. çev. Mehmet Keskin. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1994.
• İbn Tagriberdi, Ebü’l-Mehasin Cemaleddin Yusuf b. Tagriberdi. en-Nücûmü’z-zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire. thk. Muhammed Şeltut - Cemaleddin Şeyyal. Kahire: Vizaretü’s-Sekâfe ve’l-İrşad, 1972.
• İbnü’l-Cevzi, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed Bağdâdî. el-Muntazam fî tarihi’l-müluk ve’l-ümem. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-İlmiyye, 1995.
• İlyas Ağa, Hafız Hızır. Tarih-i Enderun Letaif-i Enderun (1812-1830). ed. Cahit Kayra. İstanbul: Güneş Yayınları, 1987.
• İmam, Muhammed Kemaleddin. “Tariku’l-hacci ve kavafiluhu: fi’t-tarihi’s-sekafiyyü”. Turuku’l-hacci: cüsurun li’t-tevasuli’l-hazari beyne’ş-şuubi. 361-374. Kahire, 2002.
• Johnson, Kathryn. “Soylu Hacılar: Memlûk Anlatılarında Havend el-Kübra’nın Hac Yolculuğu”. çev. Hilal Cemile Tümer. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi 3/2 (31 Ağustos 2019), 295-309.
• Kalkaşendi, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b. Ali b. Ahmed. Subhü’l-a’şa fî sınaati’l-inşa. Kahire: Daru’l-Kitabi’l-Mısriyye, 1922.
• Kallek, Cengiz. “İrdeb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 22. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Kara, Adnan. “Memlükler Döneminde Hac İbadeti Uygulamalarına Genel Bir Bakış”. Hac Tarihi. 159-192. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Kara, İsmail. İlk Rize Müftüsü Mehmet Hulusi Efendi Rize Hadisesi Hac Hatıraları. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2020.
• Kargılı, M. Murat. “Kartpostallarda Hac”. Haremeyn Hac - Mukaddes Yolculuk. İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları, 2017.
• Kılıç, Orhan. “Osmanlı Devleti’nde Hac Emirliği Müessesesi: Mısır Örneği”. Proceedings of the International Conference on Egypt Durıng the Otıoman. 137-180. İstanbul, 2010.
• Mehmed Efendi, Nâtık. Tuhfe-i Nâtık Bir Osmanlı Seyyahının Gözüyle Hac Menzilleri. ed. İ. Hakkı Aksoyak. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2020.
• Mez, Adam. Onuncu Yüzyılda İslam Medeniyeti İslam’ın Rönesansı. çev. Salih Şaban. İstanbul: İnsan Yayınları, 2000.
• Murad, Hüseyin Seyyid Abdullah. “Rakbe el-Hacci el-Mısriyyi fi Asri el-Memaliki”. 6/108-122. Hortum, 2016.
• Muslu, Cihan Yüksel. Osmanlılar ve Meınluklar İslam Dünyasında İmparatorluk Diplomasisi ve Rekabet. çev. Zeynep Rona. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2016.
• Nerval, Gerard de. Doğu’da Seyahat. çev. Selahattin Hilav. İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık, 2004.
• Ömer, Semira Fehmi Ali. İmaratu’l Hacci fi Mısır el-Osmaniyye. Kahire: Külliyetu’l Edeb Camiatu’l İskenderiyye, 2002.
• Özcan, Abdülkadir. “Hac (Osmanlı Dönemi)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Reşidi, Ahmed. Hüsnü’s-safa ve’l-ibtihac bi-zikri men vulliye imarete’l-hac. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1980.
• Rifat Paşa, İbrahim. Mir’atü’l Harameyn Bir Generalin Hac Notları. çev. Lütfullah Yavuz. İzmir: Yitik Hazine Yayınları, 2010.
• Sabri Paşa, Eyüp. Mir’atü’l-Haremeyn: Mir’at-ı Mekke. çev. Ömer Faruk Can - Fatma Zehra Can. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2018.
• Sadık Paşa, Muhammed. er-Rehelatü’l-Hicaziyye. ed. Muhammed Hümam Fikri. Beyrut: Bedr li’n-Neşr, 1999.
• Said, Abdullah. “Derbü’l Hacci’l Mısri”. Http://Alsahra.Org/?P=1686. Feriku’l Sahra, 2008.
• Sakaoğlu, Necdet. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarih Sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları, 1985.
• Salahaddin Bey, Ahmed. Kâbe Yollarında Surre Alayı Hatıraları. ed. Yusuf Çağlar - İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2017.
• Semi’, Bidui Riyazı Abdu. “Huccacu Garbu Afrıkıyya fi Mıntıkati el-Cezirati bi el-Sudani”. Mü’temiru tarik’ul-haccı fi Afrika. el-Kitabu es-Sülüsü/61-80. Hortum, 2016.
• Sevinç, Muhammet. “Hacı Uğurlama ve Karşılama Merasimlerinde Dini Musikinin Yeri ve Önemi”. Musiki ve Edebiyatımızda Hac. 51-72. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Seydi Bey, Ali. Teşrifat ve Teşkilatımız. ed. Niyazi Ahmed Banoğlu. İstanbul: Tercüman Gazetesi, ts.
• Söylemezoğlu, Süleyman Şefik. Hicaz Seyahatnamesi. ed. Bayram Ürekli - Ahmet Çaycı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
• Süyûtî, Celâleddin. Hüsnü’l-muhadara fî ahbari Mısr ve’l-Kahire. thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrahim. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967.
• Tok, Özen. XVII. Yüzyılda Haremeyn’in İdaresi ve İaşesinde Mısır Beylerbeyliği’nin Rolü. ed. Hasan Celal Güzel vd. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Ubeyde’l-Abdeli, Aişe Mani’. İmaretü’l-Hac fi Asri’l-Devleti’l-Memlükiyye ve Eseruhe Ale’l-Evza’el-Dahiliyye bi-Mekkete’l Mükerreme. Mekkete’l Mükerreme: Camiatü Ümmü’l Kura, Doktora Tezi, 1999.
• Üçel, Gülgün. Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699). İstanbul: İletişim Yayınları, 2010.
• Yıldırım, Taner. Abbasiler Dönemi Basra Körfezi’nde Uluslararası Taşımacılık ve Ticaret. Elazığ: Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Ziyaeddin, Halid. Musavver Mısır Hatıratı. ed. Abdülkadir Altın - Nazmi Eroğlu. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2016.