Klasik Arap Kültüründe Fiziksel Bir Engel Olarak Körlük ve Körler Etrafında Şekillenen Mizah Edebiyatı

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 256 - 278, 15.03.2023

Şükrü Dinçer , Mensure Sönmez

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1212378

Öz

Klasik Arap edebiyatında görme kusurlarına ilişkin aktarımlar içerisinde en yoğun malzemeyi âmâ figürü ve körlük teması etrafında kurgulanan rivayetler oluşturur. Bu rivayetlerin muhteva ve yapısına bakıldığında bir kısmının mizahi bir formda kaydedildiği, bazısının üretiminde ise hiciv, teşbih, mesel, ironi, tahkir vb. kullanılarak mizahi bir yaklaşım sergilenmediği görülür. Her dönem ve toplumda olduğu gibi kadim dönem Arap toplumunda da savaş, kavga, bakımsızlık, genetik rahatsızlıklar vb. sebeplerle hiç de azımsanmayacak bir sayıya ulaşan âmâ figürü, hem nazım hem nesir ürünlerinde sık sık edebiyat ve mizaha konu olmuş, yaratıcı şair ve nesir yazarları sayesinde komik hikâyelerin oluşmasına zemin hazırlamıştır. Bu makale çalışmasında, son derece insani bir durumun -körlük engelinin- bilhassa anekdotik yönü üzerinde durulmuştur. Çalışmanın giriş kısmında Arap dilinde “kör” anlamına gelen kavramlar zikredildikten sonra konuyla ilgili literatür tanıtımı yapılmış, ardından klasik kaynaklarda âmâlara dair kayda geçen rivayetler aktarılarak bunların ışığında Müslüman toplumlarda yaşayan körlerin durumlarına ilişkin tespitlere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Arap Edebiyatı, mizah, fiziksel kusurlar, kör, âmâ, körlük, anekdot

Blindness as a Physical Disability and Humorous Literature Shaped Around Blinds in Classical Arabic Culture

Öz

Humorous narratives fictionalized around the theme of blindness and the figure of the blind are the most common subjects among the stories related to visual defects in Classical Arabic literature.When the structure and content of these narratives are analyzed, it is realized that some of them are recorded in a humorous form and in production of some others such as satire, simil, parable, irony, defarmation,etc. are not dealt with in humorous approaches. As in every era and society, in ancient Arabic society, the character of âmâ which reaches a great number because of war, fight, squalidity, genetic disorder and etc. Became a subject of literature and homour in the form of both in verse and prose, and paved the way of formation of funny stories by both creative poets and authors. In this article, the handicap of the blind, which is very humanistic, is emphasized especially in an anectodal way. In the introduction part, after the concepts that have the “blind” meaning had been mentioned, literature about the subject was introduced and then some detection about the situation of the blind living in Muslim societies are included in light of the narrations about ‘ama’ in classical sources.

Anahtar Kelimeler

Classical Arabic culture, humor, physical defects, blind, blindness, anecdote, wit

Kaynakça

• Âbî, Ebû Sa‘d Mansûr b. el-Hüseyn. Nesrü’d-dürr fi’l-muhâdarât. thk. Hâlid Abdülġanî Mahfûz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2004.
• Âmilî, Bahâüddîn. el-Keşkûl. thk. Muhammed Abdülkerîm en-Nemerî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Askerî, Ebû Hilâl. el-Hass ‘alâ Talebi’l-‘İlm. thk. Mervân Kabbânî. 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1986.
• Bağdâdî, Ebû Câfer Muhammed b. Habîb. el-Muhabber. Haydarabad: Cem‘iyyetü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1942.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. Beyrut: Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, 2002.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. Kitâbu’l-hayevân. nşr. Muhammed ‘Abdüsselâm Hârûn. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl - Dârü’l-Fikr, 1988.
• Cürcânî, Ebû Ahmed b. ‘Adiy. el-Kâmil fî Du‘afâi’r-Ricâl. thk. Adil Ahmed Abdülmevcûd-Ali Muhammed Muavvid. Lübnân: el-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Dimeşkî, Yusuf el-Bedî‘î. es-Subhu’l-mebniyyü an haysiyyeti’l-Mütenebbî. el-Matba‘atü’l-Âmiretü’ş-Şarkıyye, 1. Basım, 1890.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. el-Ma‘ârif. thk. Servet ‘Ukâşe. Kâhire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-‘Âmmetü li’l-Küttâb, II. Baskı, 1992.
• Dîneverî, İbn Kuteybe. ‘Uyûnü’l-Ahbâr . 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Gırnâtî, Ebû Bekr Muhammed b. Muhammed b. ‘Âsım el- Endelûsî. Hadâiku’l-ezâhir fî müstehsini’l-ecvibe ve’l-müdhikât ve’l-hikem ve’l-emsâl ve’l-hikâyât ve’n-nevâdir. thk. Ebû Hemmâm Abdüllatif Abdülhalim. Kahire: Dâru’l-Kütübi ve’l-Vesâikı’l-Kavmiyye, 2014.
• Günday, Hüseyin. Klasik Arap Edebiyatında Mizahi Karakterler. Bursa: Emin Yayınları, 2013.
• Hâşimî, Zeyd b. Abdullah b. Rufâe Ebü’l-Hayr. el-Emsâl. Dımeşk: Dâru Sa‘dü’ddîn, 1. Basım, 2007.
• İbn ‘Abdürabbih. el-‘Ikdü’l-ferîd. thk. Müfîd Muhammed Kumeyha. 9 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1983.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Ahbârü’l-hamkâ ve’l-muğaffelîn. şerh. Abdülemîr Mehennâ. Beyrut: Dâru’l-Fikri’l-Lübnânî, 1. Basım, 1990.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Aḫbârü’z-zırâf ve'l-mütemâcinîn. nşr. Bessâm Abdülvehhâb el-Cânî. Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1. Basım, 1997.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec. Kitâbü’l-ezkiyâ. Mektebetü’l-Gazzâlî. y.y. t.y..
• İbnü’l-Esîr, Ziyâeddîn. el-Meselü’s-sâir fî edebi’l-kâtib ve’ş-şâ‘ir. thk. Muhyiddîn Abdülhamîd. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1999.
• İbn Hallikân. Vefeyâtü’l-a‘yân ve enbâü ebnâi’z-zemân. thk. İhsan ‘Abbâs. Beyrut: Dâru Sâdir, 1994.
• İbn Hamdûn. et-Tezkiretü’l-Hamdûniyye. nşr. İhsân Abbâs-Bekr Abbâs. 10 cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 1. Basım, 1996.
• İbn Hatîb Muhammed b. Kasım. Ravzü’l-ahyâru’l-müntehabi min rebîı’l-ebrâr. Halep: Dârü’l-Kalemi’l-‘Arabi, 2002.
• İbn Hıbbân. el-Mecrûhîn mine’l- muhaddisîn, thk. Hamdî Abdülmecid es- Selefî. 2 Cilt. Riyad: Dârü’s-Sumey‘î, 1. Basım, 2000.
• İbşîhî. el-Müstetraf fî külli fennin müstazraf. nşr. Müfîd Muhammed Kumeyha. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2. Basım, 1986.
• İsfehânî, Râgıb. Muhâdarâtü’l-üdebâ. 2 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam, 1. Basım, 1999.
• Kâlî, Ebû Ali. el-Emâlî. hz. Muhammed ‘Abdülcevâd el-Asma‘î. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1926.
• Kâşânî, Abbâs el-Hüseynî. Hadâiku’l-Üns fî Nevâdiri’l-‘Arab ve’l-Fürs. 5 Cilt. Kahire: Dâru’l-Âfâki’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 2003.
• Kayrevânî, el-Husrî. Cem‘ül-cevâhir fi'l-mülah ve'n-nevâdir. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. Beyrut: Dâru'l-Cîl, 1987.
• Kayrevânî, el-Husrî. Zehrü’l-âdâb ve semerü’l-elbâb. thk. Yûsuf Ali Tavîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1997.
• Komisyon. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2020.
• Medâinî, Ebû Hâmid ‘İzzüddîn Abdülhamîd b. Hibetillâh b. Muhammed. Şerh’u nehcü’l-belâğa. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. nşr. İsa el-Bâbî- el-Halebî ve ortakları. Dâru İhyâi’l-Kütübi’l- ‘Arabiyye, t.y.
• Müste‘sımî, Muhammed b. Aydemir. ed-Dürrü’l-ferîd ve beyti’l-kasîd. 8 Cilt. thk. Dr. Kamil Selman el-Cebûri. Beyrut: Dârü’l-Kütüb’il-‘İlmiyye, 2015.
• Nisâburî, Ebü’l-Fadl, Mecma‘u’l-emsâl. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, t. y.
• Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb . Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. thk. Müfîd Kumeyha ve ekibi. 33 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 2004.
• Râfi‘î, Mustafa Sâdık. Vahyü’l-kalem. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l- ‘İlmiyye, 2000.
• Safedî, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl. Nektü’l-himyân fî nüketi’l-‘umyân. nşr. Mustafa Abdülkâdir ‘Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Baskı, 2007.
• Safvet, Ahmet Zeki. Cemheratü hutabi’l-‘arabi fî ‘usûri’l-‘Arabiyyeti’z-zâhire. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘İlmiyye, t. y.
• Seâlibî, Ebû Mansûr. el-Mütenebbî mâ lehû vemâ aleyhi. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid. Kâhire: Mektebetü’l-Hüseyn et-Ticâriyye, t.y.
• Seâlibî, Ebû Mansûr. Tahsînü’l-kabîh ve takbîhu’l-hasen. Nebîl Abdurrahman Hayâvî. Beyrut: Dâru’l-Erkam b. Ebi’l-Erkam. 1. Basım, 1999.
• Şahin, Şener. "Müslüman Ortaçağ Mizah Kaynaklarında Sözünü Sakınmaz Bir Hazırcevap: “Muhannes”". 4. International EMI Entrepreneurship and Social Sciences Congress. İstanbul, 2019. 664-668.
• Tartûşî, Ebû Bekir Muhammed. Sirâcü’l-mülûk. Mısır: Min Evâili’l-Matbû‘âti’l-‘Arabiyye, 1872.
• Tenûhî, Ebû Ali. el-Müstecâd min fe‘alâti'l-ecvâd. thk: Ahmed Ferîd el-Mezîdî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi’l-‘İlmiyye. 1. Basım, 2005.
• Tevhîdî, Ebû Hayyân. el-Besâʾir ve’ z-zehâir. thk. Vedâd el-Kâdî. 9 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdir, 1988.
• Zemahşerî, Cârullah. Rebîʿul-ebrâr ve nusûsü’l-ahyâr. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Âlemî, 1991.