Şeybânîler ve Safevîlerin Kuruluş Dönemi (1500-1524) Rekabetlerinin Meydana Getirdiği Jeopolitik Parçalanma

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 666 - 688, 15.09.2024

Abdulkadir Macit

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1463288

Öz

İslam tarihinde 16. yüzyıl, Müslüman toplumlarda yeni düzenlerin ortaya çıkması itibariyle dikkat çekicidir. Bu yüzyılda Osmanlılar, Safevîler ve Bâbürlüler şeklinde üç büyük devlet ve Timurlular topraklarında Özbekler ve Kazaklar şeklinde hanlıklar ortaya çıkmıştır. Bu yeni düzenler, beraberinde yeni çatışma alanlarını ve aralarında çok boyutlu bir rekabeti ön plana çıkarmıştır. Şeybânîler ile Safevîlerin rekabeti özellikle ekonomik değeri yüksek topraklar olan Horasan üzerinde çakışınca meydana gelmiştir. Şeybânî hanları, Mâverâünnehir ve Horasan’da tek bir yönetim oluşturmak istemişlerdir. Buna karşın Safevî şahları Timurlu şehzadelerin miras hakkını öne sürerek açıkça Şeybânî hanlarına meydan okumuş ve Horasan’ın Timur’un varislerine iadesini talep etmişlerdir. Bundan dolayıdır ki taraflar arasında savaşlar meydana gelmiştir. Denilebilir ki, bütün bu savaşlarda son tahlilde galibiyeti elde eden Safevîlerin, Şeybânîlere karşı takip ettiği ana siyaset savunma pozisyonunda kalmak ve Horasan hâkimiyetini kaybetmemek şeklinde olmuştur. Bu savaşlardan Merv, Câm ve Ribât-ı Puryân, tarihi verilerle mutabık bir şekilde büyük meydan muharebeleridir. Bunlardan Merv savaşı Şeybânî Özbek Hanlığı’nın kısa süreli dağılmasına ve Mâverâünnehir ile Horasan topraklarının Şah İsmail ve Bâbür Sultan arasında paylaşılmasına sebep olmuştur. Cam savaşı, Şeybânî Han’dan sonra Safevîlerle mücadele etme ve onların ilerleyişine engel olma siyasetini devralan Ubeydullah Han’ın Horasan seferlerinin başlangıcını teşkil etmiştir. Safevîler ile Şeybânîler arasındaki savaşlar en son Timurluların sağladığı Mâverâünnehir-Horasan merkezli coğrafî bütünlüğün parçalanması ile neticelenmiştir. Diğer taraftan Safevîler yine en son Timurluların temsil ettiği Mâverâünnehir-Horasan merkezli Sünnî düşünceye dayalı bütünlüğü Horasan bölgesini Şiîleştirerek parçalanmanın bir diğer kapısını aralamıştır. Bu savaşlar ayrıca kadim İpek Yolu’nun kavşak ve merkezî yerleri olan Mâverâünnehir-Horasan merkezli ticarî bütünlüğün parçalanması şeklinde de anlaşılmalıdır. Son olarak bu savaşlar Mâverâünnehir-Horasan şehirlerinde ilmî-kültürel alanda da parçalama meydana getirmiştir. Eğer muhakkak söylemek gerekirse Mâverâünnehir-Horasan merkezli yaşanan tüm bu çatışmalar Müslüman toplumları yeni bir tıkanmanın içine dahil etmiştir. Bu rekabette özellikle Osmanlılar ile Şeybânîler, Osmanlılar ile Bâbürlüler ve Şeybânîler ile Bâbürlüler arasında Safevîler bir blokaj oluşturmuş ve İran-Azerbaycan-Basra üzerindeki Şark İslam’ı ile Osmanlı Garp İslam’ı arasında jeo-politik bir kopuş meydana getirmiştir. Bu kopuş sebebiyle Şark İslam’ı ile Garp İslam’ı arasında insan-toplum, bilgi-fikir ve mal-ticaret hareketliliği ve akışı bu yüzyıl itibariyle tıkanmaya başlamıştır. Safevîlerin oluşturduğu bu blokaj örneğin Mâverâünnehir, Türkistan ve Horasan dinamikleri insan, bilgi ve ticaret kaynağı olarak Osmanlıları beslememeye başlamıştır. Bu dinamikleri Safevîler yönetmiş ve bundan dolayı büyük bir güç elde etmişlerdir. Bu gücü özellikle Osmanlılar ve Şeybânîler ile çatışmaya dayalı bir şekilde kullanması 16. asır itibariyle tüm Müslüman toplumlar arasında insan hareketliliğinin tıkanmasını ve demografik durağanlaşmayı, ilmî akışın bozulmasını ve durağanlaşmasını, ticarî hareketliliğin tıkanmasını ve ilerleyen asırlarda Müslümanların dünya kamuoyunda etkisinin azalmasını beraberinde getirmiştir. Bu çalışma Şeybânîler ile Safevîlerin kuruluş dönemi (1500-1524) rekabetine odaklanarak bunların özellikle Timurluların mirasını elde etmeye yönelik çok boyutlu bir mücadele verdiklerini gözler önüne sermiştir. Dahası bu mücadelenin bıraktığı en tahrip edici sonucun Mâverâünnehir-Horasan merkezli Şark İslam’ında var olan siyasî, coğrafî, dinî, mezhebî, ticarî, ilmî ve kültürel bütünlüğün parçalanması olduğunu tahkik etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarih, İslam Tarihi, Safevîler, Şeybânîler, Horasan, Mâverâünnehir

Etik Beyan

Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde bilimsel ve etik ilkelere uyulduğu ve yararlanılan tüm çalışmaların kaynakçada belirtildiği beyan olunur.

Geopolitical Fragmentation Caused by the Rivalry of the Shaybanids and the Safavids during the Establishment Period (1500-1524)

Öz

In Islamic history, the 16th century is remarkable for the emergence of new orders in Muslim societies. During this century, several powerful states, including the Ottomans, Safavids and Baburids, as well as khanates like the Uzbeks and Kazakhs, arose in the territories previously controlled by the Timurids. These emerging actors brought to the forefront new areas of conflict and a multi-dimensional competition between them. It can be said that the main policy pursued by the victorious Safavids against the Shaybanids was to maintain a defensive position and not lose control over Horasan. Among these wars, battles such as the Battle of Merv, the Battle of Jam, and the Battle of Ribat-i Puryan stand out as significant engagements supported by historical evidence. The Battle of Merv caused the Shaybanid Uzbek Khanate to temporarily collapse, and the divisions of Mawarannahr and Horasan lands between Shah Ismail and Babur Sultan. The Battle of Jam marked the beginning of Ubaydullah Khan's campaigns in Horasan, who succeeded Shaybanid Khan and aimed to combat the Safavids and hinder their advance. Safavids and the Shaybanids wars which began with the aim of obtaining the legacy of the Timurids during their establishment period, ultimately resulted in the fragmentation of the geographical integrity centred around Mawarannahr-Horasan, which was last established by the Timurids. Conversely, through their Shiitization of the Horasan region, shattered another facet of the Sunni-based unity that the Timurids had previously embodied in Mawarannahr-Horasan. These wars should also be understood as leading to the fragmentation of the commercial integrity centred around Mawarannahr-Horasan, which served as the crossroads and central locations of the ancient Silk Road. Finally, these conflicts also contributed to fragmentation in the intellectual-cultural sphere in the cities of Mawarannahr-Horasan. In essence, all these conflicts centred around Mawarannahr-Horasan resulted in a geo-political fragmentation leading Muslim societies into a new phase of stagnation. The Safavids established a blockade, especially between the Ottomans-Shaybanids, Ottomans-Baburids and Shaybanids-Baburids, resulting in a geo-political break between Eastern Islam in Iran-Azerbaijan-Basra and Ottoman Western Islam. This rupture began to block the mobility and flow of people-society, knowledge-ideas, and goods-commerce between Eastern Islam and Western Islam in this century. The rivalry between the Shaybanids and the Safavids particularly intensified when it intersected over the economically valuable land of Horasan. The Shaybanid khans aiming to establish a single administration in Mawarannahr and Horasan. However, the Safavid shahs openly challenged the Shaybanid khans by asserting the inheritance rights of Timurid princes and demanding the return of Horasan to Timur's heirs. The blockade created by the Safavids, for example, the dynamics of Mawarannahr, Turkestan, and Horasan ceased to nourish the Ottomans as sources of human capital, knowledge, and trade. These dynamics came under the control of the Safavids, leading them to gain significant power. Especially through conflicts with the Ottomans and the Shaybanids, the Safavids wielded this power, causing a stagnation of human mobility and demographic changes, disruption and stagnation of intellectual flow, blockage of commercial mobility, and ultimately a decline in the influence of Muslims on the world stage in the following centuries. This study focuses on the rivalry between the Shaybanids and the Safavids during the founding period (1500-1524), revealing that they waged a multi-dimensional struggle to obtain the legacy of the Timurids. Moreover, the research demonstrated that the most destructive result of this struggle was the disintegration of the political, geographical, religious, sectarian, commercial, scientific, and cultural integrity that existed in Eastern Islam centered in Transoxiana-Khorasan.

Anahtar Kelimeler

History, Islamic History, Safavids, Shaybanids, Horasan, Mawarannahr

Etik Beyan

It is declared that scientific and ethical principles have been followed while carrying out and writing this study and that all the sources used have been properly cited.

Kaynakça

• Adıgüzel, Adnan-Yıldırım, Alper. “I. Mahmud Dönemi (1730-1754) Osmanlı-İran İlişkileri”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Aralık 2017), 59-96.
• Ahmedov, Böribay. el-Arab ve’l-İslâm fî Uzbekistân Târîh-u Âsya’l-Vustâ min Eyyâmi’l-Üsrü’l-Hâkimeti hatte’l-Yevm. Arapça’ya çev. Zâhidullah Menruf. Beyrut: Şeriketü’l Matbuat li’t-Tevzi ve’n-Neşr, 1992.
• Algar, Hamid. Nakşibendîlik. İstanbul: İnsan Yayınları, 2012.
• Alpargu, Mehmet. Onaltıncı Yüzyılda Türk Dünyası-1: Özbek ve Kazak Hanlıkları. Ankara: Ofset Tesisleri, 1994.
• Alpargu, Mehmet. “Şîbâni Muhammed Han ve Özbek Hanlığının Yükselişi”. Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi 4/4 (Ankara 1992), 115-142.
• Alpargu, Mehmet. “Türkistan Hanlıkları”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. 8/229-312. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Angiolello, Giovanni Maria-Vincenzo Dalessandri. Seyyahların Gözüyle Sultanlar ve Savaşlar (Venedikli Bir Tüccar ve Vincenzo D’Alessandri’nin Seyahatnâmeleri). çev. Tufan Gündüz. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2006.
• Anonim. Tarih-i Kızılbaşiyye (Kızılbaşlığın Tarihi). çev. Şefaattin Deniz ve Hasan Asadi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2020.
• Bâbür, Zahîrüddîn Muhammed. Bâbürnâme (Bâbur’un Hatıratı). 3 Cilt. Doğu Türkçesinden çev. Reşit Rahmeti Arat. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1970.
• Beyânî, Hanbaba. Tarih-i Nizâmî İrân cenkhâ-yı devre-yi Safevîyye. Tahran: İntişârât-ı Sitâd-ı Bozorg-ı Erteştârân, 1353.
• Bregel, Yuri. “Bukhara iv. Khanate of Bukhara and Khorasan”. Encyclopedia Iranica, 4/5:521-524. Columbia University Center for Iranian Studies, 2000.
• Burton, Audrey. Bukharans A Dynastic, Diplomatic and Commercial History 1550-1702. İngiltere: Curzon Press, 1997.
• Çınar, Gülay Karadağ. Safevî-Özbek Siyasî İlişkileri ve Osmanlı’nın Tesiri (1524-1630). Afyonkarahisar: Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2011.
• Davidovich, E. A. “Northern Parts of Central Asia: Monetary Policy And Currency Cırculation Under The Shaybanıd and The Janıd (Astarkhanıd) Dynatıes”. History of Civilization of Central Asia. 5 Cilt. Paris: Unesco Publishing, 2003.
• Deniz, Şefaattin ve Asadi, Hasan. “Safevî Tarihi (1501-1736) Kronikleri”. İran’da Tarih Kaynakları ve Tarihyazımı. ed. Serhan Afacan vd. Ankara: İLEM Yayınları, 2021.
• Dickson, Martin B. “Shah Tahmasb and the Uzbeks” (The Duel for Khurasan, With Ubayd Khan: 930-940/1524-1540). Ph. D. Dissertation. New Jersey: Princeton University, 1958.
• Duğlat, Mirza Haydar. Tarih-i Reşidi. thk. Abbas Kulî Ğaffârî Ferd. Tahran: İntişarât-ı Mîrâs-ı Mektûb, 1383.
• Durguti, Abdylkader. “Hilafet Tartışmalarının Siyasi Mezheplerin Oluşumuna Etkisi”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 3/5 (Aralık 2016), 149-176.
• Eraslan, Kemal. “Çağatay Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/168-176. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• Eravcı, H. Mustafa. “Safevî Hanedanı”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. 8/882-892. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Eshraghi, E. “Persia During The Period Of The Safavids, The Afshars And The Early Qajars”. History of Civilization of Central Asia. Paris: Unesco Publishing, 2003.
• Fournieau, Vincent. “Özbek Fethi: Orta Asya Türk Toplulukların ve Siyasî İktidarların Teması”. X. Türk Tarih Kongresi Bildirileri. 3/803-809. Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1991.
• Gaffarî, Kadı Ahmed. Tarîh-i Cihan-Âra (Osmanlılar, Karakoyunlular, Akkoyunlular, Safevîler). çev. Buket Gündüz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2023.
• Grammont, Jean-Louis Bacqué. “Bir Osmanlı Vesikasına Göre Orta Asya’da 1510’da Cereyan Eden Olaylar”. VII. Türk Tarih Kongresi, Bildiriler Kitabı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1972.
• Gündoğdu, Abdullah. “Şîbân Han Sülalesi ve Özbek Ulusunun Teşekkülü”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. 8/606-615. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Hafız Taniş, İbn Mir Muhammed Buhârî. Şerefnâme-i Şâhî. 2 Cilt. haz. Sâzmân-ı Esnâd ve Kitâbhâne-i Millî Cumhûr-ı İslâm-i İran. Tahran: İntişarât-ı Bahş-i İranşenâsi, 1983.
• Hammer, Joseph Freiherr von. Osmanlı Devleti Tarihi. çev. Mehmet Ata Bey. İstanbul: Üçdal Neşriyat, 1984.
• Hândemîr, Gıyaseddin b. Hamidüddinü’l-Hüseynî. Târîh-i Habîbü’s-Siyer fî Ahbârı Efrâd-ı Beşer. haz. Celaleddin Hümaî. Tahran: İntişârât-ı Hayyam, 1380.
• Hayit, Baymirza. Türkistan: Rusya ile Çin Arasında. Ankara: Otağ Yayınevi, 1975.
• Hazar, Mehmet. Hermann Wambery Buhara Yahud Maveraünnehr Tarihi Özbek Türkçesi (Transkribsiyon-Dil Özellikleri-Sözlük). Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
• Herevî. Fütûhât-ı Şâhî Târîh-i Safevî Tâ Âğâz Tâ Sâl-i 920 Hicri/Kameri. haz. Muhammed Rıza Nasırî. Tahran: Encümen-i Âsâr ve Mefâhir-i Ferhengî, 1383.
• Holzwarth, W. “The Shaybanids and the Khan Princedoms”. Islam Art and Architecture. ed. Markus Hatstein- Peter Delius. Cologne, Konemann, 2002.
• Huncî, Fazlullah b. Ruzbehân. Mihmânnâme-i Buhara (Târîh-i Padişahî Muhammed Şeybânî). haz. Menuçehr Sutude. Tahran: İntişarât-ı İlmî ve Ferhengî, 1384.
• Hüseynî, Hûrşâh b. Kubâd. Târîh-i İlçî Nizâm Şâh (Târîh-i Safevîyye ez Âğâz tâ sâl 972 Hicrî/Kamerî). haz. Muhammed Rıza Nasîrî ve Kûîçî Hânedâ. Tahran: İntişarat-ı Encümen-i Âsâr ve Mefâhir Ferhengi, 1379.
• İbn İyas, Ebü'l-Berekat Zeynüddin Muhammed b. Ahmed. Bedâiü'z-Zuhȗr fî Vekâii'd-Duhȗr. thk. Muhammed Mustafa. Kahire: el-Hey'etü'l-Mısriyyetü'l-Âmme li'l-Kitâb, 1982.
• İsfahanî, Muhammed Yusuf Vâle-i. Holdeberrîn (Iran Der Devre-yi Safevîye). haz. Mir Haşim Muhaddis. Tahran: İntişârât-ı Movkufat, 1372.
• Kafalı, Mustafa. “Şîbân Han Sülalesi ve Özbek Ulusu”. Atsız Armağanı. haz. Erol Güngör ve Mustafa Kafalı. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 1976.
• Kazvînî, Budak Münşî. Cevâhirü’l-Ahbâr (Başlangıçtan 1576’ya Kadar Safevîlerin Tarihi). çev. Şefaattin Deniz. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2023.
• Kazvinî, Emir Yahya b. Abdullatif. Lübbü’t-Terâvîh (be sâl 948 Hicrî/Kamerî). haz. Mir Haşim Muhaddis. Tahran: İntişârât-ı Ecümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi, 1386.
• Kazvinî, Kadı Ahmed Tetevî-Âsaf Han. Tarih-i Elfî. nşr; Gulam Rıza Tabatabai Mecd. Tahran: İntişârât-ı İlmî ve Ferhengî, 1381.
• Kazvinî, Mirza Muhammed Tahir Vahid. Cihân Ârâ-yı Abbasî (Abbasnâme). haz. Seyyid Said Mir Muhammed Sadık. Tahran: İntişarât-ı Pejuheşgâh-ı Ulûm-ı İnsânî ve Mutâla’at-ı Ferhengî, 1383.
• Kılıç, Nurten. “XVI. yüzyılda Orta Asya’da Politik Düzen: Mâverâünnehir-Özbek Hanlığı (Şîbâniler) Meşruiyet, Hâkimiyet ve Hukuk”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. 8/624-633. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Kılıç, Nurten. Siyasal Kültürde Değişim: Şeybânî Han ve Özbek Siyasal Oluşumu: 1500-1510. Ankara: A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Köprülü, M. Fuat. “Çağatay Edebiyatı”. İslam Ansiklopedisi. 3/270-323. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1945.
• Kummî, Kâdî Ahmed b. Şerafeddin el-Hüseyni’l-Hüseynî el-. Hülâsatu’t-Tevârîh. thk. İhsan Eşrâkî. Tahran: Müessese-i İntişârât-u Çâb Dânişgâh-i Tahran, 1383.
• Macit, Abdulkadir. Şeybânî Özbek Hanlığı (1500-1599). Genişletilmiş 2. Baskı. Ankara: İLEM Yayınları, 2023.
• Malikov, Azim. “Semerkant Bölgesi’ndeki Özbeklerin Etnik Tarihi”. Türkler Ansiklopedisi. ed. Hasan Celal Güzel vd. 8/617-648. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Mirza Şems Buharayî. Târîh-u Buhara, Hokand ve Kâşğar der şerh-i hükümrânî Emir Mir Haydar der Buhara, Muhammed Ali Han der Hokand ve Cihangir Hace der Kaşgar. haz. Muhammed Ekber Aşık. Tahran: İntişarât-ı Ayne-i Mîras, 1377.
• Muhammed Hakîm Han. Muntehabu’t-Tevârîh. tsh. Yâyûî Kâvâherâ ve Kûîçî Hânedâ. Tokyo: İntişarât-ı Müessese-i Mutâlaât Ferhenghâ ve Zebânhâ-yı Âsyâ ve Âfrîkâ, 2009.
• Münşî, İskender Bey. Âlem Ârâ-yı Abbasî. haz. M. İ. Rıdvanî. Tahran: İntişârât-ı Dünya-yı Kitâb, 1377.
• Nevaî, Abdu’l-Hüseyin. Şah Abbas Mecmua-i Esnad ve Mekâtibât Târîh-i Hemrâh bâ Yâddâştehâ-yı Tafsîlî. Tahran: İntişarat-ı Zerrin, 1367.
• Nevaî, Abdu’l-Hüseyin. Şah Tahmasb Safevî, Mecmû’a-yi Esnâd ve Mekâtibât-ı Târîh-i Hemrâh bâ Yâddâştehâ-yı Tafsîli. Tahran: İntişârât-ı Erguvan, 1368.
• Nisârî Buhârî, Hoca Bahaddin Hasan. Müzekkir-i Ahbâb. tsh. Seyyîd Muhammed Fazlullâh. Hindistan Eğitim Bakanlığı, Haydarabâd: Câmiatü Osmânî, 1929.
• Özcan, Azmi. “Osmanlı Geleneğinde Hilafet”. Geçmişten Günümüze Hilafet. ed. Mustafa Sabri Küçükaşcı vd. Ankara: İLEM Yayınları, 2022.
• Rumlu, Hasan Bey. Âhsenü’t-Tevârîh. 2 Cilt. haz. Abdu’l-Hüseyin Nevaî. Tahran: İntişârât-ı Esâtîr, 1384.
• Sarıyar, Ayten. XV. ve XVI. Yüzyıllarda Osmanlı-Özbek Münasebetleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Lisans Tezi, 1965.
• Seyfi Çelebi. L’Ouvrage de Seyfi Çelebi, Historian Ottoman du XVI e Siecle. ed. J. Matuz. Paris: Institut Français d'archeologi, 1968.
• Sümer, Faruk. Safevi Devleti’nin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1976.
• Şirazî, Abdi Beğ. Tekmiletü’l-Ahbâr (Başlangıçtan 1571’e Kadar Safevîlerin Tarihi). çev. Şefaattin Deniz ve Hasan Asadi. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları, 2021.
• Tekin, Oğuz. “Sikke”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37/179-184. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Togan, Zeki Velidi. Bugünkü Türkili ve Türkistan Yakın Tarihi. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1981.
• Togan, Zeki Velidi. Umumî Türk Tarihi’ne Giriş. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1985.
• Türkoğlu, İsmail. “Şeybânî Han”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/43-45. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Türkoğlu, İsmail. “Şeybânîler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 39/45-47. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2010.
• Vambery, Arminius Hermann. Travels in Central Asia Being The Account Of A Journey From Teheran Across The Turkoman Desert On The Eastern Shore Of The Caspian To Khiva, Bokhara, And Samarcand Performed In The Year 1863. Washington: Praeger Publishers, 1970.
• Vambery, Arminius Hermann. History of Bokhara from the Earliest Period Down to the Present: Composed for the First Time After Oriental Known and Unknown Historical Manuscripts. Londra: Kraus Reprint Corporation, 1979.
• Vasıfî, Zeyneddîn Mahmud. Bedâyiu’l-Vekâyî. haz. Aleksandır Bolderof. Tahran: İntişârât-ı Bünyâd-ı Ferheng-i İran, 1349.
• Yazıcı, Tahsin. “Safevîler”. İslam Ansiklopedisi. 10/53-59. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1966.
• Zeno, Caterino. “Travels in Persia”. A Narrative of İtalian Travels in Persia in the Fiffteenth and Sixteeenth Centuries. çev. Charles Grey, London: Hakluyt Society, 1873.