Müteahhir Dönem Kelâmında Ma‘dûmun Tasavvurunun Keyfiyeti Bağlamında Gerçekleşen Ma‘dûmun Tanımlanmasıyla İlgili Tartışmalar

Yıl 2023, Cilt: 10 Sayı: 1, 162 - 178, 15.03.2023

Sercan Yavuz

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1213263

Öz

Müteahhirûn dönemi kelâmını diğer dönemlerden ayıran en önemli göstergelerden biri metafizik meselelerin ele alındığı umûr-ı âmme bahisleridir. Kelâm ilminin Meşşâî felsefeyle etkileşimi neticesinde birçok kavram söz konusu bahislerde kelamcılar eliyle yeniden irdelenmiştir. Bu kavramlar arasında en genel ve en kapsamlı olması sebebiyle varlık kavramı ve varlık kavramının karşıtı sayılması sebebiyle yokluk kavramı ön plana çıkmıştır. Varlıkla ilgili pek çok meselenin işlendiği bu bahislerde varlık kavramına paralel olarak yokluk kavramıyla ilgili de pek çok konu ele alınmıştır. Bu bağlamda yapılan çalışma, ma‘dûmla ilgili işlenen konular arasından ma‘dûmun tasavvuruna bağlı olarak gerçekleşen ma‘dûmun tanımlanabilme imkânıyla ilgili tartışmaları ele almakta ve bu tartışmaları tespit etmeyi amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ma‘dûm, Tasavvur, Tanım, Bedîhî, Kesbî, Lafzî, Hakîkî

The Discussions on the Definition of Ma‘dūm in the Context of the Arbitrariness of the Conception of Ma‘dūm in the Mutahahkhirun Kalām

Öz

One of the most important indicators that distinguishes the kalām of the Mutaḥahkhirūn period from other periods is the ʿumūr al-ʿāmma, in which metaphysical issues are discussed. As a result of the interaction of kalām with Peripatetic philosophy, many concepts are re-examined by theologians in these discussions. Among these concepts, the concept of existence, which is the most general and comprehensive one, and the concept of non-existence, which is considered the opposite of existence, come to the fore. In parallel to the concept of existence, many issues related to the concept of non-existence are also discussed in these chapters. In this context, this study aims to identify the discussions on the possibility of defining ma‘dūm, which is realized depending on the conception of ma‘dūm, among the issues related to ma‘dūm and aims to determine these discussions.

Anahtar Kelimeler

Kalām, Ma‘dūm, Conception, Definition, Bedīhī, Kesbī, Lafzī, Haqīqī

Kaynakça

• Altaş, Eşref. Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sina Yorumu ve Eleştirisi. İz Yayıncılık, 2. Basım, 2016.
• Altaş, Eşref. “Varlık Kavramının Bedâhetine Delil Getirilebilir mi? Müteahhirîn Dönemi Merkezli Bir Tartışma”. İslâm Araştırmaları Dergisi 30 (2013), 59-79.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. Ebkâru’l-efkâr fî usûli’d-dîn. thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütüb ve’l-Vesâiki’l-Kavmiyye, 2004.
• Âmidî, Ebü’l-Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim. el-Mübîn fî şerhi meânî elfâzi’l-hükemâ’ ve’l-mütekellimîn. thk. Hasan Mahmûd eş-Şâfiî. Kahire: Mektebetu Vehbe, 2. Basım, 1993.
• Arıcı, Mustakim. Fahreddin Razi Sonrası Metafizik Düşünce: Katibi Örneği. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. et-Ta’rîfât. thk. İbrahim el-Ebyârî. Kahire: Daru’r-Reyyan li’t-Türas, 1983.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. Hâşiyetü’t-Tecrîd (Tesdîdü’l-kavâ’id fi şerhi Tecrîdi’l-akâid'in içinde). thk. Eşref Altaş vd. İstanbul: Neşriyâtu Vakfi’d-Diyâneti’t-Türkî, 2020.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf. Şerhu’l-Mevâkıf. thk. Mahmud Ömer Dimyâtî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
• Çelebi, İlyas - Topaloğlu, Bekir. Kelam Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Ebherî, Esîrüddîn Mufaddal b. Ömer b. Mufaddal. Keşfü’l-Hakâik fî Tahrîri’d-Dekâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya, 2453.
• Esterâbâdî, Muhammed Cafer Şerî’atmedâr el-. el-Berâhînü’l-kâtı’a fî şerhi Tecrîdi’l-akâidi’s-sâtı’a. thk. Merkezü’l-Ebhâs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmî. 4 Cilt. Kum: Müessese-i Bustân-i Kitâb, 1424.
• Hillî, Cemâlüddîn Hasen (Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar. Keşfü’l-murâd fî şerhi Tecrîdi’l-i’tikâd. Beyrut: Müessesetü’l-A’lemî li’l-Matbuât, 1988.
• Hillî, Cemâlüddîn Hasen (Hüseyn) b. Yûsuf b. Alî İbnü’l-Mutahhar. Nihâyetü’l-merâm fi ilmi’l-kelâm. thk. Fazıl el-İrfan. 3 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık, 2. Basım, 2009.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş-Şifâ Metafizik I. çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. 2 Cilt. İstanbul: Litera Yayınları, 2004.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar. el-Mevâkıf fî ilmi’l-kelâm. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, ts.
• Kâdî Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Misbâhü’l-ervâh fî usûli’d-dîn. thk. Saîd Fûde. Amman: Dâru’r-Râzî, 2007.
• Kâdî Beyzâvî, Ebû Saîd Nasırüddin Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Tavâli’u’l-envâr min metâli’i’l-enzâr. thk. Abbas Süleyman. Beyrut: Dâru’l-Cîl, 1991.
• Kalın, İbrahim. Varlık ve İdrak Molla Sadra’nın Bilgi Tasavvuru. çev. Nurullah Koltaş. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• Karadaş, Cağfer. Bâkıllâni’ye Göre Allah ve Âlem Tasavvuru. Bursa: Arasta Yayınları, 2003.
• Karadaş, Cağfer. Kelâm Düşüncesinde Evren ve İnsan. Bursa: Emin Yayınları, 2011.
• Kâtibî, Necmüddîn el-. Hikmetü’l-ayn (Varlık Hikmeti). çev. Salih Aydın. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
• Koca, Muhammet Ali. Müteahhirûn Dönemi Eş’ariyye Kelâmında Ma’dûmun Şeyiyyeti ve Mahiyetlerin Yaratılmışlığı Problemi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2013.
• Kuşçu, Alaüddin Ali b. Muhammed. eş-Şerhu’l-cedîd ale’t-Tecrîd. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 537.
• Lâhîcî, Abdürrezzâk b. Ali. Şevârikü’l-ilhâm fi şerhi Tecrîdi’l-kelâm. thk. Esed Alizade. 5 Cilt. Kum: Müessesetü’l-İmâm es-Sâdık, 3. Basım, 2012.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. el-Mebâhisü’l-meşrikiyye fî ilmi’l-ilâhiyyât ve’t-tabiiyyât. thk. Muhammed Mu’tasım Billah el-Bağdâdî. Kum: Zevi’l-Kurbâ, 2007.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Kitâbu’l-Mulahhas fi’l-Mantık ve’l-Hikme (Sistematik Ontoloji). çev. İsmail Hanoğlu. Ankara: Elis Yayınları, 2020.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Me’âlimu usûli’d-din. thk. Taha Abdürraûf Sa’d. Lübnan: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, ts.
• Râzî, Ebu Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn Fahreddin. Muhassalu efkâri’l-mütekaddimîn ve’l-müteahhirîn mine’l-ulemâ ve’l-hükemâ ve’l-mütekellimîn. Kahire: Mektebetü’l-Külliyâti’l-Ezheriyye, ts.
• Süruri, Ahmet. Taşköprîzâde’nin el-Meâlim’i ve Kelâmî Görüşleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Şemseddin es-Semerkandî, Muhammed b. Eşref el-Hüseyni. el-Ma’ârif fî şerhi’s-Sahâif. thk. Abdullah Muhammed Abdullah İsmail - Nazîr Muhammed en-Nazîr İyâd. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, 2015.
• Şemseddin es-Semerkandî, Muhammed b. Eşref el-Hüseyni. es-Sahâifü’l-ilâhiyye. thk. Ahmed Abdurrahman eş-Şerîf. Kuveyt: Mektebetü’l-Felah, 1985.
• Şemseddin İsfahânî, Ebu’s-Sena Mahmûd b. Abdurrahman b. Ahmed. Tesdîdü’l-kavâ’id fi şerhi Tecrîdi’l-akâid. thk. Hâlid b. Hammâd el-Advânî. 2 Cilt. Kuveyt: Darü’z-Ziyâ, 2012.
• Taşkın, Bilal. İslam Düşüncesinde Varlık Tartışmaları Sadeddin et-Teftâzânî Merkezli Bir İnceleme. İstanbul: İz Yayıncılık, 2020.
• Teftâzânî, Sa’düddin Mes’ud b. Ömer. Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 2. Basım, 1998.
• Tûsî, Ebû Ca‘fer Nasîrüddîn Muhammed b. Muhammed b. Hasen. Tecrîdü’l-akâid. thk. Abbas Süleyman. İskenderiye: Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmiiyye, 1996.
• Türker, Ömer. Varlık Nedir? İslam Filozoflarının Varlık Tasavvuru. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2. Basım, 2019.